I. Tổng Quan Về Ảnh Hưởng Rủi Ro CNTT Đến Kế Toán Hiện Nay
Sự phát triển của công nghệ thông tin (CNTT), đặc biệt trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, đi kèm với lợi thế là những thách thức và rủi ro CNTT. Bất kỳ doanh nghiệp nào cũng cần xây dựng hệ thống thông tin kế toán (HTTTKT), và nó chịu sự chi phối của CNTT. Nếu rủi ro CNTT không được kiểm soát tốt, HTTTKT sẽ bị đe dọa, chất lượng hệ thống thông tin kế toán (CLHTTTKT) giảm sút, ảnh hưởng đến chất lượng thông tin kế toán (CLTTKT). Nhà quản lý có thể đưa ra quyết định sai lầm nếu sử dụng thông tin kém chất lượng. Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), rủi ro CNTT là một trong năm nhóm rủi ro hàng đầu ảnh hưởng đến nền kinh tế toàn cầu. Các rủi ro này bao gồm hậu quả của tiến bộ công nghệ, sự cố cơ sở hạ tầng, tấn công mạng và gian lận dữ liệu. Quản lý dữ liệu trên nền tảng điện toán đám mây là xu hướng tất yếu của nền kinh tế số, nhưng đe dọa an toàn thông tin mạng là khó tránh khỏi. Theo Bkav, thiệt hại do virus máy tính gây ra ở Việt Nam ở mức cao, trên 1 tỷ USD năm 2020. Dịch Covid-19 thúc đẩy làm việc trực tuyến, tạo cơ hội cho tấn công và trộm cắp thông tin.
1.1. Tầm Quan Trọng Của CNTT Trong Hệ Thống Thông Tin Kế Toán
CNTT đóng vai trò then chốt trong việc vận hành HTTTKT tại các doanh nghiệp. Ứng dụng CNTT giúp tạo lợi thế cạnh tranh, quản lý hiệu quả nguồn lực. Tuy nhiên, sự tinh vi và phức tạp của CNTT cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro CNTT cần được nhận diện và kiểm soát. Theo Romney và Steinbart (2018), HTTTKT có nhiệm vụ xử lý dữ liệu để cung cấp thông tin cho việc ra quyết định. HTTTKT tốt sẽ tạo ra giá trị cho tổ chức, bao gồm cải thiện chất lượng dịch vụ, hiệu quả và chia sẻ tri thức.
1.2. Rủi Ro An Ninh Mạng Và Ảnh Hưởng Đến Dữ Liệu Kế Toán
Quản lý dữ liệu trên nền tảng điện toán đám mây là xu hướng phát triển tất yếu của nền kinh tế số. Đe doạ liên quan đến an toàn thông tin mạng sẽ khó tránh khỏi đối với hầu hết các tổ chức. Kết quả NC được tập đoàn công nghệ Bkav công bố trong báo cáo đánh giá an ninh mạng năm 2020 cho thấy thiệt hại do virus máy tính gây ra ở Việt Nam ở mức khá cao, trên 1 tỷ USD (khoảng 23,9 ngàn tỷ đồng). Các ngân hàng bị mất hàng trăm tỷ đồng do bị tấn công an ninh mạng; tấn công theo một cách thức mới có chủ đích đã nhắm đến nhiều tổ chức và DN …
II. Thách Thức Quản Lý Rủi Ro CNTT Trong Doanh Nghiệp Việt Nam
Việc nhận diện và đánh giá rủi ro CNTT trong môi trường xử lý bằng máy tính khó khăn hơn so với môi trường thủ công. Điều này đòi hỏi ban quản trị điều hành của doanh nghiệp phải đầu tư đúng mức và coi đây là một trong những mục tiêu cần đạt được. Các nghiên cứu trước đây đã chỉ ra các rủi ro CNTT ảnh hưởng đến HTTTKT, nhưng chưa có nghiên cứu thực nghiệm nào đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố này. Do vậy, cần thiết có những nghiên cứu tiếp theo để bổ sung về kiểm định các ảnh hưởng rủi ro CNTT đối với CLHTTTKT. Các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến CLHTTTKT cũng chủ yếu đề cập đến các yếu tố tổ chức mà chưa thấy đề cập đến yếu tố CNTT dưới góc nhìn của rủi ro CNTT.
2.1. Thiếu Hụt Nghiên Cứu Về Ảnh Hưởng Của Rủi Ro CNTT Đến Kế Toán
Các NC về rủi ro CNTT ảnh hưởng đến HTTTKT trong môi trường máy tính của Davis (1997), Korvin và cs (2004), Rajeshwaran N và Gunawardana K. D (2008), Wang và He (2011), Yang và Jiang (2014), Zhuang (2014), Fang và Shu (2016) và Susanto (2018), cho thấy đã phát hiện ra các rủi ro CNTT ảnh hưởng đến HTTTKT trong môi trường máy tính dựa vào dữ liệu thứ cấp và sử dụngkết quả của các NC trước đây, các sách chuyên khảo hoặc phỏng vấn các DN để xác định các rủi ro, từ đócác giải pháp được đưa ra hoặc thảo luận nhằm bảo vệ cho HTTTKT của các DN. Nhưng tất cả vẫn chưa cho thấy NC thực nghiệm nào đánh giá ảnh hưởng của các nhân tố này.
2.2. Hạn Chế Trong Các Nghiên Cứu Về Yếu Tố Tổ Chức Và CNTT
Tiếp theo, những NC các nhân tố ảnh hưởng đối vớiCLHTTTKT (Wongsim, 2013; Carolina, 2014; Napitupulu, 2015; Wisna, 2015; Omar và cs, 2016; Meiryani và Susanto, 2018; Darma J. và cs, 2018; Nguyen và Nguyen, 2020) hay những NC các nhân tố ảnh hưởng đối vớiCLHTTTKT và hàm ý ảnh hưởng của nó lên CLTTKT ( Al-Hiyari và cs, 2013; Rapina, 2014; Meiryani, 2014; Shien, 2015; Fitriati và Mulyani, 2015; Fitrios, 2016; Mkonya và cs, 2018) đã thành công khi xác lập các nhân tố tổ chức: cam kết/ hỗ trợ từ nhà quản lý, nguồn lựccon người, cơ cấu tổ chức, cam kết từ tổ chức, vàvănhoá tổ chức. Kết quả NC cũng cho thấy chúng có ảnh hưởng lên CLHTTTKT và CLTTKT tại DN. Tuy nhiên, các NC này chủ yếu đề cập các nhân tố tổ chức mà chưa thấy đề cập đến nhân tố CNTT dưới góc nhìn của rủi ro CNTT.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Rủi Ro CNTT Đến Kế Toán
Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp cả định tính và định lượng. Nghiên cứu định tính được sử dụng để xây dựng thang đo các khái niệm và mô hình nghiên cứu. Dữ liệu được thu thập từ 368 đối tượng là các kế toán viên, kiểm toán viên, quản lý tài chính – kế toán và giám đốc điều hành doanh nghiệp ở Việt Nam. Các kỹ thuật phân tích EFA, CFA và SEM được áp dụng để phân tích dữ liệu ở bước nghiên cứu định lượng với đơn vị phân tích là doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu chỉ ra những rủi ro CNTT: nguồn lực con người, phần cứng, ứng dụng tiến bộ CNTT, văn hoá tổ chức, cam kết quản lý và phần mềm và dữ liệu đã có ảnh hưởng ngược chiều lên CLHTTTKT và từ đó cũng cho thấy ảnh hưởng cùng chiều của CLHTTTKT lên CLTTKT.
3.1. Kết Hợp Phương Pháp Định Tính Và Định Lượng Trong Nghiên Cứu
PPNC được sử dụng trong NC này là phương pháp hỗn hợp. Trong đó, PPNC định tính giúp tác giả nhận diện ra các nhân tố rủi ro CNTT có ảnh hưởng đến CLHTTTKT, tìm hiểu các đặc điểm của các khái niệm NC, xây dựng thang đo các khái niệm và mô hình NC. Tiếp đến, phương pháp định lượng được triển khai nhằm kiểm định ảnh hưởng của rủi ro CNTT đến CLHTTTKT, đồng thời kiểm định ảnh hưởng của CLHTTTKT lên CLTTKT và từ đó có cơ sở để mang đến các hàm ý về quản lý cho các DN.
3.2. Thu Thập Và Phân Tích Dữ Liệu Từ Doanh Nghiệp Việt Nam
Dữ liệu được thu thập từ 368 đối tượng là các kế toán viên, kiểm toán viên, nhà quản lý kế toán – tài chính và quản lý DNlàm việc tại các DN ở Việt Nam, đang sử dụng HTTTKT trên thực tế. Phân tích dữ liệu thu thập: kiểm định độ tin cậy của thang đo bằng Cronbach’s Alpha; kiểm định giá trị hội tụ và giá trị phân biệtcủa thang đo bằng phân tích EFA; phân tích CFA; kiểm định cácgiả thuyết NC và lượng hóa tác động của các nhân tố trong mô hình bằng kỹ thuật phân tích mô hình cấu trúc SEM.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Rủi Ro CNTT Ảnh Hưởng Đến Chất Lượng
Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra những rủi ro CNTT: nguồn lực con người, phần cứng, ứng dụng tiến bộ CNTT, văn hoá tổ chức, cam kết quản lý và phần mềm và dữ liệu đã có ảnh hưởng ngược chiều lên CLHTTTKT và từ đó cũng cho thấy ảnh hưởng cùng chiều của CLHTTTKT lên CLTTKT. Kết quả nghiên cứu đã bổ sung vào khoảng trống nghiên cứu về CLHTTTKT nói chung và CLTTKT nói riêng. Ngoài ra, những kết quả này cũng giúp các doanh nghiệp tại Việt Nam nhận ra đâu là những rủi ro CNTT cần phải đối phó để giúp tăng cường CLHTTTKT và gia tăng CLTTKT.
4.1. Các Yếu Tố Rủi Ro CNTT Tác Động Tiêu Cực Đến HTTTKT
Kết quả đã chỉ ra những rủi ro CNTT: nguồn lực con người, phần cứng, ứng dụng tiến bộ CNTT, văn hoá tổ chức, cam kết quản lývà phần mềm và dữ liệu đã có ảnh hưởng ngược chiều lên CLHTTTKT và từ đó cũng cho thấy ảnh hưởng cùng chiều của CLHTTTKTlên CLTTKT.
4.2. Bổ Sung Khoảng Trống Nghiên Cứu Về CLHTTTKT Và CLTTKT
Kết quả NC đã bổ sung vào khoảng trống NC về CLHTTTKT nói chung và CLTTKT nói riêng. Ngoài ra, những kết quả này cũng giúp các DN tại Việt Nam nhận ra đâu là những rủi ro CNTT cần phải đối phó để giúp tăng cường CLHTTTKT và gia tăng CLTTKT.
V. Giải Pháp Giảm Thiểu Rủi Ro CNTT Nâng Cao Chất Lượng Kế Toán
Để giảm thiểu rủi ro CNTT và nâng cao CLTTKT, doanh nghiệp cần có các giải pháp quản trị và kiểm soát rủi ro hiệu quả. Điều này bao gồm việc đầu tư vào an ninh mạng, đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng văn hóa tổ chức chú trọng đến an toàn thông tin và cam kết từ nhà quản lý. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tuân thủ các chuẩn mực và quy định về CNTT trong kế toán để đảm bảo tính chính xác, kịp thời và đáng tin cậy của thông tin kế toán.
5.1. Đầu Tư Vào An Ninh Mạng Và Đào Tạo Nguồn Nhân Lực CNTT
Để giảm thiểu rủi ro CNTT và nâng cao CLTTKT, doanh nghiệp cần có các giải pháp quản trị và kiểm soát rủi ro hiệu quả. Điều này bao gồm việc đầu tư vào an ninh mạng, đào tạo nguồn nhân lực, xây dựng văn hóa tổ chức chú trọng đến an toàn thông tin và cam kết từ nhà quản lý.
5.2. Tuân Thủ Chuẩn Mực Và Quy Định Về CNTT Trong Kế Toán
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần tuân thủ các chuẩn mực kế toán Việt Nam và quy định về CNTT trong kế toán để đảm bảo tính chính xác, kịp thời và đáng tin cậy của thông tin kế toán.
VI. Tương Lai Của Quản Lý Rủi Ro CNTT Trong Kế Toán Tại Việt Nam
Trong tương lai, quản lý rủi ro CNTT trong kế toán tại Việt Nam sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn. Sự phát triển của công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain sẽ mang lại nhiều cơ hội và thách thức mới. Doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt xu hướng công nghệ, xây dựng hệ thống quản lý rủi ro linh hoạt và hiệu quả để đảm bảo CLTTKT và sự phát triển bền vững.
6.1. Ứng Dụng Trí Tuệ Nhân Tạo AI Và Blockchain Trong Kế Toán
Trong tương lai, quản lý rủi ro CNTT trong kế toán tại Việt Nam sẽ ngày càng trở nên quan trọng hơn. Sự phát triển của công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain sẽ mang lại nhiều cơ hội và thách thức mới.
6.2. Xây Dựng Hệ Thống Quản Lý Rủi Ro Linh Hoạt Và Hiệu Quả
Doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt xu hướng công nghệ, xây dựng hệ thống quản lý rủi ro linh hoạt và hiệu quả để đảm bảo CLTTKT và sự phát triển bền vững.
