Luận Văn Thạc Sĩ: Tác Động Của Biến Động Tỷ Giá Hối Đoái Đến Cán Cân Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Nguyen Thuy Trang
• Người hướng dẫn: Dr. Nguyen Cam Nhung
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi
• Chuyên ngành: Financial Management
• Đề tài: Ảnh Hưởng Của Biến Động Tỷ Giá Hối Đoái Đến Cán Cân Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hanoi

• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale and background
• 1.2. Scope of research
• 1.3. Research methods
• 2. CHAPTER 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Concepts of exchange rate
• 2.1.1. Exchange rate
• 2.2. Effect of exchange rate movements on import and export
• 2.2.1. Effect of devaluation of currency on imports and exports
• 2.3. Exchange rate policy in Vietnam
• 2.3.1. Exchange rate regime
• 2.3.2. Exchange rate policy administration
• 2.4. Definition of trade balance
• 2.5. Trade deficit and trade surplus
• 2.6. Importance of trade balance in economy
• 2.7. Effect of trade surplus and trade deficit on economic indicators
• 2.8. Factors impacting trade balance
• 2.9. Theorical framework of relationship between exchange rate and trade balance
• 2.9.1. Import and export elasticity and Marshall-Lerner
• 2.10. Trade balance in Vietnam from 2000 to 2018
• 2.11. Research gaps and aims
• 3. CHAPTER 3: RESEARCH METHODOLOGY
• 3.1. Data collection procedures
• 3.2. Data analysis procedures
• 3.3. Reliability and validity
• 4. CHAPTER 4: FINDINGS AND DISCUSSION
• 4.1. Data analysis of VND/USD
• 4.2. Correlation analysis of variables
• 4.3. Result of regression model
• 4.4. Self-correlation test
• 4.5. Calibration distribution test of residual
• 4.6. Data analysis of NEER
• 5. CHAPTER 5: CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS
• 5.1. Summary of the findings
• 5.2. The implication of the research
• 5.3. Limitations of the research
• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• LIST OF ABBREVIATIONS
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES/ GRAPHS

I. Tỷ giá hối đoái và biến động tỷ giá

Tỷ giá hối đoái là tỷ lệ trao đổi giữa hai đồng tiền của các quốc gia khác nhau. Biến động tỷ giá xảy ra khi giá trị của một đồng tiền tăng hoặc giảm so với đồng tiền khác. Trong bối cảnh kinh tế vĩ mô, tỷ giá hối đoái chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố như năng lực sản xuất, công nghệ, và chính sách tiền tệ. Tỷ giá danh nghĩa và tỷ giá thực là hai khái niệm quan trọng. Tỷ giá danh nghĩa là tỷ lệ trao đổi trực tiếp giữa hai đồng tiền, trong khi tỷ giá thực phản ánh sức mua tương đối của hàng hóa và dịch vụ giữa hai quốc gia. Tỷ giá thả nổi và tỷ giá cố định là hai chế độ tỷ giá phổ biến, trong đó tỷ giá thả nổi được quyết định bởi cung cầu thị trường, còn tỷ giá cố định được kiểm soát bởi ngân hàng trung ương.

1.1. Khái niệm tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái là giá trị của một đồng tiền được biểu thị bằng đồng tiền khác. Ví dụ, tỷ giá USD/VND cho biết số lượng VND cần thiết để mua một USD. Tỷ giá hối đoái có thể thay đổi hàng ngày do các yếu tố kinh tế và chính sách. Tỷ giá danh nghĩa là tỷ lệ trao đổi trực tiếp, trong khi tỷ giá thực phản ánh sức mua tương đối của hàng hóa và dịch vụ giữa hai quốc gia. Công thức tính tỷ giá thực là: Tỷ giá thực = (Tỷ giá danh nghĩa * Giá trong nước) / Giá nước ngoài.

1.2. Biến động tỷ giá và tác động kinh tế

Biến động tỷ giá có thể ảnh hưởng đến xuất khẩu và nhập khẩu. Khi đồng tiền của một quốc gia mất giá, hàng hóa xuất khẩu trở nên rẻ hơn, làm tăng nhu cầu từ thị trường nước ngoài. Ngược lại, hàng nhập khẩu trở nên đắt hơn, làm giảm nhu cầu nhập khẩu. Điều này có thể dẫn đến thặng dư thương mại. Ngược lại, khi đồng tiền tăng giá, hàng xuất khẩu trở nên đắt hơn, làm giảm nhu cầu, trong khi hàng nhập khẩu rẻ hơn, làm tăng nhu cầu, dẫn đến thâm hụt thương mại.

II. Cán cân thương mại và tác động của tỷ giá hối đoái

Cán cân thương mại là chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu của một quốc gia. Khi xuất khẩu lớn hơn nhập khẩu, quốc gia đó có thặng dư thương mại. Ngược lại, khi nhập khẩu lớn hơn xuất khẩu, quốc gia đó có thâm hụt thương mại. Tỷ giá hối đoái đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cán cân thương mại. Sự biến động của tỷ giá có thể ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu, từ đó tác động đến cán cân thương mại.

2.1. Tác động của tỷ giá đến xuất khẩu và nhập khẩu

Khi đồng tiền mất giá, hàng hóa xuất khẩu trở nên rẻ hơn, làm tăng nhu cầu từ thị trường nước ngoài. Điều này dẫn đến tăng xuất khẩu. Ngược lại, hàng nhập khẩu trở nên đắt hơn, làm giảm nhu cầu nhập khẩu. Kết quả là cán cân thương mại có thể được cải thiện, dẫn đến thặng dư thương mại. Ngược lại, khi đồng tiền tăng giá, hàng xuất khẩu trở nên đắt hơn, làm giảm nhu cầu, trong khi hàng nhập khẩu rẻ hơn, làm tăng nhu cầu, dẫn đến thâm hụt thương mại.

2.2. Tình hình cán cân thương mại Việt Nam

Từ năm 2000 đến 2018, cán cân thương mại của Việt Nam đã trải qua nhiều biến động. Giai đoạn 2000-2008, Việt Nam chủ yếu ở tình trạng thâm hụt thương mại. Tuy nhiên, từ năm 2008 đến 2018, Việt Nam đã đạt được thặng dư thương mại trong nhiều năm. Sự biến động của tỷ giá VND/USD đã có tác động đáng kể đến cán cân thương mại. Việc đồng VND mất giá đã giúp hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam trở nên cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế, góp phần cải thiện cán cân thương mại.

III. Chính sách tỷ giá và ứng dụng thực tiễn

Chính sách tỷ giá là công cụ quan trọng để điều chỉnh cán cân thương mại và ổn định kinh tế vĩ mô. Việt Nam đã áp dụng nhiều chính sách tỷ giá khác nhau, từ tỷ giá cố định đến tỷ giá thả nổi có quản lý. Các chính sách này nhằm mục đích tăng cường sức cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu và kiểm soát thâm hụt thương mại. Nghiên cứu này sử dụng mô hình SPSS để phân tích tác động của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại Việt Nam, từ đó đưa ra các khuyến nghị chính sách phù hợp.

3.1. Chính sách tỷ giá tại Việt Nam

Việt Nam đã áp dụng chính sách tỷ giá thả nổi có quản lý từ năm 2011. Chính sách này cho phép Ngân hàng Nhà nước can thiệp vào thị trường ngoại hối để ổn định tỷ giá. Điều này giúp kiểm soát biến động tỷ giá và hỗ trợ xuất khẩu. Tuy nhiên, việc quản lý tỷ giá cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động.

3.2. Ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu

Nghiên cứu này sử dụng dữ liệu từ Tổng cục Hải quan và Ngân hàng Nhà nước để phân tích tác động của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại Việt Nam. Kết quả cho thấy, đồng VND mất giá có tác động tích cực đến cán cân thương mại, giúp cải thiện thặng dư thương mại. Điều này khẳng định tầm quan trọng của chính sách tỷ giá trong việc hỗ trợ xuất khẩu và ổn định kinh tế vĩ mô.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, biến động tỷ giá hối đoái đóng vai trò quan trọng trong việc ảnh hưởng trực tiếp đến cán cân thương mại và sự ổn định vĩ mô của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, từ năm 2000 đến 2018, tỷ giá VND/USD đã trải qua nhiều biến động đáng kể, với xu hướng đồng VND có sự mất giá so với USD, ảnh hưởng đến cán cân thương mại quốc gia. Trong giai đoạn này, Việt Nam đã trải qua nhiều năm thâm hụt thương mại kéo dài, đặc biệt là từ 2000 đến 2008, với mức thâm hụt cao nhất lên tới khoảng 12,78 tỷ USD vào năm 2008. Tuy nhiên, từ 2012 đến 2018, Việt Nam đã ghi nhận các năm thặng dư thương mại, đỉnh điểm là 6,8 tỷ USD vào năm 2018.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích tác động của biến động tỷ giá hối đoái đến cán cân thương mại của Việt Nam, từ đó đánh giá hiệu quả chính sách tỷ giá trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng xuất khẩu trong nước. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu tháng trong giai đoạn từ quý 2 năm 2000 đến quý 2 năm 2018, sử dụng các số liệu nhập khẩu, xuất khẩu và tỷ giá hiệu quả danh nghĩa (NEER) do Tổng cục Hải quan và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cung cấp.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách trong việc điều chỉnh chính sách tỷ giá nhằm cải thiện cán cân thương mại, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết kinh tế vĩ mô và thương mại quốc tế liên quan đến tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại, bao gồm:

• Lý thuyết J-curve: Mô tả hiện tượng cán cân thương mại có thể xấu đi trong ngắn hạn sau khi tỷ giá bị điều chỉnh (đặc biệt là khi đồng nội tệ mất giá), nhưng cải thiện trong dài hạn khi lượng xuất khẩu tăng lên và nhập khẩu giảm xuống.

• Điều kiện Marshall-Lerner: Để việc mất giá đồng nội tệ có tác động tích cực đến cán cân thương mại, tổng độ co giãn của xuất khẩu và nhập khẩu theo giá phải lớn hơn 1 trong dài hạn.

• Khái niệm tỷ giá danh nghĩa và tỷ giá thực: Tỷ giá danh nghĩa là tỷ lệ trao đổi giữa hai đồng tiền, trong khi tỷ giá thực điều chỉnh theo mức giá trong nước và nước ngoài, phản ánh sức cạnh tranh thực sự của hàng hóa.

• Khái niệm cán cân thương mại: Là sự chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu trong một khoảng thời gian nhất định, thể hiện qua thặng dư hoặc thâm hụt thương mại.

Các khái niệm chính khác bao gồm: biến động tỷ giá, chính sách tỷ giá, thặng dư thương mại, thâm hụt thương mại, và các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại như lạm phát, dự trữ ngoại hối, và chính sách thương mại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp phân tích định tính dựa trên dữ liệu thứ cấp thu thập từ Tổng cục Hải quan Việt Nam, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Dữ liệu được thu thập theo chu kỳ tháng từ quý 2 năm 2000 đến quý 2 năm 2018, bao gồm giá trị xuất khẩu, nhập khẩu và tỷ giá hiệu quả danh nghĩa (NEER).

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS, sử dụng các kỹ thuật như phân tích tương quan, hồi quy đa biến, kiểm định tự tương quan và kiểm định phân phối chuẩn của phần dư. Cỡ mẫu gồm toàn bộ số liệu tháng trong khoảng thời gian nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập dữ liệu, xử lý và làm sạch dữ liệu, phân tích thống kê mô tả, kiểm định giả thuyết và mô hình hồi quy để xác định mức độ ảnh hưởng của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại. Phương pháp này giúp đánh giá chính xác mối quan hệ giữa các biến và đưa ra kết luận có cơ sở khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng tiêu cực của việc tăng giá đồng VND (tỷ giá tăng) đến cán cân thương mại: Kết quả hồi quy cho thấy khi tỷ giá VND/USD tăng (đồng VND được đánh giá cao hơn), cán cân thương mại có xu hướng thâm hụt. Cụ thể, tỷ lệ tương quan âm giữa tỷ giá và cán cân thương mại được xác định với hệ số tương quan khoảng -0,45, cho thấy sự tăng giá của VND làm giảm xuất khẩu và tăng nhập khẩu.

2. Tác động tích cực của việc giảm giá đồng VND đến cán cân thương mại: Khi đồng VND mất giá so với USD, xuất khẩu tăng và nhập khẩu giảm, dẫn đến thặng dư thương mại. Mức tăng giá trị xuất khẩu trung bình khoảng 5% trong các tháng có tỷ giá giảm, trong khi nhập khẩu giảm khoảng 3%, góp phần cải thiện cán cân thương mại.

3. Hiệu ứng J-curve được quan sát rõ ràng: Trong ngắn hạn, sau khi tỷ giá thay đổi, cán cân thương mại có thể xấu đi do giá nhập khẩu tăng, nhưng trong dài hạn (khoảng 12-18 tháng), lượng xuất khẩu tăng lên giúp cải thiện cán cân thương mại. Mô hình hồi quy với biến trễ cho thấy hiệu ứng này với hệ số hồi quy có ý nghĩa thống kê.

4. Tỷ giá hiệu quả danh nghĩa (NEER) có ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thương mại: Phân tích cho thấy NEER có mối quan hệ nghịch biến với cán cân thương mại, với hệ số hồi quy khoảng -0,38, phản ánh rằng khi đồng nội tệ tăng giá so với rổ tiền tệ, cán cân thương mại có xu hướng thâm hụt.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên có thể giải thích bởi cơ chế giá cả và lượng hàng hóa trong thương mại quốc tế. Khi đồng nội tệ tăng giá, hàng hóa xuất khẩu trở nên đắt đỏ hơn trên thị trường quốc tế, làm giảm sức cạnh tranh và giảm lượng xuất khẩu. Đồng thời, hàng nhập khẩu trở nên rẻ hơn, làm tăng lượng nhập khẩu, dẫn đến thâm hụt thương mại. Ngược lại, khi đồng nội tệ mất giá, xuất khẩu tăng do giá cả cạnh tranh hơn, nhập khẩu giảm do giá cao hơn, tạo ra thặng dư thương mại.

Kết quả này phù hợp với lý thuyết J-curve và điều kiện Marshall-Lerner, đồng thời tương đồng với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và các quốc gia đang phát triển khác. Ví dụ, nghiên cứu của Vinh Nguyen và Duong Trinh (2019) cũng chỉ ra tác động tiêu cực của biến động tỷ giá đến xuất khẩu trong dài hạn. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng có thể bị hạn chế bởi cấu trúc hàng hóa xuất nhập khẩu của Việt Nam, trong đó phần lớn nguyên liệu đầu vào phải nhập khẩu, làm giảm hiệu quả của chính sách tỷ giá.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện diễn biến tỷ giá VND/USD và cán cân thương mại theo thời gian, cũng như bảng hồi quy mô tả các hệ số và mức ý nghĩa thống kê, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Điều chỉnh chính sách tỷ giá linh hoạt nhằm duy trì sự ổn định và hỗ trợ xuất khẩu: Ngân hàng Nhà nước nên tiếp tục áp dụng cơ chế tỷ giá thả nổi có quản lý, điều chỉnh tỷ giá phù hợp để tránh biến động quá mạnh, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp xuất khẩu nâng cao năng lực cạnh tranh. Thời gian thực hiện: liên tục và theo dõi hàng quý.

2. Tăng cường dự trữ ngoại hối để can thiệp thị trường khi cần thiết: Việc duy trì dự trữ ngoại hối ở mức an toàn giúp Ngân hàng Nhà nước có thể can thiệp kịp thời khi có biến động lớn về tỷ giá, giảm thiểu rủi ro cho cán cân thương mại và nền kinh tế. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, trong vòng 1-2 năm tới.

3. Đa dạng hóa cơ cấu xuất nhập khẩu, giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu: Chính phủ và các doanh nghiệp cần thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa nguyên liệu, giảm chi phí nhập khẩu, từ đó tăng hiệu quả chính sách tỷ giá. Thời gian thực hiện: trung hạn 3-5 năm.

4. Tăng cường công tác dự báo và phân tích thị trường ngoại hối và thương mại quốc tế: Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và phân tích chuyên sâu để hỗ trợ quyết định chính sách tỷ giá và thương mại, giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của biến động tỷ giá. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách kinh tế vĩ mô: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách tỷ giá và thương mại, giúp ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

2. Các nhà quản lý Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tài chính: Giúp hiểu rõ tác động của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại, từ đó xây dựng chiến lược quản lý tỷ giá hiệu quả.

3. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các nhà đầu tư: Cung cấp thông tin về xu hướng tỷ giá và tác động đến hoạt động kinh doanh, giúp doanh nghiệp hoạch định kế hoạch sản xuất và kinh doanh phù hợp.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, tài chính quốc tế: Là tài liệu tham khảo hữu ích về mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại, phương pháp phân tích dữ liệu kinh tế thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

1. Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng như thế nào đến cán cân thương mại của Việt Nam?
   Biến động tỷ giá ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả hàng hóa xuất nhập khẩu. Khi đồng VND mất giá, hàng xuất khẩu trở nên rẻ hơn, tăng sức cạnh tranh và xuất khẩu tăng, nhập khẩu giảm, dẫn đến thặng dư thương mại. Ngược lại, khi VND tăng giá, xuất khẩu giảm và nhập khẩu tăng, gây thâm hụt thương mại.

2. Hiệu ứng J-curve là gì và có được quan sát tại Việt Nam không?
   Hiệu ứng J-curve mô tả hiện tượng cán cân thương mại xấu đi trong ngắn hạn sau khi tỷ giá thay đổi, nhưng cải thiện trong dài hạn. Nghiên cứu cho thấy hiệu ứng này tồn tại tại Việt Nam với thời gian điều chỉnh khoảng 12-18 tháng.

3. Tại sao việc giảm giá đồng nội tệ không luôn luôn cải thiện cán cân thương mại?
   Do cấu trúc xuất nhập khẩu của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu, nên khi đồng nội tệ mất giá, chi phí nhập khẩu tăng có thể làm tăng giá thành sản phẩm, hạn chế lợi ích từ xuất khẩu tăng.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để phân tích tác động của tỷ giá đến cán cân thương mại?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích hồi quy đa biến trên phần mềm SPSS, kết hợp kiểm định tương quan, kiểm định tự tương quan và phân phối chuẩn phần dư, dựa trên dữ liệu tháng từ năm 2000 đến 2018.

5. Chính sách tỷ giá nào được khuyến nghị để cải thiện cán cân thương mại?
   Khuyến nghị áp dụng chính sách tỷ giá thả nổi có quản lý, duy trì dự trữ ngoại hối đủ mạnh để can thiệp khi cần, đồng thời đa dạng hóa cơ cấu xuất nhập khẩu và tăng cường dự báo thị trường ngoại hối.

Kết luận

• Biến động tỷ giá VND/USD có ảnh hưởng rõ rệt đến cán cân thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2000-2018.
• Tăng giá đồng VND dẫn đến thâm hụt thương mại, trong khi mất giá đồng VND thúc đẩy thặng dư thương mại.
• Hiệu ứng J-curve được xác nhận, với cải thiện cán cân thương mại trong dài hạn sau biến động tỷ giá.
• Cấu trúc nhập khẩu nguyên liệu đầu vào ảnh hưởng đến hiệu quả chính sách tỷ giá trong việc cải thiện cán cân thương mại.
• Cần tiếp tục hoàn thiện chính sách tỷ giá linh hoạt, tăng dự trữ ngoại hối và đa dạng hóa cơ cấu xuất nhập khẩu để nâng cao hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô.

Bước tiếp theo: Triển khai các giải pháp chính sách đề xuất, theo dõi sát sao diễn biến tỷ giá và cán cân thương mại, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về tác động của các yếu tố kinh tế khác.

Hành động kêu gọi: Các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ để tận dụng tối đa lợi ích từ chính sách tỷ giá, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững của Việt Nam.