Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của các dân tộc, đặc biệt là các cộng đồng nông nghiệp tại Đông Nam Á. Tại Lào, lễ hội Bun Khoun Khoan Khao của người Phu Thai tại huyện Songkhone, tỉnh Savannakhet là một nghi lễ cầu mùa quan trọng, gắn liền với tín ngưỡng thờ nữ thần gạo và các nghi thức nông nghiệp truyền thống. Theo thống kê năm 2018, Lào có 50 dân tộc anh em, trong đó người Phu Thai là nhóm dân tộc đông thứ hai tại tỉnh Savannakhet, chiếm khoảng 3,3% dân số tỉnh năm 2015. Lễ hội Bun Khoun Khoan Khao được tổ chức hàng năm sau vụ thu hoạch lúa, nhằm tạ ơn thần linh và cầu mong mùa màng bội thu.

Nghiên cứu tập trung phân tích sự biến đổi của lễ hội Bun Khoun Khoan Khao từ thời kỳ đổi mới năm 1986 đến nay, trong bối cảnh kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và chính sách quản lý lễ hội của Nhà nước Lào. Mục tiêu chính là phác họa lễ hội trước đổi mới, mô tả các biến đổi về nghi thức, chủ thể tổ chức, thời gian, không gian và ý nghĩa lễ hội, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm bản Nakala, huyện Songkhone và cộng đồng người Phu Thai di cư tại thủ đô Viêng Chăn, với dữ liệu thu thập từ năm 1986 đến năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp tư liệu hệ thống về lễ hội truyền thống của người Phu Thai, góp phần làm rõ tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội và văn hóa đến sự biến đổi lễ hội, từ đó hỗ trợ công tác bảo tồn di sản văn hóa dân tộc thiểu số tại Lào.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính để phân tích lễ hội Bun Khoun Khoan Khao:

  1. Lý thuyết về lễ hội truyền thống: Lễ hội được hiểu là hiện tượng văn hóa dân gian gồm hai phần cơ bản là lễ (các nghi lễ giao tiếp với thần linh) và hội (các hoạt động vui chơi, giải trí cộng đồng). Lễ hội mang tính thiêng liêng, cộng đồng, địa phương và đương đại, phản ánh đời sống văn hóa, tín ngưỡng và xã hội của dân tộc.

  2. Lý thuyết biến đổi văn hóa dưới tác động của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa: Lễ hội truyền thống chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố kinh tế, chính sách quản lý, du lịch và môi trường, dẫn đến sự biến đổi về hình thức, nội dung và ý nghĩa. Mô hình này giúp lý giải các thay đổi trong thực hành lễ hội Bun Khoun Khoan Khao từ năm 1986 đến nay.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: lễ hội truyền thống, tín ngưỡng vật linh, lễ hội cầu mùa, di sản văn hóa phi vật thể, và biến đổi văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu chính được thu thập từ các cơ quan thống kê quốc gia Lào, chính quyền huyện Songkhone, phỏng vấn bán cấu trúc với 5 người cao tuổi có hiểu biết sâu về lễ hội, quan sát tham gia trực tiếp lễ hội năm 2020 tại bản Nakala và cộng đồng người Phu Thai tại Viêng Chăn, cùng tài liệu nghiên cứu thứ cấp từ sách, báo, luận án và các công trình khoa học liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung phỏng vấn, so sánh thực hành lễ hội trước và sau đổi mới, đối chiếu các biến đổi về nghi thức, chủ thể, thời gian, không gian và ý nghĩa lễ hội. Sử dụng kỹ thuật chụp ảnh để minh họa và hỗ trợ phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu lịch sử lễ hội qua phỏng vấn hồi cố, tập trung vào giai đoạn trước năm 1986 và từ năm 1986 đến năm 2020. Quan sát và phân tích lễ hội diễn ra trong tháng 1 và tháng 2 năm 2020.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 5 người cao tuổi có kiến thức sâu về lễ hội để phỏng vấn bán cấu trúc, cùng với quan sát tham gia tại cộng đồng người Phu Thai tại hai địa điểm nghiên cứu nhằm đảm bảo tính đại diện và so sánh không gian - thời gian.

Phương pháp nghiên cứu này giúp đảm bảo thu thập dữ liệu đa chiều, khách quan và có chiều sâu để phân tích sự biến đổi của lễ hội Bun Khoun Khoan Khao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến đổi về mục đích tổ chức lễ hội: Trước năm 1986, lễ hội Bun Khoun Khoan Khao chủ yếu mang ý nghĩa tín ngưỡng cầu mùa, tạ ơn nữ thần gạo và các vị thần linh, nhằm bảo đảm mùa màng bội thu. Sau đổi mới, lễ hội vẫn giữ mục đích truyền thống nhưng đồng thời được mở rộng thành dịp quảng bá văn hóa, thu hút khách du lịch, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Tỷ lệ người tham gia lễ hội tăng khoảng 20% nhờ sự quan tâm của cộng đồng và du khách.

  2. Biến đổi về chủ thể tổ chức và người tham gia: Trước đổi mới, lễ hội do các trưởng bản, pháp sư và cộng đồng người Phu Thai tổ chức với sự tham gia chủ yếu của dân bản địa. Từ năm 1986, chính quyền địa phương và các tổ chức du lịch bắt đầu tham gia quản lý, tổ chức lễ hội, đồng thời người Phu Thai di cư tại Viêng Chăn cũng duy trì lễ hội với một số điều chỉnh phù hợp. Số lượng người tham gia lễ hội tại Viêng Chăn chiếm khoảng 30% so với bản Nakala.

  3. Biến đổi về thời gian và địa điểm tổ chức: Trước đổi mới, lễ hội không có ngày cố định, được tổ chức vào mùa xuân sau khi thu hoạch xong. Hiện nay, lễ hội được tổ chức cố định vào cuối tháng 1 hoặc đầu tháng 2 dương lịch, kéo dài 2 ngày, tại các địa điểm có hạ tầng phục vụ tốt hơn như sân bãi rộng, gần trung tâm bản hoặc khu du lịch. Thời gian tổ chức lễ hội tăng gấp đôi so với trước.

  4. Biến đổi về quá trình chuẩn bị và nghi thức lễ hội: Các nghi thức truyền thống như lễ thỉnh thần, lễ hiến tế, buộc chỉ cổ tay (Sou Kwan hay Baci) vẫn được duy trì nhưng có sự giản lược và thay đổi về hình thức để phù hợp với điều kiện hiện đại. Công tác chuẩn bị lễ hội được tổ chức bài bản hơn với sự phân công rõ ràng, có sự hỗ trợ của chính quyền và các tổ chức xã hội. Việc sử dụng trang phục truyền thống được duy trì nhưng có sự đơn giản hóa để phù hợp với xu hướng hiện đại.

Thảo luận kết quả

Sự biến đổi của lễ hội Bun Khoun Khoan Khao phản ánh tác động đa chiều của kinh tế thị trường, chính sách quản lý và toàn cầu hóa. Việc mở rộng mục đích lễ hội nhằm thu hút du khách góp phần nâng cao thu nhập cho cộng đồng người Phu Thai, đồng thời tạo điều kiện bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, sự can thiệp của các yếu tố bên ngoài cũng dẫn đến nguy cơ biến dạng lễ hội, làm giảm tính thiêng liêng và bản sắc văn hóa.

So sánh với các nghiên cứu về lễ hội truyền thống tại Việt Nam và các nước Đông Nam Á cho thấy hiện tượng biến đổi lễ hội dưới tác động của kinh tế thị trường và du lịch là phổ biến. Tuy nhiên, lễ hội Bun Khoun Khoan Khao vẫn giữ được nhiều nghi thức truyền thống quan trọng, thể hiện sự thích ứng linh hoạt của cộng đồng người Phu Thai.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ người tham gia lễ hội theo thời gian, bảng so sánh các yếu tố biến đổi lễ hội trước và sau đổi mới, cùng hình ảnh minh họa các nghi thức và trang phục lễ hội truyền thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng quy hoạch lễ hội Bun Khoun Khoan Khao: Thiết lập kế hoạch tổ chức lễ hội định kỳ với sự phối hợp giữa cộng đồng người Phu Thai và chính quyền địa phương, đảm bảo giữ gìn nghi thức truyền thống đồng thời phát triển du lịch bền vững. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: chính quyền huyện Songkhone và cộng đồng.

  2. Đầu tư hạ tầng giao thông và dịch vụ văn hóa tại bản Nakala: Cải thiện đường giao thông, xây dựng nhà vệ sinh công cộng, khu vực tổ chức lễ hội và điểm trưng bày văn hóa để phục vụ người dân và du khách. Thời gian thực hiện: 2-3 năm, chủ thể: chính quyền tỉnh Savannakhet và các tổ chức phát triển.

  3. Tăng cường thông tin, tuyên truyền và giáo dục pháp luật về lễ hội: Phổ biến kiến thức về giá trị văn hóa, nghi thức lễ hội và các quy định liên quan nhằm nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo tồn lễ hội. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: các tổ chức văn hóa, trường học và chính quyền địa phương.

  4. Hỗ trợ và đảm bảo an ninh lễ hội: Tổ chức lực lượng bảo vệ, đảm bảo an toàn cho người tham gia và du khách, đồng thời hỗ trợ các hoạt động lễ hội diễn ra suôn sẻ. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể: chính quyền huyện và công an địa phương.

  5. Khuyến khích phát triển nghề dệt thủ công truyền thống gắn với lễ hội: Hỗ trợ đào tạo, quảng bá sản phẩm dệt thổ cẩm của người Phu Thai để tạo nguồn thu nhập ổn định, góp phần duy trì văn hóa truyền thống. Thời gian thực hiện: 1-3 năm, chủ thể: các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và nhân học: Luận văn cung cấp tư liệu chi tiết về lễ hội truyền thống và biến đổi văn hóa của người Phu Thai, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa các dân tộc thiểu số Đông Nam Á.

  2. Chính quyền địa phương và cơ quan quản lý văn hóa: Các đề xuất và phân tích trong luận văn giúp hoạch định chính sách bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời phát triển du lịch văn hóa bền vững.

  3. Cộng đồng người Phu Thai và các tổ chức xã hội: Thông tin về biến đổi lễ hội và các giải pháp bảo tồn giúp cộng đồng nâng cao nhận thức, duy trì truyền thống và phát triển kinh tế gắn với văn hóa.

  4. Ngành du lịch và phát triển kinh tế địa phương: Luận văn cung cấp góc nhìn về tiềm năng du lịch lễ hội, giúp xây dựng các sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, thu hút khách du lịch và tăng thu nhập cho địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội Bun Khoun Khoan Khao có ý nghĩa gì đối với người Phu Thai?
    Lễ hội là nghi lễ cầu mùa, tạ ơn nữ thần gạo và các vị thần linh, thể hiện lòng biết ơn và mong muốn mùa màng bội thu. Đây cũng là dịp gắn kết cộng đồng và duy trì truyền thống văn hóa.

  2. Lễ hội đã thay đổi như thế nào từ năm 1986 đến nay?
    Lễ hội giữ nguyên các nghi thức truyền thống nhưng có sự mở rộng về mục đích, tăng cường quảng bá du lịch, thay đổi thời gian tổ chức cố định và cải tiến hạ tầng phục vụ lễ hội.

  3. Ai là chủ thể tổ chức lễ hội hiện nay?
    Ngoài cộng đồng người Phu Thai, chính quyền địa phương và các tổ chức du lịch cũng tham gia tổ chức, quản lý lễ hội nhằm đảm bảo tính truyền thống và phát triển kinh tế.

  4. Làm thế nào để bảo tồn giá trị lễ hội trong bối cảnh biến đổi?
    Cần xây dựng quy hoạch lễ hội, tăng cường tuyên truyền giáo dục, đầu tư hạ tầng, hỗ trợ nghề truyền thống và đảm bảo an ninh, đồng thời giữ gìn nghi thức và trang phục truyền thống.

  5. Lễ hội có thu hút khách du lịch không?
    Lễ hội đã thu hút lượng khách du lịch tăng khoảng 20% trong những năm gần đây, góp phần nâng cao thu nhập cho cộng đồng và quảng bá văn hóa người Phu Thai.

Kết luận

  • Lễ hội Bun Khoun Khoan Khao là nghi lễ truyền thống quan trọng của người Phu Thai, gắn liền với tín ngưỡng nữ thần gạo và đời sống nông nghiệp.
  • Từ năm 1986, lễ hội đã có nhiều biến đổi về mục đích, chủ thể, thời gian, không gian và nghi thức do tác động của kinh tế thị trường và chính sách quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cái nhìn đa chiều về sự biến đổi lễ hội, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng quy hoạch lễ hội, đầu tư hạ tầng, tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ phát triển nghề truyền thống.
  • Kêu gọi các bên liên quan phối hợp hành động để bảo tồn và phát triển lễ hội Bun Khoun Khoan Khao, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Phu Thai và phát triển kinh tế địa phương.