Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Tại xã Tú Sơn, huyện Kiến Thụy, thành phố Hải Phòng, ngân sách xã là công cụ quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, kinh tế, văn hóa và xã hội. Giai đoạn 2015-2019, tổng thu ngân sách xã tăng từ 4.317 triệu đồng lên 5.168 triệu đồng, tăng 851 triệu đồng, trong khi tổng chi ngân sách cũng tăng tương ứng, đảm bảo cân đối thu - chi. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế trong công tác quản lý ngân sách như việc thu một số khoản chưa đạt dự toán, chi tiêu chưa tối ưu, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn vốn công. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN tại xã Tú Sơn trong giai đoạn 2015-2019, đánh giá những kết quả và hạn chế, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã giai đoạn 2020-2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại xã Tú Sơn, huyện Kiến Thụy, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo ngân sách, phỏng vấn cán bộ tài chính xã và các văn bản pháp luật liên quan. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách tài chính cấp xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý ngân sách cấp xã. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình chu trình ngân sách xã: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra giám sát ngân sách cấp xã. Mô hình này giúp phân tích toàn diện quá trình vận động và sử dụng ngân sách tại địa phương.

  • Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách Nhà nước trong điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo cân đối thu chi, sử dụng hiệu quả nguồn lực công.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách Nhà nước, ngân sách cấp xã, quản lý ngân sách cấp xã, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách. Luận văn cũng vận dụng các tiêu chí đánh giá công tác quản lý ngân sách như tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi, cân đối thu chi, và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo thu chi ngân sách xã Tú Sơn giai đoạn 2015-2019, tài liệu của UBND thành phố Hải Phòng, Sở Tài chính, các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 60/2011/TT-BTC.

  • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn trực tiếp lãnh đạo phòng Kế toán, công chức phụ trách tài chính xã Tú Sơn nhằm làm rõ thực trạng quản lý ngân sách.

Phương pháp phân tích số liệu chủ yếu là thống kê mô tả và so sánh, sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu. Các chỉ tiêu được phân tích gồm tổng thu, tổng chi, tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, chi, cân đối thu chi ngân sách xã. Phương pháp kiểm tra và phân tích số liệu giúp xác định các chỉ tiêu đạt, chưa đạt hoặc vượt định mức, từ đó đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu ngân sách xã Tú Sơn trong giai đoạn 2015-2019, lựa chọn do tính đại diện và tính khả thi trong thu thập dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách xã Tú Sơn tăng từ 4.317 triệu đồng năm 2015 lên 5.168 triệu đồng năm 2019, tương đương mức tăng bình quân gần 200 triệu đồng/năm. Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu luôn đạt trên 100%, thể hiện sự quyết tâm trong công tác thu ngân sách.

  2. Chi ngân sách tăng nhưng cân đối: Tổng chi ngân sách xã tăng từ 7.267 triệu đồng năm 2015 lên 8.295 triệu đồng năm 2019, với tốc độ tăng bình quân khoảng 0,89%/năm. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, tập trung vào các lĩnh vực quốc phòng, giáo dục, y tế và đầu tư phát triển. Tỷ lệ chi so với dự toán dao động từ 98% đến 115%, đảm bảo không vượt chi.

  3. Cân đối thu - chi ngân sách hợp lý: Mặc dù chi ngân sách tăng, xã Tú Sơn vẫn duy trì cân đối thu chi, không xảy ra bội chi trong giai đoạn nghiên cứu. Năm 2018, chi ngân sách giảm nhẹ 305 triệu đồng so với năm trước, đạt 99,1% tổng thu, cho thấy sự điều chỉnh linh hoạt trong quản lý tài chính.

  4. Nguồn thu chủ yếu từ thuế và đất đai: Thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và thu tiền thuê đất là các khoản thu chính, chiếm trên 90% tổng thu ngân sách xã. Thuế GTGT tăng bình quân 4,3%/năm, thuế TNCN và tiền thuê đất cũng có xu hướng tăng qua các năm, góp phần quan trọng vào nguồn thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý ngân sách tại xã Tú Sơn đã đạt được nhiều thành tựu tích cực, đặc biệt trong việc tăng thu ngân sách và đảm bảo cân đối thu chi. Việc phối hợp chặt chẽ giữa UBND xã, các đội thuế và phòng Tài chính huyện đã giúp nâng cao hiệu quả thu ngân sách, giảm tỷ lệ nợ đọng thuế dưới 5%. Chi ngân sách được phân bổ hợp lý, ưu tiên các lĩnh vực trọng yếu như giáo dục, y tế và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

Tuy nhiên, một số khoản thu như thu tiền thuê đất chưa đạt dự toán, ảnh hưởng đến nguồn lực tài chính của xã. Nguyên nhân chủ yếu do quy mô kinh doanh nhỏ lẻ, trình độ quản lý còn hạn chế và một số khó khăn về điều kiện tự nhiên như lụt lội ảnh hưởng đến hoạt động kinh tế. So sánh với các xã điển hình trong thành phố Hải Phòng, xã Tú Sơn cần tiếp tục hoàn thiện công tác lập dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát và nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ tăng trưởng thu chi ngân sách, bảng cân đối thu chi qua các năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả quản lý ngân sách xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách: UBND xã cần xây dựng dự toán thu chi dựa trên phân tích kỹ lưỡng tình hình kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo dự toán sát thực tế, khai thác tối đa nguồn thu. Thời gian thực hiện: hàng năm trước tháng 7; Chủ thể: Ban Tài chính - Kế toán xã phối hợp với các phòng ban liên quan.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách: Tăng cường phối hợp với Chi cục Thuế huyện trong công tác thu, giảm nợ đọng thuế dưới 3%, áp dụng các biện pháp cưỡng chế thuế đối với các hộ chây ỳ. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: UBND xã, công chức thuế, công an xã.

  3. Tối ưu hóa chi ngân sách, ưu tiên đầu tư phát triển: Rà soát, sắp xếp lại các khoản chi, ưu tiên chi cho các lĩnh vực trọng yếu như giáo dục, y tế, hạ tầng kỹ thuật, đảm bảo chi tiêu tiết kiệm, hiệu quả. Thời gian: 2020-2025; Chủ thể: UBND xã, Ban Tài chính - Kế toán.

  4. Nâng cao năng lực quản lý ngân sách và kiểm tra giám sát: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ tài chính xã, tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ và phối hợp với cấp trên trong thanh tra ngân sách. Thời gian: 2020-2023; Chủ thể: UBND xã, Phòng Tài chính huyện.

  5. Phát huy tiềm năng đất đai để tăng thu ngân sách: Tổ chức đấu giá quyền sử dụng đất hiệu quả, minh bạch, khai thác quỹ đất để tăng nguồn thu từ đất đai. Thời gian: 2020-2025; Chủ thể: UBND xã, Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả.

  2. Lãnh đạo UBND xã và huyện Kiến Thụy: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch tài chính phù hợp với đặc thù địa phương, tăng cường kiểm tra giám sát ngân sách.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu kinh tế tài chính công: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về quản lý ngân sách cấp xã trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu về quản lý ngân sách Nhà nước cấp cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý ngân sách cấp xã lại quan trọng?
    Quản lý ngân sách cấp xã đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội địa phương, góp phần thực hiện các nhiệm vụ quốc phòng, an ninh và dịch vụ công cộng. Ví dụ, xã Tú Sơn sử dụng ngân sách để đầu tư cơ sở hạ tầng và giáo dục.

  2. Các nguồn thu ngân sách xã chủ yếu gồm những gì?
    Nguồn thu chính gồm thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân, tiền thuê đất và các khoản phí, lệ phí địa phương. Tại xã Tú Sơn, thuế GTGT chiếm tỷ trọng lớn và tăng bình quân 4,3%/năm.

  3. Làm thế nào để đảm bảo cân đối thu chi ngân sách xã?
    Cần lập dự toán chính xác, tăng cường thu ngân sách, kiểm soát chi tiêu chặt chẽ và điều chỉnh kịp thời khi có biến động. Xã Tú Sơn đã duy trì cân đối thu chi trong giai đoạn 2015-2019 nhờ phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan.

  4. Những khó khăn thường gặp trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Khó khăn gồm quy mô kinh doanh nhỏ lẻ, trình độ cán bộ hạn chế, điều kiện tự nhiên ảnh hưởng đến kinh tế, và việc thu một số khoản chưa đạt dự toán. Xã Tú Sơn cũng gặp phải các thách thức này.

  5. Biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã?
    Đào tạo cán bộ, tăng cường kiểm tra giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, khai thác hiệu quả nguồn thu từ đất đai và thuế, đồng thời xây dựng dự toán sát thực tế. Đây là các đề xuất chính trong luận văn.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng công tác quản lý ngân sách Nhà nước tại xã Tú Sơn giai đoạn 2015-2019, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong thu chi ngân sách.
  • Tổng thu ngân sách xã tăng ổn định, chi ngân sách được quản lý chặt chẽ, đảm bảo cân đối thu chi, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Một số khoản thu như tiền thuê đất chưa đạt dự toán, cần có giải pháp nâng cao hiệu quả thu ngân sách.
  • Đề xuất các biện pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã gồm tăng cường lập dự toán, nâng cao hiệu quả thu chi, đào tạo cán bộ và phát huy nguồn lực đất đai.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở tham khảo cho các cấp quản lý tài chính công cấp xã, đồng thời mở hướng nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ trong quản lý ngân sách địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng xã Tú Sơn cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách trong các năm tiếp theo để điều chỉnh phù hợp.