Luận văn thạc sĩ: Yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh giai đoạn sau 1975

• Chuyên ngành: Văn học
• Đề tài: Yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
• Loại tài liệu: luận văn

• PHẦN MỞ ĐẦU
• Lý do chọn đề tài
• Lịch sử vấn đề
• Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• Đối tượng nghiên cứu
• Phạm vi nghiên cứu
• Phương pháp nghiên cứu
• Phương pháp khảo sát, thống kê
• Phương pháp phân tích, tổng hợp
• Phương pháp so sánh, đối chiếu
• Mục đích của luận văn
• Đóng góp của luận văn
• Cấu trúc của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: YẾU TỐ KÌ ẢO VÀ CÁC DẠNG THỨC XUẤT HIỆN CỦA YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT, TRUYỆN NGẮN VIẾT VỀ CHIẾN TRANH GIAI ĐOẠN SAU 1975
• 1.1. Khái niệm về yếu tố kì ảo
• 1.2. Các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
• 1.2.1. Mô-tip giấc mơ
• 1.2.2. Hồn người chết trở về
• 1.2.3. Những sự việc kinh dị, kì lạ
• 1.2.4. Lời nói, hành động kì lạ của nhân vật
• 2. CHƯƠNG 2: VAI TRÒ VÀ HIỆU QUẢ NGHỆ THUẬT CỦA VIỆC SỬ DỤNG YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG TIỂU THUYẾT, TRUYỆN NGẮN VIẾT VỀ CHIẾN TRANH GIAI ĐOẠN SAU 1975
• 2.1. Vai trò của yếu tố kì ảo trong kết cấu nghệ thuật tác phẩm
• 2.2. Yếu tố kì ảo và tình huống truyện
• 2.3. Yếu tố kì ảo và cốt truyện
• 2.4. Yếu tố kì ảo và thế giới hình tượng
• 2.4.1. Yếu tố kì ảo và nhân vật
• 2.4.1.1. Nhân vật là những hồn ma
• 2.4.1.2. Loại nhân vật dị thường, kì lạ
• 2.4.1.3. Loại nhân vật mang màu sắc huyền thoại, cổ tích
• 2.4.2. Yếu tố kì ảo và không gian - thời gian nghệ thuật
• 2.4.2.1. Không gian nghệ thuật
• 2.4.2.2. Thời gian nghệ thuật
• 2.5. Yếu tố kì ảo và việc biểu đạt các lớp ý nghĩa trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
• 2.5.1. Chiến tranh – sự mất mát không gì bù đắp
• 2.5.2. Chiến tranh – nỗi cô đơn và niềm khát khao hạnh phúc
• 2.5.3. Người lính và sự tha hóa, biến chất
• 3. CHƯƠNG 3: YẾU TỐ KÌ ẢO TỪ GÓC NHÌN THỂ TÀI, ĐỜI SỐNG TÂM LINH VÀ SẮC THÁI THẨM MỸ
• 3.1. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn thể tài tiểu thuyết, truyện ngắn
• 3.1.1. Đặc điểm thể tài tiểu thuyết, truyện ngắn
• 3.1.2. Yếu tố kì ảo - Sự giống và khác nhau trong thể tài tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975
• 3.2. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn văn hóa tâm linh
• 3.2.1. Thuật ngữ tâm linh
• 3.2.2. Yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975 từ góc nhìn văn hóa tâm linh
• 3.3. Yếu tố kì ảo từ sắc thái thẩm mỹ

I. Yếu tố kì ảo và các dạng thức xuất hiện trong tiểu thuyết truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975

Yếu tố kì ảo là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng trong văn học hiện đại, đặc biệt là trong các tác phẩm viết về chiến tranh Việt Nam sau năm 1975. Nó không chỉ là công cụ để khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người mà còn góp phần làm nổi bật những ám ảnh, trăn trở về quá khứ chiến tranh. Các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh bao gồm: mô-tip giấc mơ, hồn người chết trở về, những sự việc kinh dị, kì lạ, và lời nói, hành động kì lạ của nhân vật. Những yếu tố này không chỉ tạo nên sự hấp dẫn nghệ thuật mà còn giúp nhà văn đi sâu vào khám phá những lớp ý nghĩa sâu xa của chiến tranh.

1.1. Khái niệm về yếu tố kì ảo

Yếu tố kì ảo được định nghĩa là những yếu tố không có thực, thuộc về trí tưởng tượng, mang tính chất hư ảo, quái dị. Trong văn học hiện đại, nó thường được sử dụng để khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Theo từ điển ngôn ngữ Pháp, “fantastique” có nghĩa là tưởng tượng, hư ảo, quái dị, bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “phantastikos” và tiếng Latinh “phantasticus”. Trong tiếng Việt, kì ảo là từ Hán Việt, trong đó “kỳ” có nghĩa là lạ lùng, “ảo” là không có thực. Yếu tố kì ảo thường xuất hiện trong các tác phẩm văn học phản chiến và văn học dân tộc, giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh.

1.2. Các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo

Trong tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh sau 1975, yếu tố kì ảo xuất hiện dưới nhiều dạng thức khác nhau. Mô-tip giấc mơ là một trong những dạng thức phổ biến, giúp nhà văn khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Hồn người chết trở về là một dạng thức khác, thường được sử dụng để thể hiện sự mất mát, nỗi cô đơn và niềm khát khao hạnh phúc của những người lính. Những sự việc kinh dị, kì lạ và lời nói, hành động kì lạ của nhân vật cũng là những dạng thức quan trọng, góp phần tạo nên sự hấp dẫn nghệ thuật và làm nổi bật những lớp ý nghĩa sâu xa của tác phẩm.

II. Vai trò và hiệu quả nghệ thuật của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975

Yếu tố kì ảo đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng kết cấu nghệ thuật của các tác phẩm văn học hiện đại viết về chiến tranh Việt Nam. Nó không chỉ ảnh hưởng đến tình huống truyện, cốt truyện, mà còn tác động đến thế giới hình tượng, nhân vật, không gian, và thời gian nghệ thuật. Yếu tố kì ảo giúp nhà văn thể hiện những lớp ý nghĩa sâu xa về chiến tranh, như sự mất mát không gì bù đắp, nỗi cô đơn, và sự tha hóa của con người. Đồng thời, nó cũng góp phần làm nổi bật những giá trị thẩm mỹ và tư tưởng của tác phẩm.

2.1. Vai trò của yếu tố kì ảo trong kết cấu nghệ thuật

Yếu tố kì ảo có vai trò quan trọng trong việc xây dựng kết cấu nghệ thuật của các tác phẩm văn học hiện đại. Nó ảnh hưởng đến tình huống truyện, tạo nên những tình huống kịch tính, căng thẳng, giúp nhà văn khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Yếu tố kì ảo cũng tác động đến cốt truyện, làm cho cốt truyện trở nên phức tạp, hấp dẫn hơn. Ngoài ra, nó còn ảnh hưởng đến thế giới hình tượng, tạo nên những nhân vật kì lạ, dị thường, mang màu sắc huyền thoại, cổ tích.

2.2. Yếu tố kì ảo và thế giới hình tượng

Trong các tác phẩm tiểu thuyết chiến tranh và truyện ngắn chiến tranh sau 1975, yếu tố kì ảo có vai trò quan trọng trong việc xây dựng thế giới hình tượng. Nó giúp nhà văn tạo nên những nhân vật kì lạ, dị thường, như nhân vật là những hồn ma, loại nhân vật dị thường, kì lạ, và loại nhân vật mang màu sắc huyền thoại, cổ tích. Yếu tố kì ảo cũng ảnh hưởng đến không gian và thời gian nghệ thuật, tạo nên những không gian, thời gian kì ảo, giúp nhà văn thể hiện những lớp ý nghĩa sâu xa về chiến tranh.

III. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn thể tài đời sống tâm linh và sắc thái thẩm mỹ

Yếu tố kì ảo được khám phá từ nhiều góc nhìn khác nhau, bao gồm góc nhìn thể tài, góc nhìn văn hóa tâm linh, và góc nhìn thẩm mỹ. Từ góc nhìn thể tài, yếu tố kì ảo có sự giống và khác nhau trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh Việt Nam. Từ góc nhìn văn hóa tâm linh, nó giúp nhà văn khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Từ góc nhìn thẩm mỹ, yếu tố kì ảo tạo nên những sắc thái thẩm mỹ độc đáo, góp phần làm nổi bật những giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm.

3.1. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn thể tài

Từ góc nhìn thể tài, yếu tố kì ảo có sự giống và khác nhau trong tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh Việt Nam. Trong tiểu thuyết, yếu tố kì ảo thường được sử dụng để khám phá những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh. Trong truyện ngắn, nó thường được sử dụng để tạo nên những tình huống kịch tính, căng thẳng, giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh.

3.2. Yếu tố kì ảo từ góc nhìn văn hóa tâm linh

Từ góc nhìn văn hóa tâm linh, yếu tố kì ảo giúp nhà văn khám phá thế giới tâm linh, vô thức của con người. Nó thường được sử dụng để thể hiện những ám ảnh, nỗi đau của nhân vật về quá khứ chiến tranh, cũng như những khát khao, ước mơ của họ. Yếu tố kì ảo cũng giúp nhà văn thể hiện những trăn trở, uẩn khúc của con người sau chiến tranh, làm nổi bật những giá trị nhân văn của tác phẩm.

Tổng quan nghiên cứu

Sau chiến thắng mùa xuân 1975, văn học Việt Nam bước vào giai đoạn đổi mới sâu sắc, đặc biệt trong các tác phẩm viết về đề tài chiến tranh. Theo khảo sát gần 50 truyện ngắn và 5 tiểu thuyết tiêu biểu như Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh), Ăn mày dĩ vãng (Chu Lai), yếu tố kì ảo được sử dụng rộng rãi nhằm thể hiện thế giới nội tâm phức tạp của người lính và những hệ lụy chiến tranh để lại. Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát các dạng thức biểu hiện của yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh giai đoạn sau 1975, xác định vai trò của yếu tố này trong cấu trúc chỉnh thể tác phẩm và làm rõ hiệu quả nghệ thuật trong việc biểu đạt nội dung tư tưởng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các tác phẩm văn xuôi Việt Nam hiện đại sau 1975, với trọng tâm là tiểu thuyết và truyện ngắn viết về chiến tranh, nhằm góp phần làm sáng tỏ những nét đặc sắc của văn học giai đoạn này. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc bổ sung tư liệu tham khảo cho học tập, giảng dạy văn học hiện đại, đồng thời giúp độc giả hiểu sâu sắc hơn về cách thức nghệ thuật kì ảo góp phần làm mới diện mạo văn học Việt Nam sau chiến tranh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về yếu tố kì ảo trong văn học, trong đó:

• Khái niệm yếu tố kì ảo: Là sản phẩm của trí tưởng tượng, biểu hiện những yếu tố siêu nhiên, phi lý, khác thường, không tồn tại trong thực tế nhưng hiện hữu trong thế giới tinh thần con người. Theo Joseph Addison, yếu tố kì ảo tạo ra cảm giác hồi hộp, lo lắng, khiến người đọc phân vân giữa giải thích hợp lý và siêu nhiên.

• Tính chất xung đột và do dự: H.Banec nhấn mạnh yếu tố kì ảo là sự đan xen giữa tự nhiên và lạ thường, gây cảm giác hoài nghi, do dự trong nhận thức người đọc.

• Vai trò nghệ thuật: Yếu tố kì ảo không chỉ là thủ pháp nghệ thuật mà còn là phương tiện để nhà văn thể hiện quan niệm về đời sống, con người, đặc biệt là thế giới nội tâm phức tạp của người lính sau chiến tranh.

Các khái niệm chính bao gồm: mô-tip giấc mơ, hồn người chết trở về, sự việc kinh dị kì lạ, lời nói và hành động kì lạ của nhân vật, sự biến dạng và hóa thân của nhân vật.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Toàn bộ 5 tiểu thuyết và gần 50 truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975 có sử dụng yếu tố kì ảo.

• Phương pháp khảo sát, thống kê: Khảo sát tần suất và đặc điểm biểu hiện của yếu tố kì ảo trong các tác phẩm, từ đó hệ thống hóa thành các dạng thức tiêu biểu.

• Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích vai trò và hiệu quả nghệ thuật của yếu tố kì ảo trong cấu trúc tác phẩm, biểu đạt nội dung tư tưởng.

• Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh các tác phẩm viết về chiến tranh có yếu tố kì ảo với các tác phẩm cùng đề tài trước đây và các tác phẩm văn xuôi kì ảo khác để làm rõ nét mới mẻ, đặc sắc.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào các tác phẩm giai đoạn sau 1975 đến nay, với việc khảo sát và phân tích chi tiết từng dạng thức kì ảo trong khoảng thời gian vài năm trở lại đây.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Dạng thức kì ảo phổ biến nhất là mô-tip giấc mơ: Xuất hiện trong 35 lần trên 50 truyện khảo sát, với các giấc mơ mang nhiều trạng thái cảm xúc như bấn loạn, bất an (chiếm khoảng 43%), khát khao hạnh phúc (26%), mặc cảm tội lỗi (9%), thanh thản (9%). Tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh có tới 16 lần mô-tip giấc mơ, chủ yếu là giấc mơ của nhân vật Kiên, phản ánh ám ảnh chiến tranh và nỗi đau nội tâm.

2. Hồn người chết trở về là dạng thức kì ảo tiêu biểu thứ hai: Xuất hiện trong 17/50 truyện, các hồn ma hiện về để thể hiện sự trăn trở, tình cảm chưa dứt của người đã khuất với người sống. Ví dụ như trong Bướm trắng, hồn ma Bạch Điệp trở về và được Xuân Sinh vá lại những mảnh thi thể bằng máu tim mình, biểu tượng cho tình yêu bất diệt.

3. Sự việc kinh dị, kì lạ xuất hiện trong 20% tác phẩm khảo sát: Các hiện tượng như hoa hồng ma, chim kêu như người khóc, quái vật lông lá, tiếng cười man dại trong rừng… tạo nên không khí ma quái, u ám, góp phần làm nổi bật hiện thực chiến tranh khốc liệt (Nỗi buồn chiến tranh, Người sót lại của rừng cười).

4. Lời nói và hành động kì lạ của nhân vật: Xuất hiện trong khoảng 10% tác phẩm, thể hiện linh cảm, trực giác siêu nhiên của nhân vật, như Viên trong Ăn mày dĩ vãng dự đoán số phận người khác, hay hành động bện tóc để giữ người yêu ở lại trần gian trong Dây neo trần gian.

5. Sự biến dạng, hóa thân của nhân vật: Mặc dù ít xuất hiện (khoảng 8%), nhưng có vai trò quan trọng trong việc biểu đạt sắc thái thẩm mỹ và đời sống tâm linh, như nhân vật hóa thân thành bướm trong Bướm trắng hay hoa trinh nữ trong Hồn trinh nữ.

Thảo luận kết quả

Sự thống kê và phân tích cho thấy yếu tố kì ảo trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975 chủ yếu tập trung vào hai dạng thức chính: mô-tip giấc mơ và hồn người chết trở về, phản ánh sâu sắc thế giới nội tâm phức tạp của người lính và những hệ lụy chiến tranh. Các dạng thức khác như sự việc kinh dị, lời nói hành động kì lạ, biến dạng nhân vật tuy ít xuất hiện nhưng góp phần làm phong phú thêm sắc thái nghệ thuật và chiều sâu biểu đạt.

So với các tác phẩm văn xuôi kì ảo khác, yếu tố kì ảo trong các tác phẩm chiến tranh sau 1975 không mang tính chất hoang đường, ma quái thuần túy mà thường gắn liền với hiện thực đau thương, tạo nên sự đan xen giữa thực và ảo, giúp người đọc phân biệt rõ ràng nhưng vẫn cảm nhận được sự ám ảnh, trăn trở của nhân vật. Ví dụ, trong Nỗi buồn chiến tranh, các giấc mơ và hình ảnh hồn ma không chỉ là biểu tượng mà còn tham gia trực tiếp vào diễn biến cốt truyện, tạo nên không khí u ám, bi thương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các dạng thức kì ảo, bảng phân loại giấc mơ theo trạng thái cảm xúc, và sơ đồ mối quan hệ giữa yếu tố kì ảo với các thành tố nghệ thuật như cốt truyện, nhân vật, không gian, thời gian.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về yếu tố kì ảo trong văn học chiến tranh: Khuyến khích các nhà nghiên cứu mở rộng khảo sát các tác phẩm mới, áp dụng phương pháp phân tích liên ngành để làm rõ hơn vai trò của yếu tố kì ảo trong biểu đạt tâm linh và xã hội.

2. Ứng dụng yếu tố kì ảo trong giảng dạy văn học hiện đại: Đề xuất xây dựng các bài giảng, tài liệu tham khảo tập trung vào phân tích yếu tố kì ảo nhằm giúp sinh viên và học viên hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật và nội dung tác phẩm.

3. Khuyến khích sáng tác văn học sử dụng yếu tố kì ảo: Các tác giả nên khai thác yếu tố kì ảo như một công cụ nghệ thuật để thể hiện chiều sâu tâm lý, những mâu thuẫn nội tâm và các vấn đề xã hội phức tạp trong bối cảnh hậu chiến.

4. Phát triển các chương trình hội thảo, tọa đàm về yếu tố kì ảo trong văn học Việt Nam: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật nhằm cập nhật các nghiên cứu mới, thúc đẩy sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 3-5 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu văn học và các tổ chức văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên, học viên cao học ngành Văn học Việt Nam: Giúp hiểu rõ hơn về yếu tố kì ảo trong văn học hiện đại, đặc biệt là trong các tác phẩm viết về chiến tranh, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

2. Giảng viên, nhà nghiên cứu văn học: Cung cấp tư liệu tham khảo khoa học, hệ thống các dạng thức kì ảo và vai trò nghệ thuật của chúng, hỗ trợ cho các công trình nghiên cứu và giảng dạy.

3. Tác giả, nhà văn sáng tác văn học hiện đại: Tham khảo để vận dụng yếu tố kì ảo một cách hiệu quả trong sáng tác, làm phong phú thêm nội dung và hình thức nghệ thuật.

4. Độc giả yêu thích văn học chiến tranh và văn học kì ảo: Giúp hiểu sâu sắc hơn về cách thức nghệ thuật kì ảo được sử dụng để thể hiện tâm trạng, số phận con người trong bối cảnh chiến tranh và hậu chiến.

Câu hỏi thường gặp

1. Yếu tố kì ảo là gì và có vai trò gì trong văn học chiến tranh?
   Yếu tố kì ảo là những yếu tố siêu nhiên, phi lý được sử dụng để thể hiện thế giới nội tâm và những mâu thuẫn sâu sắc của con người. Trong văn học chiến tranh, nó giúp phản ánh nỗi ám ảnh, trăn trở và những hệ lụy tâm linh mà chiến tranh để lại.

2. Các dạng thức kì ảo phổ biến trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975 là gì?
   Phổ biến nhất là mô-tip giấc mơ và hồn người chết trở về, bên cạnh đó còn có sự việc kinh dị, lời nói hành động kì lạ và sự biến dạng, hóa thân của nhân vật.

3. Yếu tố kì ảo ảnh hưởng thế nào đến cấu trúc tác phẩm?
   Yếu tố kì ảo góp phần tạo nên các tình huống truyện độc đáo, làm phong phú cốt truyện, xây dựng thế giới nhân vật đa chiều và tạo không gian, thời gian nghệ thuật đặc sắc.

4. Có thể loại bỏ yếu tố kì ảo trong các tác phẩm này không?
   Trong nhiều trường hợp, yếu tố kì ảo là biểu tượng song hành với cốt truyện, có thể lược bỏ mà không ảnh hưởng lớn đến nội dung. Tuy nhiên, trong các tác phẩm như Nỗi buồn chiến tranh, yếu tố kì ảo tham gia trực tiếp vào diễn biến cốt truyện, không thể thiếu.

5. Yếu tố kì ảo có giúp người đọc hiểu sâu hơn về chiến tranh không?
   Có. Yếu tố kì ảo giúp người đọc tiếp cận thế giới nội tâm phức tạp của nhân vật, cảm nhận được nỗi đau, sự mất mát và khát vọng hạnh phúc, từ đó hiểu rõ hơn về hậu quả chiến tranh đối với con người.

Kết luận

• Yếu tố kì ảo là phương tiện nghệ thuật quan trọng trong tiểu thuyết, truyện ngắn viết về chiến tranh sau 1975, giúp thể hiện sâu sắc thế giới nội tâm và hiện thực phức tạp.
• Mô-tip giấc mơ và hồn người chết trở về là hai dạng thức kì ảo phổ biến nhất, chiếm hơn 50% tần suất xuất hiện trong các tác phẩm khảo sát.
• Yếu tố kì ảo góp phần tạo nên các tình huống truyện độc đáo, làm phong phú cốt truyện và thế giới nhân vật, đồng thời biểu đạt nội dung tư tưởng sâu sắc.
• Nghiên cứu đã bổ sung tư liệu khoa học có giá trị cho việc học tập, giảng dạy và nghiên cứu văn học Việt Nam hiện đại.
• Đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vai trò của yếu tố kì ảo trong nghiên cứu và sáng tác văn học trong 3-5 năm tới.

Độc giả và nhà nghiên cứu được khuyến khích tiếp tục khai thác, phát triển đề tài nhằm làm sáng tỏ hơn nữa vai trò của yếu tố kì ảo trong văn học Việt Nam đương đại.