I. Tổng quan về Yêu cầu bồi thường thiệt hại hành chính 55
Quyền khởi kiện vụ án hành chính là phương thức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi bị xâm phạm bởi hoạt động quản lý nhà nước. Để bảo vệ tốt hơn cho người khởi kiện và người có nghĩa vụ liên quan khi họ phải chịu tổn thất vật chất và tinh thần do hoạt động quản lý nhà nước, chế định yêu cầu bồi thường thiệt hại đã được ghi nhận. Pháp lệnh Thủ tục giải quyết vụ án hành chính 1996 quy định: “Người khởi kiện vụ án hành chính có thể đồng thời yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại; trong trường hợp này các quy định của pháp luật dân sự, pháp luật TTDS cũng được áp dụng để giải quyết yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại”. Sau hơn 7 năm áp dụng Luật Tố tụng hành chính 2015, việc giải quyết các vụ án hành chính nói chung và giải quyết yêu cầu bồi thường cho người dân trong vụ án hành chính còn nhiều bất cập và hạn chế. Cần có nghiên cứu chuyên sâu về vấn đề yêu cầu bồi thường thiệt hại trong tố tụng hành chính Việt Nam.
1.1. Định nghĩa bồi thường thiệt hại trong tố tụng hành chính
Theo từ điển Luật học, bồi thường thiệt hại là việc bồi thường bằng tiền mà pháp luật buộc bên vi phạm phải thực hiện đối với bên phải chịu những thiệt hại do hành vi vi phạm của bên vi phạm gây ra. Từ đó, có thể kết luận, yêu cầu BTTH trong tố tụng hành chính có nghĩa là đề nghị Tòa án thụ lý và giải quyết về việc cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước phải bù đắp những tổn thất về tinh thần và tài sản do quyết định hành chính, hành vi hành chính gây ra.
1.2. Phân biệt BTTH trong TTHC và BTTH trong TTDS
BTTH trong TTHC khác với BTTH trong TTDS. Đây là BTTH do quyết định hành chính, hành vi hành chính và quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước, danh sách cử tri gây ra. Những chủ thể trong các hoạt động trên có những hành vi trái với pháp luật phải khắc phục những tổn thất đã gây ra cho người khởi kiện, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan.
II. Vấn đề và thách thức của yêu cầu bồi thường thiệt hại 58
Thực tiễn sau hơn 7 năm áp dụng Luật Tố tụng hành chính 2015, việc giải quyết các vụ án hành chính nói chung và giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại cho người dân trong vụ án hành chính còn nhiều bất cập và hạn chế. Số lượng vụ án không có yêu cầu bồi thường thiệt hại trong tổng số vụ án hành chính chiếm số lượng khá lớn. Việc đưa ra yêu cầu bồi thường thiệt hại còn chưa đúng thời điểm và đảm bảo tính hiệu quả dẫn đến khả năng được xem xét và giải quyết không cao. Việc xác định không đúng người có trách nhiệm bồi thường làm cho quá trình giải quyết vụ án gặp nhiều khó khăn. Các bất cập trên đã gây nhiều khó khăn trong quá trình đưa ra yêu cầu bồi thường thiệt hại của người dân. Những khó khăn trên đã làm hẹp đi khả năng được bồi thường thiệt hại của họ.
2.1. Số lượng vụ án bồi thường thiệt hại hành chính còn ít
Một số lượng lớn vụ án hành chính không có yêu cầu bồi thường thiệt hại. Điều này có thể xuất phát từ tâm lý tránh tranh chấp kiện tụng, ngại phiền phức, hoặc do người dân chưa nhận thức đầy đủ về quyền lợi của mình. Sự e ngại này dẫn đến việc họ bỏ qua cơ hội được bồi thường cho những tổn thất mà họ phải gánh chịu.
2.2. Xác định sai người có trách nhiệm bồi thường thiệt hại
Việc xác định không chính xác người có trách nhiệm bồi thường gây ra nhiều khó khăn trong quá trình giải quyết vụ án. Điều này đòi hỏi sự cẩn trọng và chính xác trong việc thu thập chứng cứ, xác định đối tượng chịu trách nhiệm và áp dụng pháp luật. Khi xác định sai đối tượng, quá trình giải quyết có thể bị kéo dài, tốn kém và không mang lại kết quả.
III. Hướng dẫn quy trình yêu cầu bồi thường thiệt hại 59
Để thực hiện yêu cầu bồi thường thiệt hại hiệu quả trong tố tụng hành chính, người dân cần nắm rõ quy trình và thủ tục. Đầu tiên, cần xác định rõ đối tượng và phạm vi thiệt hại. Tiếp theo, thu thập đầy đủ chứng cứ để chứng minh thiệt hại thực tế. Sau đó, chuẩn bị hồ sơ yêu cầu bồi thường và nộp tại cơ quan có thẩm quyền. Cần lưu ý về thời hiệu yêu cầu bồi thường để đảm bảo quyền lợi hợp pháp. “Yêu cầu” theo từ điển tiếng Việt là “nêu ra điều gì với người nào đó, tỏ ý muốn người ấy làm, biết rằng đó là việc thuộc nhiệm vụ, trách nhiệm hoặc quyền hạn, khả năng của người ấy”.
3.1. Xác định đối tượng và phạm vi thiệt hại được bồi thường
Phải xác định rõ thiệt hại là gì, có liên quan trực tiếp đến quyết định/hành vi hành chính trái pháp luật hay không. Thiệt hại có thể là vật chất (tài sản bị mất mát, hư hỏng), tinh thần (sức khỏe, danh dự bị xâm phạm), hoặc thu nhập thực tế bị mất. Việc xác định đúng loại và mức độ thiệt hại là cơ sở quan trọng để tính toán mức bồi thường.
3.2. Thu thập chứng cứ chứng minh thiệt hại do hành chính
Cần thu thập đầy đủ các loại giấy tờ, tài liệu, chứng cứ liên quan đến thiệt hại, ví dụ: hóa đơn, chứng từ mua bán, biên bản xác nhận thiệt hại, giấy chứng nhận thương tật, bệnh án, v.v. Các chứng cứ này sẽ giúp chứng minh mức độ thiệt hại thực tế và là cơ sở để tòa án xem xét, chấp nhận yêu cầu bồi thường.
3.3 Nộp hồ sơ yêu cầu bồi thường thiệt hại đúng hạn
Hồ sơ yêu cầu bồi thường cần được chuẩn bị đầy đủ và chính xác theo quy định. Cần nộp hồ sơ đúng thời hạn quy định để đảm bảo quyền lợi của mình. Trong quá trình nộp hồ sơ, nên giữ lại bản sao có xác nhận của cơ quan tiếp nhận để làm bằng chứng.
IV. Luật sư tư vấn bồi thường thiệt hại hành chính 52
Việc tham khảo ý kiến của luật sư là cần thiết để được tư vấn về quy trình, thủ tục, và các vấn đề pháp lý liên quan đến yêu cầu bồi thường thiệt hại. Luật sư có thể giúp đánh giá khả năng thành công của vụ việc, thu thập chứng cứ, soạn thảo hồ sơ, và đại diện cho người yêu cầu bồi thường trong quá trình tố tụng. Luật sư Phạm Hồng Nhung (2022) đã viết "Bồi thường thiệt hại đối với khoản lợi trực tiếp đáng lẽ được hưởng theo luật thương mại 2005, NXB Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 11".
4.1. Vai trò của luật sư trong tố tụng hành chính
Luật sư có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người dân trong tố tụng hành chính. Họ có kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm thực tế để giúp người dân hiểu rõ quy định của pháp luật, đánh giá khả năng thành công của vụ việc, và đưa ra các giải pháp pháp lý phù hợp.
4.2. Lựa chọn luật sư yêu cầu bồi thường nhà nước uy tín
Cần lựa chọn luật sư có kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực tố tụng hành chính, đặc biệt là các vụ việc liên quan đến bồi thường thiệt hại. Nên tìm hiểu thông tin về kinh nghiệm, chuyên môn, và thành tích của luật sư trước khi quyết định thuê dịch vụ.
V. Giải pháp hoàn thiện pháp luật bồi thường thiệt hại 58
Để nâng cao hiệu quả của chế định yêu cầu bồi thường thiệt hại trong tố tụng hành chính, cần hoàn thiện pháp luật về các vấn đề như: phạm vi thiệt hại được bồi thường, thủ tục giải quyết yêu cầu bồi thường, và cơ chế bảo đảm thi hành quyết định của tòa án về bồi thường thiệt hại. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật để nâng cao nhận thức của người dân về quyền lợi của mình.
5.1. Mở rộng phạm vi thiệt hại do quyết định hành chính được bồi thường
Pháp luật cần quy định rõ ràng và đầy đủ hơn về các loại thiệt hại được bồi thường, bao gồm cả thiệt hại vật chất, thiệt hại tinh thần, và thu nhập thực tế bị mất. Cần xem xét mở rộng phạm vi bồi thường đối với các thiệt hại gián tiếp, các chi phí phát sinh do việc khắc phục hậu quả, và các thiệt hại liên quan đến cơ hội kinh doanh.
5.2. Đơn giản hóa thủ tục giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại
Thủ tục giải quyết yêu cầu bồi thường cần được đơn giản hóa để giảm bớt gánh nặng cho người dân. Cần rút ngắn thời gian giải quyết, tăng cường tính công khai, minh bạch, và đảm bảo quyền tham gia của người yêu cầu bồi thường trong quá trình giải quyết.
5.3 Tăng cường tuyên truyền pháp luật về bồi thường thiệt hại hành chính
Cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về bồi thường thiệt hại để nâng cao nhận thức của người dân về quyền lợi của mình. Các hình thức tuyên truyền cần đa dạng, phong phú, và phù hợp với từng đối tượng, địa bàn.
