Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) tại Việt Nam, đặc biệt tại thành phố Hải Phòng, đã có sự phát triển mạnh mẽ. Theo số liệu giai đoạn 2017-2021, số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động XNK tại Hải Phòng có xu hướng giảm nhẹ, từ 1.127 doanh nghiệp năm 2017 xuống còn khoảng 1.100 doanh nghiệp vào năm 2021, chủ yếu do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế. Trong khi đó, khối lượng hàng hóa XNK và giá trị kim ngạch tiếp tục tăng, đặt ra yêu cầu cấp thiết về nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra sau thông quan (KTSTQ) nhằm đảm bảo tính chính xác, trung thực trong khai báo hải quan, chống gian lận thương mại và thất thu ngân sách nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác KTSTQ đối với hàng hóa XNK tại Chi cục Kiểm tra sau thông quan - Cục Hải quan thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2017-2021, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động KTSTQ tại Chi cục, bao gồm các khâu lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, thanh tra, kiểm tra và xử lý kết quả kiểm tra. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước về hải quan, tăng thu ngân sách, giảm thiểu rủi ro và tạo thuận lợi cho hoạt động thương mại quốc tế tại Hải Phòng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý nhà nước về hải quan, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro trong hải quan: Nhấn mạnh việc chuyển từ kiểm tra trước thông quan sang kiểm tra sau thông quan dựa trên đánh giá mức độ rủi ro của đối tượng, nhằm tối ưu hóa nguồn lực và giảm thiểu phiền hà cho doanh nghiệp.
  • Mô hình kiểm tra sau thông quan của Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO): Định nghĩa KTSTQ là quy trình nghiệp vụ nhằm xác minh tính chính xác, trung thực của các chứng từ khai báo hải quan sau khi hàng hóa đã được thông quan.
  • Khái niệm về kiểm tra sau thông quan: Là hoạt động kiểm tra ngược, tập trung vào việc đối chiếu hồ sơ, chứng từ kế toán, báo cáo tài chính và các chứng từ liên quan để phát hiện vi phạm pháp luật hải quan, gian lận thương mại.
  • Các nguyên tắc kiểm tra sau thông quan: Bao gồm chống gian lận thương mại hiệu quả, đảm bảo tuân thủ pháp luật, tăng cường thuận lợi thương mại, ngăn chặn thất thu ngân sách, và nâng cao hiệu quả quản lý hải quan.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hàng hóa xuất nhập khẩu, kiểm tra sau thông quan, quản lý rủi ro, gian lận thương mại, thu ngân sách nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thống kê từ Chi cục Kiểm tra sau thông quan - Cục Hải quan thành phố Hải Phòng giai đoạn 2017-2021; báo cáo thu ngân sách, kế hoạch kiểm tra, hồ sơ kiểm tra; tài liệu pháp luật liên quan như Luật Hải quan 2014, các văn bản hướng dẫn của Tổng cục Hải quan.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra, phân tích nhân tố ảnh hưởng bằng phương pháp hồi quy và kiểm định thống kê; phân tích nội dung các văn bản pháp luật và quy trình nghiệp vụ.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2017 đến năm 2021, tập trung vào đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác KTSTQ.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các cuộc kiểm tra sau thông quan được thực hiện tại Chi cục trong giai đoạn trên, với số lượng dao động từ 140 đến 170 cuộc mỗi năm. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ mẫu (census) nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra sau thông quan cao nhưng có xu hướng giảm nhẹ năm 2021: Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra hàng năm đạt trên 98% trong giai đoạn 2017-2020, tuy nhiên năm 2021 giảm xuống còn khoảng 90% do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Ví dụ, năm 2019 hoàn thành 101,19% kế hoạch với 170 cuộc kiểm tra, trong khi năm 2021 chỉ đạt 90,32% với 140 cuộc kiểm tra.

  2. Số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động XNK giảm nhẹ: Từ 1.127 doanh nghiệp năm 2017 giảm khoảng 1,100 doanh nghiệp năm 2021, với tỷ lệ giảm trung bình hàng năm khoảng 1,5%. Nguyên nhân chủ yếu do tác động của dịch bệnh và sự cạnh tranh trong hội nhập kinh tế.

  3. Kết quả thu ngân sách từ KTSTQ tăng đều qua các năm: Số thu ngân sách nhà nước từ hoạt động KTSTQ tăng từ 43,1 tỷ đồng năm 2017 lên 69,1 tỷ đồng năm 2021. Hiệu quả thu thuế trên mỗi cuộc kiểm tra cũng tăng, ví dụ năm 2017 thu trung bình 0,27 tỷ đồng/cuộc, năm 2021 tăng lên 0,49 tỷ đồng/cuộc.

  4. Cơ cấu tổ chức và phân công chuyên môn rõ ràng: Chi cục có 5 đội chuyên trách theo lĩnh vực kiểm tra như trị giá, mã số, gia công, chính sách, giúp nâng cao hiệu quả kiểm tra chuyên sâu. Tuy nhiên, kỹ năng tổng hợp, phân tích thông tin của cán bộ còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng lựa chọn đối tượng kiểm tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra giảm năm 2021 chủ yếu do tác động của đại dịch Covid-19, gây gián đoạn hoạt động sản xuất kinh doanh và hạn chế tiếp xúc trực tiếp trong kiểm tra tại doanh nghiệp. So với các nghiên cứu trong ngành hải quan tại các địa phương khác, kết quả tại Hải Phòng vẫn duy trì hiệu quả cao nhờ cơ cấu tổ chức chặt chẽ và sự phối hợp tốt giữa các đơn vị.

Việc tăng thu ngân sách qua KTSTQ phản ánh hiệu quả trong việc phát hiện và xử lý các hành vi gian lận thương mại, trốn thuế. Tuy nhiên, sự giảm sút về số lượng doanh nghiệp XNK đòi hỏi Chi cục cần nâng cao chất lượng kiểm tra, tập trung vào các doanh nghiệp có rủi ro cao để tối ưu hóa nguồn lực.

Kỹ năng và trình độ cán bộ kiểm tra là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả công tác. Việc ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế, trong khi khối lượng công việc lớn và thủ đoạn gian lận ngày càng tinh vi, đòi hỏi nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng phân tích dữ liệu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra theo năm, biểu đồ số thu ngân sách từ KTSTQ, và bảng phân tích số lượng doanh nghiệp XNK qua các năm để minh họa xu hướng và hiệu quả công tác.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập kế hoạch kiểm tra sau thông quan

    • Xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể theo từng lĩnh vực và đối tượng kiểm tra, có phân công rõ ràng nhiệm vụ cho từng thành viên trong đoàn kiểm tra.
    • Thời gian thực hiện: Hàng năm, bắt đầu từ quý IV năm trước.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Chi cục và các đội chuyên trách.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong KTSTQ

    • Phát triển và triển khai hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ, phân tích dữ liệu tự động để hỗ trợ lựa chọn đối tượng kiểm tra và xử lý thông tin nhanh chóng, chính xác.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục phối hợp với Tổng cục Hải quan và các đơn vị công nghệ.

  3. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kiểm tra

    • Tổ chức đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ hải quan, kỹ năng phân tích dữ liệu, và cập nhật kiến thức pháp luật mới.
    • Xây dựng tiêu chí đánh giá kết quả công việc và đạo đức nghề nghiệp.
    • Thời gian thực hiện: Liên tục, ưu tiên trong 12 tháng tới.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục phối hợp với các cơ sở đào tạo và Tổng cục Hải quan.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan

    • Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế, công an, quản lý thị trường, ngân hàng để thu thập thông tin kịp thời, chính xác phục vụ kiểm tra.
    • Xây dựng quy chế phối hợp có trách nhiệm rõ ràng và bảo mật thông tin.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục và các cơ quan liên quan.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp

    • Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo phổ biến pháp luật hải quan, quy trình KTSTQ để nâng cao nhận thức và sự hợp tác của doanh nghiệp.
    • Thời gian thực hiện: Hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục phối hợp với các hiệp hội doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành hải quan

    • Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về KTSTQ, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, quản lý rủi ro và xử lý vi phạm.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước về xuất nhập khẩu

    • Hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp hoàn thiện công tác KTSTQ để xây dựng chính sách phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu

    • Nắm bắt quy trình, yêu cầu pháp lý trong KTSTQ, từ đó chủ động chuẩn bị hồ sơ, tuân thủ pháp luật, giảm thiểu rủi ro bị kiểm tra và xử phạt.

  4. Nhà nghiên cứu, học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, hải quan

    • Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về lĩnh vực quản lý hải quan và thương mại quốc tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm tra sau thông quan là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm tra sau thông quan là hoạt động xác minh tính chính xác, trung thực của hồ sơ khai báo hải quan sau khi hàng hóa đã được thông quan. Đây là công cụ quan trọng giúp phát hiện gian lận thương mại, trốn thuế, bảo vệ nguồn thu ngân sách và tạo thuận lợi cho thương mại.

  2. Phương pháp nào được sử dụng trong kiểm tra sau thông quan?
    Phương pháp chính gồm kiểm tra hồ sơ tại cơ quan hải quan, kiểm tra tại trụ sở doanh nghiệp, đối chiếu chứng từ kế toán, báo cáo tài chính và xác minh thông tin với các cơ quan liên quan. Kết hợp hai phương pháp kiểm tra từ báo cáo tài chính và từ tờ khai hải quan để đạt hiệu quả cao.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả công tác kiểm tra sau thông quan?
    Bao gồm yếu tố chủ quan như trình độ, kỹ năng cán bộ, cơ sở vật chất, ứng dụng công nghệ thông tin; yếu tố khách quan như hệ thống pháp luật, nhận thức doanh nghiệp, sự phối hợp giữa các cơ quan và sự phát triển của nền kinh tế.

  4. Làm thế nào để doanh nghiệp chuẩn bị tốt cho kiểm tra sau thông quan?
    Doanh nghiệp cần đảm bảo hồ sơ, chứng từ đầy đủ, chính xác, tuân thủ quy định pháp luật hải quan, chủ động phối hợp với cơ quan hải quan khi được kiểm tra và thường xuyên cập nhật kiến thức pháp luật.

  5. Các biện pháp đề xuất nào giúp nâng cao hiệu quả kiểm tra sau thông quan tại Hải Phòng?
    Bao gồm hoàn thiện kế hoạch kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp.

Kết luận

  • Công tác kiểm tra sau thông quan tại Chi cục Hải quan thành phố Hải Phòng đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần tăng thu ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
  • Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch kiểm tra duy trì trên 98% trong giai đoạn 2017-2020, tuy nhiên giảm nhẹ năm 2021 do ảnh hưởng dịch bệnh.
  • Số lượng doanh nghiệp XNK có xu hướng giảm nhẹ, đòi hỏi tập trung kiểm tra đối tượng có rủi ro cao để tối ưu nguồn lực.
  • Kỹ năng cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin là những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả công tác.
  • Đề xuất các biện pháp hoàn thiện gồm lập kế hoạch chi tiết, ứng dụng công nghệ, đào tạo cán bộ, phối hợp liên ngành và tuyên truyền doanh nghiệp.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp.

Call to action: Các cơ quan quản lý, cán bộ hải quan và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới phương thức làm việc nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra sau thông quan, góp phần phát triển kinh tế bền vững tại Hải Phòng và cả nước.