Tổng quan nghiên cứu
Lễ hội Cổ Loa, tổ chức tại huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội, là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất của khu vực với sự tham gia của bát xã gồm tám xã lân cận. Lễ hội diễn ra vào ngày 6 tháng Giêng âm lịch hàng năm, nhằm tưởng niệm và tôn vinh Đức vua An Dương Vương – người sáng lập nhà nước Âu Lạc và xây dựng thành Cổ Loa. Khu di tích Cổ Loa không chỉ là tòa thành cổ nhất, to lớn nhất của Việt Nam thời cổ đại mà còn là nơi lưu giữ nhiều giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc, bao gồm các công trình kiến trúc như đền, đình, chùa và các di vật khảo cổ như trống đồng, mũi tên đồng.
Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng công tác quản lý lễ hội Cổ Loa trong giai đoạn 2017-2018, phân tích các hoạt động quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Việc quản lý lễ hội có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời góp phần phát triển kinh tế du lịch văn hóa tâm linh tại địa phương. Lễ hội không chỉ là dịp để cộng đồng gắn kết, giáo dục truyền thống mà còn tạo ra giá trị kinh tế thông qua hoạt động du lịch và dịch vụ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống, trong đó nổi bật là:
- Lý thuyết cấu trúc và thành tố lễ hội của Nguyễn Chí Bền, tập trung vào ba thành tố chính: nhân vật phụng thờ, các thành tố hiện hữu (không gian di tích, nghi lễ, trò chơi dân gian), và các thành tố tàng ẩn trong không gian thiêng.
- Lý thuyết quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng trong quản lý lễ hội, nhấn mạnh sự phối hợp giữa chính quyền và cộng đồng dân cư trong tổ chức và điều hành lễ hội.
- Khái niệm lễ hội truyền thống như một sinh hoạt văn hóa tổng hợp, vừa mang tính tâm linh vừa là dịp giao lưu văn hóa, giải trí, thể hiện bản sắc dân tộc.
Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: lễ hội truyền thống, quản lý lễ hội, và quản lý nhà nước về lễ hội. Các văn bản pháp luật liên quan như Luật Di sản văn hóa 2009, Chỉ thị 41-CT/TW về tăng cường quản lý lễ hội cũng được xem xét để làm cơ sở pháp lý cho nghiên cứu.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:
- Phân tích tổng hợp, hệ thống hóa tư liệu: Thu thập và phân tích các tài liệu nghiên cứu, văn bản pháp luật, báo cáo quản lý lễ hội, các công trình nghiên cứu trước đây về lễ hội Cổ Loa và quản lý lễ hội truyền thống.
- Điền dã khảo sát thực tế: Phỏng vấn sâu với người dân địa phương, du khách, cán bộ quản lý và ban tổ chức lễ hội nhằm thu thập thông tin về nhận thức, nhu cầu, đánh giá thực trạng tổ chức và quản lý lễ hội.
- Quan sát tham dự lễ hội: Ghi nhận trực tiếp các hoạt động lễ hội, nghi lễ, trò chơi dân gian, công tác tổ chức và quản lý tại hiện trường.
- Phương pháp tiếp cận liên ngành: Kết hợp các góc nhìn lịch sử, văn hóa học và quản lý văn hóa để phân tích các thành tố và hoạt động trong lễ hội.
Cỡ mẫu khảo sát gồm đại diện các nhóm đối tượng tham gia lễ hội và cán bộ quản lý, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm chủ thể liên quan. Thời gian nghiên cứu tập trung vào các năm 2017-2018, phù hợp với phạm vi khảo sát thực trạng.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Chủ thể quản lý lễ hội đa dạng và phối hợp chặt chẽ
Ban chỉ đạo lễ hội Cổ Loa năm 2018 gồm 19 thành viên, trong đó có đại diện UBND huyện, xã, các ban ngành đoàn thể và Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thăng Long – Hà Nội. Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Đông Anh là cơ quan chuyên môn tham mưu, hướng dẫn nghiệp vụ quản lý lễ hội. Ban Quản lý di tích Cổ Loa có 25 cán bộ tham gia trực tiếp công tác tổ chức và giám sát lễ hội.
Tại cấp xã, cán bộ văn hóa kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ, dẫn đến hạn chế về chuyên môn và thời gian dành cho quản lý lễ hội. Sự phối hợp giữa các cấp và cộng đồng dân cư được đánh giá là hiệu quả, tạo nên mô hình quản lý kết hợp giữa nhà nước và tự quản cộng đồng.Thực trạng quản lý tài chính minh bạch và có sự giám sát chặt chẽ
100% nguồn thu từ lễ hội do UBND xã quản lý, công khai minh bạch và báo cáo chi tiết. Một phần kinh phí được gửi ngân hàng để sử dụng cho các hoạt động lễ hội năm sau và tu bổ di tích, phần còn lại hỗ trợ quỹ khuyến học xã. Việc quản lý tiền công đức, tiền lễ được tổ chức bài bản, tránh thất thoát và tiêu cực.Công tác an ninh, vệ sinh môi trường được đảm bảo tốt
Ban tổ chức phối hợp với lực lượng công an, y tế, phòng cháy chữa cháy để đảm bảo an ninh trật tự, phòng chống cháy nổ và vệ sinh an toàn thực phẩm. Các thùng rác được bố trí hợp lý, có bộ phận thu gom rác thường xuyên, giữ gìn cảnh quan sạch sẽ. Các quy định về cấm mê tín dị đoan, cờ bạc, đốt pháo được thực hiện nghiêm túc.Hoạt động lễ hội giữ được nét truyền thống, đồng thời có sự đổi mới phù hợp
Lễ hội Cổ Loa vẫn duy trì các nghi lễ chính như rước kiệu, tế lễ, thi bắn nỏ, đấu vật, chọi gà, múa rối nước, hát quan họ… Các hoạt động này vừa bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống vừa đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hóa của cộng đồng và du khách.
Tuy nhiên, một số hoạt động có nguy cơ bị thương mại hóa và biến dạng, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ hơn để giữ gìn bản sắc lễ hội.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình quản lý lễ hội Cổ Loa là sự kết hợp hài hòa giữa quản lý nhà nước và tự quản cộng đồng, phát huy vai trò chủ thể của người dân địa phương trong tổ chức lễ hội. Điều này phù hợp với quan điểm quản lý lễ hội hiện đại, vừa đảm bảo tính truyền thống vừa thích ứng với yêu cầu phát triển xã hội.
Việc quản lý tài chính minh bạch và có sự giám sát chặt chẽ góp phần ngăn ngừa tiêu cực, tạo niềm tin cho cộng đồng và du khách. Công tác an ninh, vệ sinh môi trường được chú trọng giúp lễ hội diễn ra an toàn, văn minh, nâng cao chất lượng trải nghiệm.
So với các nghiên cứu về quản lý lễ hội truyền thống khác, lễ hội Cổ Loa có sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng, tạo nên mô hình điểm về quản lý lễ hội truyền thống tại địa phương. Tuy nhiên, việc phòng ngừa nguy cơ thương mại hóa và biến dạng lễ hội vẫn là thách thức cần được giải quyết.
Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ phân bổ nguồn lực quản lý, số lượng cán bộ tham gia, mức độ hài lòng của người dân và du khách, cũng như bảng tổng hợp các hoạt động lễ hội và công tác quản lý tương ứng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý lễ hội
Tổ chức các lớp bồi dưỡng chuyên sâu về nghiệp vụ quản lý lễ hội cho cán bộ văn hóa cấp xã và huyện, đặc biệt là cán bộ kiêm nhiệm. Mục tiêu nâng cao chất lượng quản lý, đảm bảo sự chuyên nghiệp và hiệu quả trong tổ chức lễ hội. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với UBND huyện tổ chức.Xây dựng quy chế quản lý tài chính minh bạch, công khai hơn nữa
Hoàn thiện quy trình thu chi, giám sát tài chính lễ hội, tăng cường công khai báo cáo tài chính đến cộng đồng dân cư và các bên liên quan. Mục tiêu đảm bảo nguồn lực được sử dụng hiệu quả, tránh thất thoát và tiêu cực. Thực hiện hàng năm, do UBND xã và huyện chủ trì.Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức cộng đồng và du khách
Đẩy mạnh tuyên truyền về giá trị văn hóa, ý nghĩa lễ hội, các quy định về nếp sống văn minh, phòng chống mê tín dị đoan, cờ bạc, đốt pháo. Mục tiêu nâng cao nhận thức, tạo môi trường lễ hội văn minh, an toàn. Thời gian liên tục, do Ban Tổ chức lễ hội phối hợp với các đoàn thể thực hiện.Phát triển mô hình quản lý lễ hội kết hợp giữa nhà nước và cộng đồng
Tiếp tục phát huy vai trò tự quản của cộng đồng trong tổ chức nghi lễ, đồng thời tăng cường sự hỗ trợ, giám sát của chính quyền các cấp về an ninh, vệ sinh, tài chính. Mục tiêu tạo sự đồng thuận, phát huy sức mạnh tập thể, bảo tồn bản sắc lễ hội. Thực hiện liên tục, do UBND huyện và xã phối hợp chỉ đạo.Kiểm soát và hạn chế thương mại hóa lễ hội
Xây dựng các quy định cụ thể về hoạt động thương mại trong lễ hội, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng lễ hội để trục lợi, làm biến dạng lễ hội truyền thống. Mục tiêu giữ gìn nét đẹp nguyên thủy của lễ hội, bảo vệ giá trị văn hóa. Thực hiện hàng năm, do Ban Quản lý di tích và Phòng VH&TT huyện phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý văn hóa các cấp
Luận văn cung cấp cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp quản lý lễ hội truyền thống, giúp cán bộ nâng cao hiệu quả công tác quản lý, tổ chức lễ hội tại địa phương.Nhà nghiên cứu văn hóa, lịch sử và du lịch
Tài liệu tham khảo giá trị về lễ hội Cổ Loa, các thành tố văn hóa, giá trị lịch sử và phương pháp nghiên cứu liên ngành, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu về văn hóa truyền thống và phát triển du lịch văn hóa.Cộng đồng dân cư địa phương và ban tổ chức lễ hội
Giúp hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong tổ chức và bảo tồn lễ hội, từ đó phát huy vai trò chủ thể, nâng cao ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.Các tổ chức xã hội và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, du lịch
Cung cấp thông tin về giá trị văn hóa và kinh tế của lễ hội, hỗ trợ xây dựng các chương trình phát triển du lịch văn hóa tâm linh bền vững, đồng thời góp phần bảo vệ di sản văn hóa.
Câu hỏi thường gặp
Lễ hội Cổ Loa được tổ chức vào thời gian nào?
Lễ hội Cổ Loa diễn ra vào ngày 6 tháng Giêng âm lịch hàng năm, là dịp tưởng niệm vua An Dương Vương và tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng bát xã Đông Anh.Ai là chủ thể chính trong công tác quản lý lễ hội Cổ Loa?
Chủ thể quản lý gồm UBND huyện Đông Anh, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện, Ban Quản lý di tích Cổ Loa, UBND xã Cổ Loa và cộng đồng dân cư địa phương, phối hợp chặt chẽ trong tổ chức và giám sát lễ hội.Các hoạt động chính trong lễ hội Cổ Loa gồm những gì?
Lễ hội bao gồm các nghi lễ tế lễ, rước kiệu, thi bắn nỏ, đấu vật, chọi gà, múa rối nước, hát quan họ và các trò chơi dân gian khác, vừa bảo tồn giá trị truyền thống vừa đáp ứng nhu cầu văn hóa hiện đại.Làm thế nào để quản lý tài chính lễ hội được minh bạch?
Tất cả nguồn thu do UBND xã quản lý, công khai báo cáo chi tiết, phần kinh phí còn lại được gửi ngân hàng để sử dụng cho các hoạt động lễ hội năm sau và tu bổ di tích, đảm bảo không xảy ra thất thoát.Những thách thức lớn nhất trong quản lý lễ hội Cổ Loa hiện nay là gì?
Thách thức gồm hạn chế về nguồn nhân lực chuyên môn, nguy cơ thương mại hóa và biến dạng lễ hội, cũng như việc duy trì sự cân bằng giữa bảo tồn truyền thống và phát triển du lịch hiện đại.
Kết luận
- Lễ hội Cổ Loa là biểu tượng văn hóa truyền thống quan trọng, gắn liền với lịch sử và tâm linh cộng đồng Đông Anh.
- Mô hình quản lý lễ hội kết hợp giữa nhà nước và tự quản cộng đồng phát huy hiệu quả, đảm bảo tính truyền thống và sự phát triển bền vững.
- Công tác quản lý tài chính, an ninh, vệ sinh môi trường được thực hiện nghiêm túc, góp phần nâng cao chất lượng lễ hội.
- Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ, minh bạch tài chính, tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng và kiểm soát thương mại hóa.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, cộng đồng và các bên liên quan tiếp tục phát huy giá trị lễ hội Cổ Loa trong tương lai.
Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát để đảm bảo lễ hội phát triển bền vững, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.