Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2014-2018, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng đã chứng kiến sự phát triển kinh tế - xã hội đáng kể với tốc độ tăng trưởng thu ngân sách nhà nước ổn định. Tổng thu ngân sách trên địa bàn quận năm 2014 đạt khoảng 399 tỷ đồng, trong đó các khoản thuế như thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) tại quận vẫn còn nhiều hạn chế như nguồn thu chưa bao quát hết các lĩnh vực, chi đầu tư phát triển còn dàn trải và hiệu quả chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN cấp quận tại quận Lê Chân, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào địa bàn quận Lê Chân với số liệu thu thập chủ yếu trong giai đoạn 2014-2018. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp quận, góp phần nâng cao tính chủ động, hiệu quả trong huy động và sử dụng nguồn lực tài chính địa phương, đồng thời hỗ trợ công tác hoạch định chính sách tài chính phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội của quận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Quản lý ngân sách là quá trình xây dựng, sử dụng, điều hòa và kiểm tra ngân sách nhằm đảm bảo cân đối thu chi và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tăng tính chủ động, trách nhiệm và hiệu quả trong quản lý thu chi ngân sách. Mô hình này dựa trên nguyên tắc phân quyền, phân bổ nguồn lực phù hợp với chức năng, nhiệm vụ của từng cấp.

  • Khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách cấp quận: Bao gồm các nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai minh bạch và rõ ràng trong quản lý ngân sách. Quy trình quản lý ngân sách gồm các giai đoạn lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, kiểm toán.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách, phân cấp ngân sách, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các báo cáo tài chính, dự toán thu chi ngân sách của quận Lê Chân giai đoạn 2014-2018; các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách tại UBND quận và các đơn vị liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách qua các năm để đánh giá thực trạng quản lý ngân sách; phân tích định tính các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách; so sánh với các tiêu chuẩn, quy định pháp luật và các nghiên cứu tương tự để rút ra kết luận.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu thu thập toàn diện từ các báo cáo ngân sách quận và phường, kết hợp phỏng vấn chuyên sâu với khoảng 15 cán bộ quản lý ngân sách chủ chốt nhằm đảm bảo tính đại diện và khách quan.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2019, tập trung vào giai đoạn 2014-2018 để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2016-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng chưa toàn diện: Tổng thu ngân sách quận Lê Chân năm 2014 đạt khoảng 399 tỷ đồng, trong đó thuế GTGT và TNDN chiếm tỷ trọng lớn. Tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách năm 2014 đạt 100%, năm 2017 và 2018 cũng vượt mức kế hoạch thành phố giao. Tuy nhiên, một số nguồn thu như thu từ xổ số kiến thiết và các khoản thu khác còn hạn chế, chưa khai thác hết tiềm năng.

  2. Dự toán thu chi ngân sách còn chênh lệch so với giao kế hoạch: Dự toán thu ngân sách quận xây dựng thường cao hơn so với dự toán thành phố giao, với mức chênh lệch lớn nhất khoảng 23,5 tỷ đồng năm 2015, giảm dần còn khoảng 19 tỷ đồng năm 2018. Tương tự, dự toán chi ngân sách quận cũng cao hơn dự toán thành phố giao, cho thấy công tác lập dự toán còn chưa sát thực tế và chưa gắn kết chặt chẽ với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Chi ngân sách đầu tư phát triển còn dàn trải, hiệu quả thấp: Chi đầu tư xây dựng cơ bản chủ yếu phụ thuộc vào nguồn vốn cấp trên, quận chưa có tính chủ động cao trong phân bổ vốn. Việc chi thường xuyên vượt dự toán và chi đầu tư chưa tập trung dẫn đến lãng phí nguồn lực, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Công tác quản lý, kiểm tra, kiểm toán ngân sách còn nhiều hạn chế: Việc tổng hợp số liệu thu chi chủ yếu dựa vào số liệu Kho bạc Nhà nước cung cấp, chưa được thẩm định kỹ lưỡng. Công tác kiểm tra, kiểm toán ngân sách chưa phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, dẫn đến nguy cơ thất thoát ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế, công nghệ thông tin ứng dụng trong quản lý ngân sách chưa toàn diện, và cơ chế phân cấp ngân sách chưa thực sự phát huy hiệu quả. So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này tương đồng với thực trạng quản lý ngân sách cấp quận tại nhiều địa phương khác, nơi mà việc lập dự toán chưa sát thực tế và chi đầu tư còn dàn trải là vấn đề phổ biến. Việc phân tích số liệu thu chi qua biểu đồ dự toán và thực hiện thu chi qua các năm cho thấy xu hướng tăng trưởng nhưng chưa bền vững do thiếu sự chủ động trong quản lý nguồn lực. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ những điểm yếu trong công tác quản lý ngân sách cấp quận, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao trình độ và năng lực quản lý cán bộ ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kỹ năng lập dự toán và kiểm soát chi tiêu cho đội ngũ cán bộ tài chính quận và phường. Mục tiêu đạt 100% cán bộ quản lý ngân sách được đào tạo trong vòng 2 năm, do UBND quận phối hợp với Sở Tài chính thực hiện.

  2. Tăng cường và đa dạng hóa nguồn thu ngân sách: Khuyến khích phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn, mở rộng các nguồn thu ngoài thuế như phí, lệ phí, thu từ hoạt động xổ số kiến thiết. Đẩy mạnh công tác quản lý thuế, chống thất thu và khai thác hiệu quả các nguồn thu hiện có. Mục tiêu tăng trưởng thu ngân sách hàng năm tối thiểu 8%, do Phòng Tài chính - Kế hoạch quận chủ trì.

  3. Đổi mới quy trình lập dự toán và chấp hành ngân sách: Áp dụng phương pháp lập dự toán dựa trên phân tích thực tiễn, gắn kết chặt chẽ với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội dài hạn và trung hạn. Tăng cường giám sát, điều chỉnh dự toán kịp thời khi có biến động kinh tế. Mục tiêu hoàn thiện quy trình trong vòng 1 năm, do UBND quận và các đơn vị dự toán phối hợp thực hiện.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin toàn diện trong quản lý ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử, tích hợp dữ liệu thu chi, dự toán và quyết toán để nâng cao tính chính xác, minh bạch và hiệu quả quản lý. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm, do Kho bạc Nhà nước quận phối hợp với Phòng Tài chính - Kế hoạch thực hiện.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và kiểm toán ngân sách: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các sai phạm trong quản lý thu chi ngân sách. Đẩy mạnh vai trò giám sát của Hội đồng nhân dân và các tổ chức xã hội. Mục tiêu giảm thiểu sai phạm ngân sách dưới 1% tổng chi ngân sách hàng năm, do Thanh tra Sở Tài chính và Kiểm toán Nhà nước phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp quận, phường: Nắm bắt các kiến thức, quy trình và giải pháp quản lý ngân sách hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực công tác và thực hiện nhiệm vụ được giao.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp: Sử dụng luận văn làm cơ sở tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch tài chính phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương, tăng cường hiệu quả quản lý ngân sách.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công: Tham khảo các phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý ngân sách cấp quận trong bối cảnh Việt Nam, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu và so sánh quốc tế.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Học tập, tham khảo phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp quận, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp quận là công cụ quan trọng để huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo cân đối thu chi, tạo điều kiện cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Ví dụ, ngân sách quận Lê Chân hỗ trợ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và dịch vụ.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán ngân sách cấp quận là gì?
    Khó khăn gồm việc dự toán chưa sát thực tế, thiếu căn cứ phân tích rủi ro kinh tế, chênh lệch giữa dự toán quận xây dựng và dự toán thành phố giao, dẫn đến khó khăn trong việc cân đối thu chi và lập kế hoạch phát triển bền vững.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả chi ngân sách đầu tư xây dựng cơ bản tại quận?
    Cần tăng cường phân tích, đánh giá nhu cầu thực tế, tập trung nguồn lực cho các dự án trọng điểm, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý dự án, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát để tránh lãng phí và thất thoát.

  4. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhà nước cấp quận như thế nào?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình quản lý, nâng cao tính chính xác, minh bạch và kịp thời trong thu chi ngân sách, hỗ trợ phân tích số liệu và ra quyết định hiệu quả hơn. Ví dụ, hệ thống TABMIS đã được áp dụng tại nhiều địa phương.

  5. Cơ chế phân cấp ngân sách ảnh hưởng ra sao đến công tác quản lý ngân sách cấp quận?
    Phân cấp ngân sách giúp tăng tính chủ động, trách nhiệm của cấp quận trong quản lý thu chi, tuy nhiên cũng đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ với cấp trên để đảm bảo sự thống nhất và hiệu quả. Tỷ lệ điều tiết thuế giữa các cấp ngân sách là một ví dụ điển hình.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp quận Lê Chân có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế về công tác lập dự toán, chấp hành và kiểm soát chi ngân sách.
  • Năng lực quản lý cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và cơ chế phân cấp ngân sách là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa nguồn thu, đổi mới quy trình lập dự toán, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, kiểm toán.
  • Thời gian thực hiện các giải pháp chủ yếu trong giai đoạn 2019-2022 nhằm đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2016-2020 và chuẩn bị cho các kế hoạch dài hạn hơn.
  • Khuyến nghị các cấp chính quyền, cơ quan quản lý và các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các biện pháp, góp phần nâng cao chất lượng quản lý ngân sách nhà nước cấp quận.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý ngân sách, đồng thời triển khai hệ thống quản lý ngân sách điện tử nhằm hiện đại hóa công tác quản lý tài chính công tại quận Lê Chân.