Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam sau năm 2015, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo khảo sát tại tỉnh Ninh Bình, khoảng 70% giáo viên bộ môn Hóa học vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, tập trung vào truyền thụ kiến thức hàn lâm, thiếu sự gắn kết với thực tiễn và phát triển năng lực cho học sinh. Mục tiêu của nghiên cứu là xây dựng và sử dụng bài tập Hóa học theo tiếp cận PISA trong dạy học phần hợp chất hữu cơ chứa oxi lớp 11 THPT nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh tỉnh Ninh Bình. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2015-2016 tại các trường THPT Yên Khánh A và Yên Mô B. Việc áp dụng bài tập theo tiếp cận PISA được kỳ vọng giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn, nâng cao khả năng tư duy sáng tạo và giải quyết các tình huống phức tạp trong học tập và cuộc sống. Các chỉ số đánh giá bao gồm mức độ hiểu biết, khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và thái độ học tập của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục hóa học phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực và mô hình tiếp cận PISA. Lý thuyết phát triển năng lực nhấn mạnh việc hình thành và phát triển năng lực thông qua hoạt động học tập tích cực, trong đó năng lực giải quyết vấn đề là trọng tâm. Mô hình PISA (Programme for International Student Assessment) tập trung đánh giá năng lực học sinh trong các lĩnh vực toán học, đọc hiểu và khoa học, đặc biệt chú trọng khả năng vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực giải quyết vấn đề, bài tập hóa học gắn với thực tiễn, năng lực vận dụng kiến thức hóa học, và phương pháp dạy học tích cực theo định hướng phát triển năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm tài liệu chuyên ngành, kết quả khảo sát ý kiến 63 giáo viên và học sinh tại các trường THPT tỉnh Ninh Bình, cùng kết quả thực nghiệm áp dụng bài tập theo tiếp cận PISA trong dạy học phần hợp chất hữu cơ chứa oxi lớp 11. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm hai lớp học với tổng số khoảng 60 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và kiểm định t để so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2016, bao gồm giai đoạn xây dựng bài tập, áp dụng thực nghiệm và thu thập, xử lý dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiểu biết và vận dụng PISA của giáo viên: Khoảng 68% giáo viên đã xây dựng được bài tập theo tiếp cận PISA, trong đó 15,87% xây dựng tốt và 47,62% thỉnh thoảng vận dụng trong giảng dạy. Tuy nhiên, 63,49% giáo viên gặp khó khăn trong việc đặt câu hỏi và 79,37% gặp khó khăn khi tìm vấn đề thực tiễn phù hợp.

  2. Đặc điểm bài tập PISA: 79,37% giáo viên đồng ý bài tập PISA cho phép học sinh tự do đề xuất ý tưởng và có ngữ cảnh thực tiễn gần gũi với kiến thức hóa học. 65% cho rằng bài tập đòi hỏi tư duy sáng tạo, 47,62% sử dụng bài tập trong ôn tập và 95,24% dùng trong truyền thụ kiến thức mới.

  3. Phát triển năng lực học sinh: 84,13% giáo viên đánh giá bài tập PISA góp phần phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề; 100% đồng ý bài tập giúp phát triển năng lực vận dụng kiến thức; 68,25% cho rằng bài tập phát triển năng lực tự học và hợp tác.

  4. Phản hồi của học sinh: 95,24% học sinh thích thú với bài tập theo tiếp cận PISA; 79,37% học sinh hoạt động hiệu quả và tích cực tham gia bài học; tuy nhiên, 87,3% học sinh gặp khó khăn khi trả lời các câu hỏi, cho thấy mức độ thách thức phù hợp để phát triển năng lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc xây dựng và sử dụng bài tập hóa học theo tiếp cận PISA giúp nâng cao sự chủ động, sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Mức độ khó của bài tập phù hợp với trình độ học sinh, tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng PISA trong dạy học hóa học tại Việt Nam còn hạn chế do thiếu kinh nghiệm và tài liệu hỗ trợ. Việc giáo viên gặp khó khăn trong xây dựng câu hỏi thực tiễn phản ánh nhu cầu đào tạo chuyên sâu và phát triển nguồn tài liệu phù hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối tần suất mức độ vận dụng PISA của giáo viên và biểu đồ đánh giá thái độ học sinh trước và sau khi áp dụng bài tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên: Đào tạo kỹ năng xây dựng và sử dụng bài tập theo tiếp cận PISA nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học tích cực. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển hệ thống bài tập mẫu: Xây dựng và phổ biến bộ bài tập hóa học theo tiếp cận PISA có tính thực tiễn cao, đa dạng về mức độ khó và hình thức. Thời gian hoàn thiện trong 1 năm, do các chuyên gia giáo dục và giáo viên chủ chốt thực hiện.

  3. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Sử dụng phần mềm và nền tảng trực tuyến để hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc tiếp cận và giải quyết bài tập PISA, nâng cao hiệu quả dạy học. Triển khai trong 1 năm, do các trường THPT phối hợp với trung tâm CNTT giáo dục.

  4. Đánh giá và điều chỉnh chương trình: Thường xuyên khảo sát, đánh giá hiệu quả áp dụng bài tập PISA trong dạy học để điều chỉnh nội dung và phương pháp phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương. Thực hiện định kỳ hàng năm, do các phòng GD&ĐT và nhà trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề, áp dụng hiệu quả phương pháp dạy học tích cực.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, hỗ trợ giáo viên và phát triển chương trình giáo dục theo định hướng năng lực.

  3. Sinh viên sư phạm Hóa học: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc học tập và nghiên cứu về phương pháp dạy học hiện đại, tiếp cận PISA.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và cơ sở lý luận cho các nghiên cứu tiếp theo về phát triển năng lực học sinh và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận PISA là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Hóa học?
    Tiếp cận PISA tập trung đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề. Áp dụng trong dạy học Hóa học giúp học sinh không chỉ nhớ kiến thức mà còn biết vận dụng sáng tạo.

  2. Làm thế nào để xây dựng bài tập hóa học theo tiếp cận PISA?
    Bài tập cần có ngữ cảnh thực tiễn, đa dạng về hình thức, đòi hỏi học sinh tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Quá trình xây dựng bao gồm phân tích nội dung, thiết kế câu hỏi, thử nghiệm và chỉnh sửa.

  3. Khó khăn phổ biến khi giáo viên áp dụng bài tập PISA là gì?
    Giáo viên thường gặp khó khăn trong việc tìm kiếm vấn đề thực tiễn phù hợp, xây dựng câu hỏi sáng tạo và đánh giá kết quả học sinh theo tiêu chí năng lực.

  4. Bài tập PISA có ảnh hưởng thế nào đến thái độ học sinh?
    Học sinh thường thích thú và tích cực tham gia khi được học qua bài tập PISA vì tính thực tiễn và thách thức phù hợp, giúp tăng cường hứng thú và sự chủ động trong học tập.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của bài tập PISA trong dạy học?
    Có thể sử dụng các bài kiểm tra trước và sau thực nghiệm, khảo sát ý kiến học sinh và giáo viên, đồng thời quan sát quá trình học tập để đánh giá sự phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xây dựng thành công hệ thống bài tập Hóa học theo tiếp cận PISA cho phần hợp chất hữu cơ chứa oxi lớp 11 THPT, phù hợp với đặc điểm học sinh tỉnh Ninh Bình.
  • Việc sử dụng bài tập này giúp phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức của học sinh.
  • Giáo viên cần được đào tạo bài bản để nâng cao năng lực xây dựng và sử dụng bài tập theo tiếp cận PISA.
  • Cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống bài tập và mở rộng áp dụng trong các trường THPT khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục hóa học.
  • Khuyến khích các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và sinh viên sư phạm nghiên cứu, áp dụng và phát triển tiếp cận PISA trong dạy học để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

Hành động tiếp theo là triển khai các chương trình tập huấn, phát triển tài liệu và đánh giá định kỳ hiệu quả áp dụng bài tập PISA trong dạy học Hóa học THPT. Các nhà giáo dục và quản lý được mời tham gia nghiên cứu và áp dụng để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.