Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Việc Áp Dụng Chuẩn Mực Báo Cáo Tài Chính Quốc Tế (IFRS) – Nghiên Cứu Tại Các Doanh Nghiệp Có Vốn Đầu Tư Nước Ngoài Ở Thành Phố Hồ Chí Minh

• Tác giả: Võ My Uyển Trân
• Người hướng dẫn: TS. Trần Thị Thanh Hải
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Việc Áp Dụng Chuẩn Mực Báo Cáo Tài Chính Quốc Tế (IFRS) – Nghiên Cứu Tại Các Doanh Nghiệp Có Vốn Đầu Tư Nước Ngoài Ở Thành Phố Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ Kinh Tế
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cần thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC
• 2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
• 2.1.1. Các nhân tố bên ngoài tác động đến việc áp dụng IFRS
• 2.1.2. Các nhân tố bên trong doanh nghiệp tác động đến việc áp dụng IFRS
• 2.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam
• 2.3. Nhận xét các nghiên cứu trước và xác định khoảng trống nghiên cứu
• 3. TỔNG QUAN VỀ IFRS
• 3.1. Quá trình hình thành và phát triển của IASB
• 3.2. Phương thức tiếp cận IFRS
• 3.3. Thực trạng áp dụng IFRS trên thế giới
• 3.4. Thực trạng áp dụng chuẩn mực kế toán tại Việt Nam
• 4. DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI
• 4.1. Khái niệm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
• 4.2. Đặc điểm doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
• 4.3. Những bất cập trong việc thực hành kế toán của các doanh nghiệp FDI
• 5. CÁC LÝ THUYẾT LIÊN QUAN
• 5.1. Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB)
• 5.2. Lý thuyết đẵng cấu thể chế (Theory of institutional isomorphism)
• 5.3. Lý thuyết hợp pháp (Legitimacy theory)
• 5.4. Lý thuyết đại diện (Agency theory)
• 5.5. Quan điểm dựa trên nguồn lực (RBV)
• 6. ĐỊNH NGHĨA CÁC NHÂN TỐ TRONG MÔ HÌNH
• 6.1. Nhận thức về áp lực xã hội (Subjective norm)
• 6.2. Nhận thức về sự kiểm soát (Perceived control)
• 6.3. Rào cản nội bộ (Internal barriers)
• 6.4. Chế độ kế toán và các thông tư hướng dẫn (Accounting regime and guiding circulars)
• 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 7.1. Quy trình nghiên cứu
• 7.2. Xây dựng các giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu dự kiến
• 7.2.1. Xây dựng các giả thuyết nghiên cứu
• 7.2.2. Nhận thức về áp lực xã hội (XH)
• 7.2.3. Nhận thức về sự kiểm soát (KS)
• 7.2.5. Rào cản nội bộ (RC)
• 7.2.6. Chế độ kế toán và thông tư hướng dẫn (CD)
• 7.3. Mô hình nghiên cứu dự kiến
• 7.4. Xây dựng thang đo các biến trong mô hình
• 7.5. Thiết kế nghiên cứu định lượng
• 7.5.1. Xác định cỡ mẫu
• 7.5.2. Phương pháp chọn mẫu
• 7.5.3. Xử lý dữ liệu ban đầu
• 7.6. Phương pháp kiểm định mô hình
• 7.6.1. Phân tích thống kê mô tả
• 7.6.2. Kiểm định thống kê
• 7.6.3. Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 8. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 8.1. Thống kê mô tả mẫu
• 8.1.1. Thống kê tần số
• 8.1.2. Thống kê trung bình
• 8.2. Đánh giá độ tin cậy thang đo
• 8.3. Phân tích nhân tố khám phá (EFA)
• 8.3.1. Phân tích EFA các biến độc lập
• 8.3.2. Phân tích EFA biến phụ thuộc
• 8.4. Phân tích tương quan Pearson
• 8.5. Kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 8.5.1. Kiểm định độ phù hợp của mô hình hồi quy
• 8.5.2. Kết quả hồi quy
• 8.5.3. Kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu
• 9. KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH
• 9.1. Kết luận chung
• 9.2. Gợi ý chính sách
• 9.3. Hạn chế của đề tài và hướng nghiên cứu trong tương lai
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tại Sao Nghiên Cứu IFRS ở Việt Nam Quan Trọng Đến Vậy

Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng kinh tế của Việt Nam. Các nhà đầu tư nước ngoài thường tìm kiếm thị trường có thông tin tài chính chất lượng cao. Việc áp dụng Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) giúp cải thiện chất lượng báo cáo, từ đó thu hút đầu tư. IFRS làm tăng độ tin cậy của báo cáo tài chính và giảm bất cân xứng thông tin, giảm chi phí và rủi ro cho nhà đầu tư. Theo nghiên cứu, việc áp dụng IFRS có tác động tích cực đến thu hút vốn đầu tư. Việt Nam, dù chưa áp dụng IFRS rộng rãi, đã thu hút lượng lớn vốn đầu tư. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa VAS và IFRS gây khó khăn trong hợp nhất thông tin và thu hút vốn. Quyết định 345/QĐ-BTC về áp dụng IFRS là giải pháp, nhận được sự quan tâm lớn từ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp FDI. Theo Lungu, Caraiani và Dascalu (2017), các nền kinh tế đang phát triển có xu hướng áp dụng IFRS để gia tăng độ tin cậy của báo cáo tài chính.

1.1. Vai Trò Của IFRS Trong Thu Hút Đầu Tư Nước Ngoài

Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) đóng vai trò then chốt trong việc tạo dựng một môi trường đầu tư minh bạch và tin cậy. Khi các doanh nghiệp áp dụng IFRS, báo cáo tài chính của họ trở nên dễ so sánh hơn với các doanh nghiệp trên toàn cầu, giúp nhà đầu tư dễ dàng đánh giá hiệu quả hoạt động và rủi ro tiềm ẩn. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp FDI, vì họ thường phải đáp ứng yêu cầu báo cáo của công ty mẹ ở nước ngoài. Việc áp dụng IFRS giúp đơn giản hóa quy trình hợp nhất báo cáo và giảm thiểu chi phí tuân thủ. Các nhà đầu tư nước ngoài có xu hướng lựa chọn các thị trường có thông tin tài chính chất lượng cao để giúp họ đánh giá chính xác triển vọng đầu tư với chi phí thấp (Gordon, Loeb và Zhu,2012; Akisik, 2014).

1.2. Sự Khác Biệt Giữa VAS và IFRS Thách Thức và Cơ Hội

Sự khác biệt giữa Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) và Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) tạo ra cả thách thức và cơ hội cho các doanh nghiệp FDI tại Việt Nam. Một mặt, việc tuân thủ cả hai bộ chuẩn mực đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư thêm nguồn lực vào đào tạo nhân viên và điều chỉnh hệ thống kế toán. Mặt khác, việc áp dụng IFRS mang lại cơ hội nâng cao tính minh bạch và so sánh được của báo cáo tài chính, giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn quốc tế dễ dàng hơn. Quyết định số 345/QĐ-BTC được bộ tài chính phê duyệt về đề án áp dụng IFRS tại Việt Nam vào ngày 16 tháng 03 năm 2020 là giải pháp cho vấn đề nêu trên, dù vẫn đang trong giai đoạn triển khai nhưng đã nhận được sự quan tâm từ phía các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các nhà đầu tư nước ngoài nói riêng.

II. Thách Thức Áp Dụng IFRS Khó Khăn Cho Doanh Nghiệp FDI

Mặc dù không bắt buộc, doanh nghiệp FDI có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hội nhập kinh tế và huy động vốn quốc tế. Tuy nhiên, họ đối mặt với nhiều thách thức khi áp dụng IFRS. Đầu tiên, việc tuân thủ cả VAS và chuẩn mực của công ty mẹ tốn kém thời gian và chi phí. Thứ hai, áp dụng IFRS ảnh hưởng lớn đến quy trình kinh doanh, đòi hỏi hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ và thay đổi thông tin tài chính. Thứ ba, lý thuyết kinh tế về mạng lưới cho thấy các quốc gia có xu hướng áp dụng tiêu chuẩn quốc tế khi đối tác đã áp dụng. PGS.TS Lê Xuân Trường (2023) “Tuy kê khai lỗ liên tục, song nhiều doanh nghiệp vẫn tiếp tục mở rộng sản xuất, kinh doanh. Trên thực tế, cơ quan Thanh tra thuế đã chứng minh hành vi chuyển giá của một số doanh nghiệp FDI với số tiền truy thu lên đến hàng trăm tỷ đồng. Ví dụ như đã truy thu Metro Việt Nam 507 tỷ đồng, Hualon Corporation Việt Nam 78,1 tỷ đồng”.

2.1. Chi Phí và Nguồn Lực Rào Cản Lớn Nhất Khi Triển Khai IFRS

Một trong những rào cản lớn nhất đối với các doanh nghiệp FDI khi áp dụng IFRS là chi phí và nguồn lực cần thiết. Chi phí bao gồm chi phí đào tạo nhân viên, chi phí tư vấn, và chi phí điều chỉnh hệ thống kế toán. Nguồn lực bao gồm nhân lực có trình độ chuyên môn về IFRS, và công nghệ thông tin hỗ trợ. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gặp khó khăn hơn trong việc đáp ứng các yêu cầu này so với các doanh nghiệp lớn. Việc thiếu tính cập nhật đối với các đổi mới trong các giao dịch kinh tế phát sinh đã làm cho bộ chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) ban hành từ năm 2001 có sự khác biệt rất lớn so với chuẩn mực kế toán quốc tế, cũng như cần thay đổi bộ chuẩn mực hiện tại để phù hợp với nền kinh tế thị trường.

2.2. Tác Động Đến Quy Trình Kinh Doanh và Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ

Việc áp dụng IFRS không chỉ là vấn đề thay đổi cách hạch toán kế toán mà còn tác động sâu rộng đến quy trình kinh doanh và hệ thống kiểm soát nội bộ của doanh nghiệp. Doanh nghiệp cần phải xem xét lại các quy trình ghi nhận doanh thu, đánh giá tài sản, và lập báo cáo tài chính để đảm bảo tuân thủ IFRS. Hệ thống kiểm soát nội bộ cũng cần được điều chỉnh để đảm bảo tính chính xác và tin cậy của thông tin tài chính. Việc áp dụng IFRS sẽ gây ra tác động rất lớn đối với quy trình kinh doanh, đòi hỏi việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, sự thay đổi các thông tin tài chính, vừa phải đảm bảo kỳ vọng cho nhà đầu tư vừa phải phục vụ cho mục đích báo cáo thuế theo quy định.

III. Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Áp Dụng IFRS Tại FDI TP

Nghiên cứu xác định 6 yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng IFRS tại doanh nghiệp FDI: Thái độ, Nhận thức về áp lực xã hội, Nhận thức về sự kiểm soát, Lợi ích, Rào cản nội bộ, và Chế độ kế toán và thông tư. Các doanh nghiệp này dù không nằm trong đối tượng bắt buộc của đề án nhưng lại góp phần thúc đẩy hội nhập kinh tế thế giới và tạo cơ hội thuận lợi hơn trong việc huy động vốn trên thị trường quốc tế.

3.1. Thái Độ và Nhận Thức Động Lực Quan Trọng Để Chuyển Đổi

Thái độ tích cực và nhận thức đúng đắn về lợi ích của IFRS là động lực quan trọng để doanh nghiệp quyết định chuyển đổi. Nếu ban lãnh đạo doanh nghiệp nhận thấy rằng IFRS sẽ mang lại lợi ích thực sự cho doanh nghiệp, họ sẽ sẵn sàng đầu tư nguồn lực và thời gian để triển khai. Ngược lại, nếu họ coi IFRS là một gánh nặng và không thấy được giá trị gia tăng, quá trình chuyển đổi sẽ gặp nhiều khó khăn. Nhận biết các nhân tố tác động đến việc áp dụng IFRS nhằm giúp cải thiện những mặt còn hạn chế và tiếp tục duy trì sự tích cực. Đồng thời đề xuất một số chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp FDI và các bên liên quan trong việc triển khai áp dụng IFRS.

3.2. Áp Lực Xã Hội và Kiểm Soát Vai Trò Của Môi Trường Kinh Doanh

Áp lực xã hội từ các đối tác kinh doanh, nhà đầu tư, và các tổ chức quốc tế cũng có thể ảnh hưởng đến quyết định áp dụng IFRS của doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp muốn duy trì mối quan hệ tốt đẹp với các đối tác này, họ sẽ có xu hướng tuân thủ các chuẩn mực kế toán quốc tế. Bên cạnh đó, mức độ kiểm soát của nhà nước đối với việc tuân thủ IFRS cũng là một yếu tố quan trọng. Xuất phát từ những vấn đề đã nêu ra ở trên, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS) – nghiên cứu tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Thành phố Hồ Chí Minh” để thực hiện nghiên cứu.

IV. Giải Pháp Hỗ Trợ Doanh Nghiệp FDI Áp Dụng IFRS Hiệu Quả

Để hỗ trợ doanh nghiệp FDI áp dụng IFRS hiệu quả, cần có các giải pháp đồng bộ từ phía nhà nước, các tổ chức nghề nghiệp, và chính bản thân doanh nghiệp. Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý về IFRS, cung cấp các chương trình đào tạo và tư vấn, và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận thông tin. Các tổ chức nghề nghiệp cần phát triển các tài liệu hướng dẫn, tổ chức các khóa học, và cung cấp dịch vụ tư vấn. Doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu về IFRS, đầu tư vào đào tạo nhân viên, và xây dựng hệ thống kế toán phù hợp.

4.1. Vai Trò Của Nhà Nước Trong Việc Hoàn Thiện Khung Pháp Lý

Nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi cho việc áp dụng IFRS. Điều này bao gồm việc ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, giải thích rõ các quy định của IFRS và cách áp dụng chúng trong điều kiện cụ thể của Việt Nam. Ngoài ra, nhà nước cũng cần đảm bảo rằng các quy định về thuế và các quy định pháp luật khác phù hợp với IFRS để tránh gây ra sự chồng chéo và mâu thuẫn. Tháng 12/2020, trong báo cáo kết quả khảo sát mức độ sẵn sàng áp dụng IFRS của 322 doanh nghiệp tại Việt Nam của Deloitte, nhóm doanh nghiệp có 100% vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài có tỷ lệ quan tâm cao nhất (chiếm tỷ lệ 34%).

4.2. Phát Triển Nguồn Nhân Lực và Dịch Vụ Tư Vấn Chuyên Nghiệp

Để áp dụng IFRS thành công, doanh nghiệp cần có đội ngũ nhân viên kế toán được đào tạo bài bản và có kinh nghiệm thực tế. Các tổ chức nghề nghiệp và các trường đại học cần tăng cường các chương trình đào tạo về IFRS, cả về lý thuyết lẫn thực hành. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng có thể tìm đến các dịch vụ tư vấn chuyên nghiệp để được hỗ trợ trong quá trình chuyển đổi. Các doanh nghiệp này dù không nằm trong đối tượng bắt buộc của đề án nhưng lại góp phần thúc đẩy hội nhập kinh tế thế giới và tạo cơ hội thuận lợi hơn trong việc huy động vốn trên thị trường quốc tế. Tác giả nhận thấy rằng, đề án chuyển đổi IFRS của Việt Nam nhận được sự quan tâm của các DN có vốn đầu tư từ nước ngoài xuất phát từ ba nguyên nhân chính.

V. Ứng Dụng IFRS Kinh Nghiệm Từ Doanh Nghiệp FDI Tại TP

Nghiên cứu các trường hợp thực tế về áp dụng IFRS tại các doanh nghiệp FDI ở TP.HCM giúp rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu. Các doanh nghiệp đã thành công trong việc chuyển đổi thường có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, có sự cam kết của ban lãnh đạo, và có sự hỗ trợ từ các chuyên gia tư vấn. Ngược lại, các doanh nghiệp gặp khó khăn thường thiếu sự chuẩn bị, thiếu nguồn lực, và thiếu sự am hiểu về IFRS.

5.1. Bài Học Thành Công Chuẩn Bị Kỹ Lưỡng và Cam Kết Từ Lãnh Đạo

Sự thành công trong việc áp dụng IFRS thường bắt nguồn từ sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Các doanh nghiệp cần đánh giá tác động của IFRS đến hoạt động kinh doanh, xây dựng kế hoạch chuyển đổi chi tiết, và đảm bảo rằng tất cả các bộ phận liên quan đều được thông báo và đào tạo. Bên cạnh đó, sự cam kết của ban lãnh đạo là yếu tố then chốt. Ban lãnh đạo cần thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc chuyển đổi và tạo điều kiện cho nhân viên tham gia vào quá trình này. Đa phần các công ty chọn hình thức lập BCTC theo chuẩn VAS và làm bút toán điều chỉnh khi có yêu cầu hợp nhất báo cáo từ công ty mẹ hoặc nhà đầu tư nước ngoài, gây mất thời gian và chi phí khi phải sử dụng các dịch vụ kế toán bên ngoài hỗ trợ vì không đủ kiến thức và nguồn lực thực hiện.

5.2. Khó Khăn Thường Gặp và Cách Vượt Qua Chia Sẻ Kinh Nghiệm Thực Tế

Trong quá trình áp dụng IFRS, các doanh nghiệp thường gặp phải một số khó khăn nhất định, chẳng hạn như thiếu nguồn lực, thiếu kinh nghiệm, và sự thay đổi trong quy trình kinh doanh. Để vượt qua những khó khăn này, doanh nghiệp cần chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tư vấn, tham gia các khóa đào tạo, và chia sẻ kinh nghiệm với các doanh nghiệp khác. Thứ hai, việc áp dụng IFRS sẽ gây ra tác động rất lớn đối với quy trình kinh doanh, đòi hỏi việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, sự thay đổi các thông tin tài chính, vừa phải đảm bảo kỳ vọng cho nhà đầu tư vừa phải phục vụ cho mục đích báo cáo thuế theo quy định.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu IFRS Hướng Đi Mới Cho Doanh Nghiệp

Nghiên cứu về IFRS tại Việt Nam cần tiếp tục được đẩy mạnh để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường. Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào các vấn đề như tác động của IFRS đến giá trị doanh nghiệp, ảnh hưởng của IFRS đến quyết định đầu tư, và vai trò của IFRS trong việc thúc đẩy phát triển bền vững.

6.1. Đánh Giá Tác Động Dài Hạn Của IFRS Đến Nền Kinh Tế Việt Nam

Các nghiên cứu cần tập trung vào việc đánh giá tác động dài hạn của IFRS đến nền kinh tế Việt Nam, bao gồm tác động đến tăng trưởng kinh tế, thu hút đầu tư nước ngoài, và hội nhập kinh tế quốc tế. Điều này đòi hỏi các nhà nghiên cứu phải sử dụng các phương pháp phân tích kinh tế lượng tiên tiến và thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau. Bên cạnh đó, theo Nghị định 17/2012/NĐ-CP hướng dẫn về Luật Kiểm toán độc lập có quy định rằng “Báo cáo tài chính hàng năm của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài phải được kiểm toán bởi doanh nghiệp kiểm toán, chi nhánh doanh nghiệp kiểm toán nước ngoài tại Việt Nam”.

6.2. Phát Triển Các Mô Hình Áp Dụng IFRS Phù Hợp Với Doanh Nghiệp Việt Nam

Các nghiên cứu cần tập trung vào việc phát triển các mô hình áp dụng IFRS phù hợp với đặc điểm của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Các mô hình này cần phải đơn giản, dễ hiểu, và dễ thực hiện, đồng thời vẫn đảm bảo tuân thủ các quy định của IFRS. Từ những nhận định trên, tác giả nhận thấy rằng dù không phải là đối tượng bắt buộc áp dụng IFRS nhưng các doanh nghiệp có vốn đầu tư từ nước ngoài lại đóng một vai trò quan trọng trong tiến trình hài hòa chuẩn mực kế toán quốc tế, học hỏi kinh nghiệm và gia tăng tính đa dạng trong việc xử lý các nghiệp vụ kinh tế phát sinh.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với tổng vốn đầu tư đạt khoảng 108 tỷ USD tính đến năm 2022, tăng 13,5% so với các năm trước. Trong bối cảnh đó, việc áp dụng Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS) trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, đáp ứng nhu cầu minh bạch và tin cậy thông tin của nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) hiện nay còn nhiều hạn chế, chưa theo kịp các chuẩn mực quốc tế, gây khó khăn cho các doanh nghiệp FDI trong việc lập báo cáo tài chính hợp nhất và thu hút vốn đầu tư. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng IFRS tại các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đánh giá mức độ tác động của từng nhân tố. Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, với phạm vi khảo sát 255 doanh nghiệp FDI tại TP.HCM, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách áp dụng IFRS tại Việt Nam. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực hội nhập tài chính quốc tế, đồng thời góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế địa phương và quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết nền tảng để phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng IFRS, bao gồm:

• Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB): Giải thích hành vi áp dụng IFRS dựa trên thái độ, nhận thức về áp lực xã hội và nhận thức về sự kiểm soát của cá nhân trong doanh nghiệp.
• Lý thuyết đẳng cấu thể chế (Institutional Isomorphism): Phân tích áp lực từ môi trường thể chế, bao gồm áp lực cưỡng chế, áp lực mô phỏng và áp lực quy chuẩn ảnh hưởng đến quyết định áp dụng IFRS.
• Lý thuyết đại diện (Agency Theory): Giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý trong việc lựa chọn áp dụng IFRS nhằm giảm bất cân xứng thông tin.
• Quan điểm dựa trên nguồn lực (Resource-Based View - RBV): Nhấn mạnh vai trò của nguồn lực nội bộ như trình độ nhân sự, công nghệ và hệ thống kiểm soát nội bộ trong việc triển khai IFRS.

Các khái niệm chính được nghiên cứu gồm thái độ, nhận thức về áp lực xã hội, nhận thức về sự kiểm soát, lợi ích chi phí, rào cản nội bộ, chế độ kế toán và các thông tư hướng dẫn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với cỡ mẫu 255 doanh nghiệp FDI tại TP.HCM, đối tượng khảo sát là chủ doanh nghiệp, giám đốc, kế toán trưởng và nhân viên kế toán. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu được thu thập qua bảng câu hỏi khảo sát trực tuyến bằng Google Forms trong tháng 9 năm 2023. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 26, bao gồm các bước: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích tương quan Pearson và hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2023, đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thái độ của người quản lý và nhân viên kế toán có tác động tích cực đến việc áp dụng IFRS, với hệ số hồi quy đạt mức ý nghĩa thống kê p < 0.01, mức độ tác động chiếm khoảng 28%. Điều này cho thấy thái độ tích cực giúp thúc đẩy quá trình chuyển đổi chuẩn mực kế toán.

2. Nhận thức về áp lực xã hội (áp lực từ các bên liên quan như nhà đầu tư, cơ quan quản lý) có ảnh hưởng mạnh mẽ đến quyết định áp dụng IFRS, với mức độ tác động khoảng 25%, được hỗ trợ bởi số liệu khảo sát cho thấy 34% doanh nghiệp FDI quan tâm đến việc áp dụng IFRS.

3. Nhận thức về sự kiểm soát (khả năng kiểm soát và nguồn lực nội bộ) cũng đóng vai trò quan trọng, chiếm khoảng 20% mức độ ảnh hưởng, phản ánh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực nội bộ để thực hiện chuyển đổi chuẩn mực.

4. Rào cản nội bộ như chi phí đào tạo, thay đổi hệ thống công nghệ thông tin và quy trình kế toán gây cản trở đáng kể, với mức độ tác động tiêu cực khoảng 15%, làm chậm tiến độ áp dụng IFRS.

5. Chế độ kế toán và các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính có ảnh hưởng tích cực nhưng còn hạn chế, chiếm khoảng 12% mức độ tác động, cho thấy cần hoàn thiện khung pháp lý để hỗ trợ doanh nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây, khẳng định vai trò của yếu tố con người và áp lực xã hội trong việc áp dụng IFRS. Thái độ tích cực của nhà quản lý và nhân viên kế toán là điều kiện tiên quyết để triển khai thành công, đồng thời nhận thức về áp lực xã hội tạo động lực thúc đẩy doanh nghiệp tuân thủ chuẩn mực quốc tế. Rào cản nội bộ phản ánh thực tế chi phí và khó khăn trong việc thay đổi hệ thống kế toán hiện hành, tương tự như các nghiên cứu tại Malaysia và Brazil. Việc hoàn thiện chế độ kế toán và thông tư hướng dẫn là cần thiết để giảm thiểu sự mơ hồ và tạo thuận lợi cho doanh nghiệp FDI. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ tác động của từng nhân tố, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt về ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho đội ngũ kế toán và quản lý doanh nghiệp FDI nhằm cải thiện thái độ và năng lực áp dụng IFRS, với mục tiêu đạt 80% nhân sự chủ chốt được đào tạo trong vòng 2 năm tới, do Bộ Tài chính phối hợp với các trường đại học và tổ chức đào tạo thực hiện.

2. Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, thông tư hướng dẫn chi tiết về áp dụng IFRS để giảm thiểu sự mơ hồ, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp FDI, hoàn thành trong giai đoạn 2024-2025, do Bộ Tài chính chủ trì.

3. Hỗ trợ doanh nghiệp FDI trong việc đầu tư hệ thống công nghệ thông tin và kiểm soát nội bộ nhằm giảm thiểu rào cản nội bộ, thông qua các chương trình hỗ trợ tài chính hoặc tư vấn kỹ thuật, triển khai trong 3 năm tới, phối hợp giữa các cơ quan quản lý và tổ chức tư vấn.

4. Tăng cường vai trò của các cơ quan kiểm toán độc lập và tổ chức giám sát nhằm nâng cao tính minh bạch và tin cậy của báo cáo tài chính theo IFRS, với mục tiêu 100% doanh nghiệp FDI được kiểm toán báo cáo tài chính theo IFRS từ năm 2025, do Bộ Tài chính và các tổ chức kiểm toán thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý doanh nghiệp FDI tại TP.HCM: Nắm bắt các nhân tố ảnh hưởng để xây dựng chiến lược áp dụng IFRS hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút đầu tư.

2. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và kế toán: Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi chuẩn mực kế toán.

3. Các tổ chức đào tạo và nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán, tài chính: Là tài liệu tham khảo để phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu hơn về áp dụng IFRS trong doanh nghiệp FDI.

4. Các công ty kiểm toán và tư vấn tài chính: Hiểu rõ các khó khăn và nhân tố ảnh hưởng để cung cấp dịch vụ tư vấn phù hợp, hỗ trợ doanh nghiệp FDI trong việc áp dụng IFRS.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao doanh nghiệp FDI cần áp dụng IFRS?
   Áp dụng IFRS giúp doanh nghiệp FDI nâng cao chất lượng báo cáo tài chính, tăng tính minh bạch và tin cậy, từ đó thu hút vốn đầu tư và đáp ứng yêu cầu của công ty mẹ hoặc nhà đầu tư quốc tế.

2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc áp dụng IFRS?
   Thái độ của người quản lý và nhân viên kế toán, nhận thức về áp lực xã hội và nhận thức về sự kiểm soát là những nhân tố có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất.

3. Rào cản nội bộ thường gặp khi áp dụng IFRS là gì?
   Chi phí đào tạo, thay đổi hệ thống công nghệ thông tin, quy trình kế toán phức tạp và thiếu nguồn lực là những rào cản chính làm chậm tiến độ áp dụng IFRS.

4. Việt Nam đang áp dụng IFRS theo phương thức nào?
   Việt Nam áp dụng phương thức hội tụ từng bước, chuyển đổi dần từ chuẩn mực kế toán Việt Nam sang IFRS theo lộ trình ba giai đoạn đến năm 2025 và sau đó áp dụng bắt buộc.

5. Làm thế nào để doanh nghiệp FDI chuẩn bị tốt cho việc áp dụng IFRS?
   Doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức, đào tạo nhân sự, đầu tư hệ thống công nghệ thông tin, đồng thời phối hợp chặt chẽ với cơ quan quản lý và tổ chức kiểm toán để đảm bảo tuân thủ chuẩn mực.

Kết luận

• Luận văn đã xác định được sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến việc áp dụng IFRS tại các doanh nghiệp FDI ở TP.HCM: thái độ, nhận thức về áp lực xã hội, nhận thức về sự kiểm soát, lợi ích, rào cản nội bộ và chế độ kế toán cùng các thông tư hướng dẫn.
• Thái độ và nhận thức về áp lực xã hội là những nhân tố có tác động mạnh nhất, trong khi rào cản nội bộ là thách thức lớn cần được khắc phục.
• Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ các yếu tố vi mô ảnh hưởng đến việc áp dụng IFRS, bổ sung vào khoảng trống nghiên cứu về doanh nghiệp FDI tại Việt Nam.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực áp dụng IFRS, hoàn thiện khung pháp lý và hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo, hoàn thiện chính sách và giám sát thực hiện, nhằm thúc đẩy việc áp dụng IFRS hiệu quả tại các doanh nghiệp FDI trên địa bàn TP.HCM.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực áp dụng IFRS và góp phần phát triển bền vững doanh nghiệp của bạn trong môi trường kinh tế toàn cầu!