Ảnh Hưởng Của Các Hiệp Định Thương Mại Tự Do Đến Dòng Vốn Đầu Tư Trực Tiếp Nước Ngoài Tại Việt Nam

FDI đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam. Theo số liệu thống kê, vốn FDI chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội, đóng góp vào tăng trưởng GDP và tạo ra nhiều việc làm. Cụ thể, vốn FDI thực hiện bình quân giai đoạn 2016-2019 chiếm trên 23% trong tổng vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội, tỷ trọng bình quân GDP của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài giai đoạn 2016-2019 chiếm 19,8% trong tổng GDP của toàn bộ nền kinh tế; thu hút gần 5 triệu lao động; tạo ra lợi nhuận cao nhất khi chiếm tới trên 42% trong toàn bộ khu vực doanh nghiệp (GSO, 2019). Vì vậy, việc duy trì và tăng cường thu hút FDI là mục tiêu quan trọng của chính phủ Việt Nam.

Tuy nhiên, bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế đặt ra nhiều thách thức đối với việc thu hút FDI của Việt Nam. Sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới đòi hỏi Việt Nam phải không ngừng cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo ra các chính sách ưu đãi hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Đặc biệt, những biến động kinh tế toàn cầu, như đại dịch COVID-19, có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến dòng vốn FDI chảy vào Việt Nam. Báo cáo tác động của dịch bệnh COVID-19 đối với doanh nghiệp Việt Nam do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Ngân hàng Thế giới (WB) 2021 thực hiện nhấn mạnh đại dịch COVID-19 đã gây tác động nghiêm trọng tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp FDI.

Việc tham gia vào các FTA mang lại cơ hội thu hút FDI, nhưng đồng thời cũng tạo ra sự cạnh tranh gay gắt giữa các quốc gia thành viên. Các nhà đầu tư nước ngoài sẽ cân nhắc nhiều yếu tố, như môi trường kinh doanh, chính sách ưu đãi, cơ sở hạ tầng và nguồn lao động, để quyết định địa điểm đầu tư. Do đó, Việt Nam cần nỗ lực nâng cao năng lực cạnh tranh để thu hút được nhiều dự án FDI chất lượng. Cụ thể, môi trường đầu tư của các nước bao gồm nhiều yếu tố, từ thể chế, hệ thống luật pháp chính sách, quản trị của Chính phủ, cơ sở hạ tầng và cung ứng dịch vụ, nguồn lao động,… Nếu những yếu tố này có tính cạnh tranh cao hơn sẽ thu hút được nguồn vốn ngoại nhiều hơn.

Việt Nam đã gia nhập các Hiệp định thương mại thế hệ mới như CPTPP và EVFTA, với các cam kết sâu rộng và toàn diện. Các FTA này vượt ra ngoài cam kết về thương mại, dịch vụ và đầu tư, bao gồm cả các thể chế, pháp lý trong các lĩnh vực môi trường, lao động, doanh nghiệp nhà nước, sở hữu trí tuệ, mua sắm chính phủ. Các FTA này có hiệu lực được dự đoán tác động rất mạnh tới tốc độ tăng trưởng phát triển kinh tế và thể chế của Việt Nam nói riêng và các bên liên quan trên nhiều phương diện, đặc biệt là lĩnh vực đầu tư quốc tế. Vì vậy, việc xây dựng các mô hình đánh giá tác động của các hiệp định này lại càng mang tính cấp thiết, làm cơ sở cho việc ra quyết định cho các nhà quản lý trong tương lai.

Các nghiên cứu về tác động của FTA đến FDI đã được thực hiện ở nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới. Tuy nhiên, kết quả của các nghiên cứu này còn nhiều tranh cãi và không thống nhất. Một số nghiên cứu cho thấy FTA có tác động tích cực đến FDI, trong khi những nghiên cứu khác lại cho thấy tác động tiêu cực hoặc không có tác động đáng kể. Điều này cho thấy việc đánh giá tác động của FTA đến FDI là một vấn đề phức tạp và cần được nghiên cứu kỹ lưỡng trong từng bối cảnh cụ thể. Cụ thể, phần lớn các nghiên cứu chỉ ra rằng FTA có tác động tích cực đến dòng vốn FDI. Jaumotte (2004) nghiên cứu mối quan hệ giữa 2 biến số này này cho 71 quốc gia đang phát triển trong giai đoạn 1980–1999 sử dụng mô hình dữ liệu bảng thay đổi theo thời gian.

Tại Việt Nam, các nghiên cứu về tác động của FTA đến FDI còn hạn chế và chưa đầy đủ. Hầu hết các nghiên cứu tập trung vào tác động của việc gia nhập WTO hoặc các FTA cụ thể, chứ chưa có nghiên cứu toàn diện về tác động của các FTA thế hệ mới như CPTPP và EVFTA. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính hoặc dữ liệu thứ cấp, chưa có nhiều nghiên cứu sử dụng mô hình kinh tế lượng với dữ liệu bảng lớn và cập nhật. Theo hiểu biết của nhóm tác giả, hiện chưa có nghiên cứu nào hoàn chỉnh, có hệ thống và có độ tin cậy cao về tác động của các hiệp định tự do thương mại, đặc biệt là các hiệp định thương mại thế hệ mới, đến FDI tại Việt Nam.

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với mô hình kinh tế lượng để phân tích tác động của FTA đến FDI tại Việt Nam. Dữ liệu bảng được thu thập từ 31 quốc gia thành viên FTA với Việt Nam trong giai đoạn 2007-2020. Mô hình kinh tế lượng cho phép kiểm soát các yếu tố ảnh hưởng khác và đánh giá một cách chính xác tác động của FTA đến FDI. Với bộ dữ liệu lớn và phương pháp phân tích phù hợp, nghiên cứu hy vọng sẽ đưa ra những kết quả có giá trị và đóng góp vào việc hoạch định chính sách thu hút FDI của Việt Nam. Cụ thể, đề tài áp dụng mô hình định lượng với bộ dữ liệu bảng lớn nghiên cứu 31 quốc gia thành viên FTA với Việt Nam, trong khoảng thời gian từ 2007-2020 là tương đối dài và cập nhật, giúp việc đánh giá ảnh hưởng của các hiệp định thương mại tự do (FTA) đến dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) có độ tin cậy cao.

Nghiên cứu tập trung vào đánh giá tác động của các FTA thế hệ mới, như CPTPP và EVFTA, đến FDI tại Việt Nam. Các FTA này có các cam kết sâu rộng và toàn diện hơn so với các FTA truyền thống, bao gồm cả các lĩnh vực như môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ và mua sắm chính phủ. Việc đánh giá tác động của các FTA này là rất quan trọng để hiểu rõ hơn về tiềm năng và thách thức đối với việc thu hút FDI của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.

Việc tham gia các FTA mang lại nhiều cơ hội thu hút FDI cho Việt Nam, như mở rộng thị trường xuất khẩu, tiếp cận công nghệ tiên tiến và nâng cao năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, cũng có những thách thức, như sự cạnh tranh gay gắt từ các quốc gia thành viên FTA, yêu cầu cao hơn về chất lượng sản phẩm và dịch vụ, và áp lực cải cách thể chế và chính sách. Để tận dụng tối đa cơ hội và vượt qua thách thức, Việt Nam cần có chiến lược và chính sách phù hợp. Trong bối cảnh đó, sức ép về cạnh tranh thu hút các dòng vốn FDI là những vấn đề cần quan tâm khi Việt Nam ngày càng gia nhập nhiều hơn vào các FTA. Điều này là bởi cơ hội thu hút đầu tư thông qua các FTA không chỉ dành riêng cho một nước cụ thể nào mà còn cho tất cả các nước thành viên và quyền lựa chọn đầu tư ở đâu là do các nhà đầu tư nước ngoài quyết định.

Để thu hút dòng vốn FDI hiệu quả thông qua việc tham gia các FTA, Việt Nam cần tập trung vào các hàm ý chính sách sau: (1) Tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, bao gồm giảm thiểu thủ tục hành chính, nâng cao tính minh bạch và công bằng của pháp luật, và đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ; (2) Đầu tư vào cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng giao thông, năng lượng và công nghệ thông tin; (3) Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của các nhà đầu tư nước ngoài; (4) Xây dựng các chính sách ưu đãi đầu tư có mục tiêu và phù hợp với từng ngành nghề và khu vực; (5) Tăng cường hợp tác quốc tế và quảng bá hình ảnh Việt Nam là một điểm đến đầu tư hấp dẫn. Bên cạnh đó, trong bối cảnh Việt Nam đã gia nhập các hiệp định thương mại thế hệ mới như Hiệp định toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định bảo hộ đầu tư (EVIPA) với những cam kết sâu rộng và toàn diện hơn.

Nghiên cứu đã hệ thống hóa một cách toàn diện về các Hiệp định thương mại tự do (FTA), dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và ảnh hưởng của FTA đến dòng vốn FDI. Nghiên cứu khung cơ sở lý thuyết để từ đó đánh giá ảnh hưởng của các hiệp định thương mại tự do (FTA) đến dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Bên cạnh đó, đề tài là một trong những nghiên cứu đầu tiên đánh giá toàn diện về mối quan hệ giữa các hiệp định thương mại tự do (FTA) nói chung và FTA thế hệ mới nói riêng và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), sử dụng mô hình kinh tế lượng phù hợp tương ứng với các phương pháp đo lường tác động và mức độ tác động khác nhau.

Trong tương lai, cần có thêm nhiều nghiên cứu về tác động của FTA đến FDI tại Việt Nam, đặc biệt là các nghiên cứu sử dụng dữ liệu cập nhật và phương pháp phân tích tiên tiến. Các nghiên cứu nên tập trung vào đánh giá tác động của các FTA đến từng ngành nghề và khu vực cụ thể, cũng như phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả thu hút FDI thông qua FTA. Ngoài ra, cần có các nghiên cứu về tác động của FTA đến các khía cạnh khác của nền kinh tế Việt Nam, như thương mại, việc làm và môi trường. Thứ nhất, đề tài hệ thống hoá một cách toàn diện về các hiệp định thương mại tự do (FTA), dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và ảnh hưởng của FTA đến dòng vốn FDI.