I. Yếu tố kì ảo và các dạng thức xuất hiện trong tiểu thuyết truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
Yếu tố kì ảo là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng trong văn học hiện đại, đặc biệt là trong các tác phẩm viết về chiến tranh Việt Nam sau năm 1975. Nó không chỉ là công cụ để khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người mà còn góp phần làm nổi bật những ám ảnh, trăn trở về quá khứ chiến tranh. Các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh bao gồm: mô-tip giấc mơ, hồn người chết trở về, những sự việc kinh dị, kì lạ, và lời nói, hành động kì lạ của nhân vật. Những yếu tố này không chỉ tạo nên sự hấp dẫn nghệ thuật mà còn giúp nhà văn đi sâu vào khám phá những lớp ý nghĩa sâu xa của chiến tranh.
1.1. Khái niệm về yếu tố kì ảo
Yếu tố kì ảo được định nghĩa là những yếu tố không có thực, thuộc về trí tưởng tượng, mang tính chất hư ảo, quái dị. Trong văn học hiện đại, nó thường được sử dụng để khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Theo từ điển ngôn ngữ Pháp, “fantastique” có nghĩa là tưởng tượng, hư ảo, quái dị, bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “phantastikos” và tiếng Latinh “phantasticus”. Trong tiếng Việt, kì ảo là từ Hán Việt, trong đó “kỳ” có nghĩa là lạ lùng, “ảo” là không có thực. Yếu tố kì ảo thường xuất hiện trong các tác phẩm văn học phản chiến và văn học dân tộc, giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh.
1.2. Các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo
Trong tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh sau 1975, yếu tố kì ảo xuất hiện dưới nhiều dạng thức khác nhau. Mô-tip giấc mơ là một trong những dạng thức phổ biến, giúp nhà văn khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Hồn người chết trở về là một dạng thức khác, thường được sử dụng để thể hiện sự mất mát, nỗi cô đơn và niềm khát khao hạnh phúc của những người lính. Những sự việc kinh dị, kì lạ và lời nói, hành động kì lạ của nhân vật cũng là những dạng thức quan trọng, góp phần tạo nên sự hấp dẫn nghệ thuật và làm nổi bật những lớp ý nghĩa sâu xa của tác phẩm.
II. Vai trò và hiệu quả nghệ thuật của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
Yếu tố kì ảo đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng kết cấu nghệ thuật của các tác phẩm văn học hiện đại viết về chiến tranh Việt Nam. Nó không chỉ ảnh hưởng đến tình huống truyện, cốt truyện, mà còn tác động đến thế giới hình tượng, nhân vật, không gian, và thời gian nghệ thuật. Yếu tố kì ảo giúp nhà văn thể hiện những lớp ý nghĩa sâu xa về chiến tranh, như sự mất mát không gì bù đắp, nỗi cô đơn, và sự tha hóa của con người. Đồng thời, nó cũng góp phần làm nổi bật những giá trị thẩm mỹ và tư tưởng của tác phẩm.
2.1. Vai trò của yếu tố kì ảo trong kết cấu nghệ thuật
Yếu tố kì ảo có vai trò quan trọng trong việc xây dựng kết cấu nghệ thuật của các tác phẩm văn học hiện đại. Nó ảnh hưởng đến tình huống truyện, tạo nên những tình huống kịch tính, căng thẳng, giúp nhà văn khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Yếu tố kì ảo cũng tác động đến cốt truyện, làm cho cốt truyện trở nên phức tạp, hấp dẫn hơn. Ngoài ra, nó còn ảnh hưởng đến thế giới hình tượng, tạo nên những nhân vật kì lạ, dị thường, mang màu sắc huyền thoại, cổ tích.
2.2. Yếu tố kì ảo và thế giới hình tượng
Trong các tác phẩm tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh sau 1975, yếu tố kì ảo có vai trò quan trọng trong việc xây dựng thế giới hình tượng. Nó giúp nhà văn tạo nên những nhân vật kì lạ, dị thường, như nhân vật là những hồn ma, loại nhân vật dị thường, kì lạ, và loại nhân vật mang màu sắc huyền thoại, cổ tích. Yếu tố kì ảo cũng ảnh hưởng đến không gian và thời gian nghệ thuật, tạo nên những không gian, thời gian kì ảo, giúp nhà văn thể hiện những lớp ý nghĩa sâu xa về chiến tranh.
III. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn thể tài đời sống tâm linh và sắc thái thẩm mỹ
Yếu tố kì ảo được khám phá từ nhiều góc nhìn khác nhau, bao gồm góc nhìn thể tài, góc nhìn văn hóa tâm linh, và góc nhìn thẩm mỹ. Từ góc nhìn thể tài, yếu tố kì ảo có sự giống và khác nhau trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh Việt Nam. Từ góc nhìn văn hóa tâm linh, nó giúp nhà văn khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Từ góc nhìn thẩm mỹ, yếu tố kì ảo tạo nên những sắc thái thẩm mỹ độc đáo, góp phần làm nổi bật những giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm.
3.1. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn thể tài
Từ góc nhìn thể tài, yếu tố kì ảo có sự giống và khác nhau trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh Việt Nam. Trong tiểu thuyết, yếu tố kì ảo thường được sử dụng để khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Trong truyện ngắn, nó thường được sử dụng để tạo nên những tình huống kịch tính, căng thẳng, giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh.
3.2. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn văn hóa tâm linh
Từ góc nhìn văn hóa tâm linh, yếu tố kì ảo giúp nhà văn khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Nó thường được sử dụng để thể hiện những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh, cũng như những khát khao, ước mơ của họ. Yếu tố kì ảo cũng giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh, làm nổi bật những giá trị nhân văn của tác phẩm.
