Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu và đổi mới giáo dục phổ thông, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Mĩ thuật tại các trường phổ thông dân tộc bán trú là một nhiệm vụ cấp thiết. Tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú Trung học cơ sở Kim Sơn, huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai, với tổng số 252 học sinh chia đều cho 8 lớp, việc áp dụng các phương pháp dạy học mới nhằm phát triển năng lực thẩm mĩ và sáng tạo cho học sinh là rất cần thiết. Môn Mĩ thuật không chỉ giúp học sinh phát triển năng lực cảm thụ nghệ thuật mà còn góp phần hình thành phẩm chất và năng lực toàn diện.

Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương – một họa sĩ nổi bật với phong cách tạo hình độc đáo, giàu cảm xúc và mang đậm nét văn hóa dân gian Việt Nam – vào dạy học môn Mĩ thuật phân môn “Vẽ trang trí” cho học sinh lớp 7 tại trường. Thời gian nghiên cứu từ tháng 6 năm 2020 đến nay, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, tạo sự hứng thú và phát huy khả năng sáng tạo của học sinh trong điều kiện đặc thù vùng dân tộc thiểu số.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về nghệ thuật tạo hình trong tranh của họa sĩ Thành Chương, khảo sát thực trạng dạy học môn Mĩ thuật tại trường, từ đó xây dựng và thực nghiệm phương pháp dạy học vận dụng tranh của họa sĩ này nhằm nâng cao năng lực thẩm mĩ và sáng tạo của học sinh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học Mĩ thuật, góp phần phát triển giáo dục toàn diện cho học sinh dân tộc thiểu số tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về nghệ thuật tạo hình, nghệ thuật lập thể, nghệ thuật trừu tượng và phương pháp dạy học tích cực trong giáo dục Mĩ thuật.

  • Nghệ thuật tạo hình được hiểu là nghệ thuật sử dụng đường nét, hình khối, màu sắc để tạo nên tác phẩm hội họa, điêu khắc, đồ họa, trang trí… nhằm biểu đạt vẻ đẹp và cảm xúc. Đây là ngôn ngữ đặc thù của Mĩ thuật, giúp học sinh phát triển khả năng quan sát, cảm thụ và sáng tạo.
  • Nghệ thuật lập thể với đặc trưng thể hiện đối tượng dưới nhiều góc nhìn khác nhau, tạo nên các diện, mảng hình học, được họa sĩ Thành Chương vận dụng để tạo nên phong cách tranh độc đáo, gần gũi với đời sống dân gian.
  • Nghệ thuật trừu tượng tập trung vào bố cục đường nét, hình khối và màu sắc không gắn liền với hình ảnh cụ thể, giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo và cảm xúc nghệ thuật.
  • Phương pháp dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò chủ động của học sinh trong quá trình học, sử dụng các phương pháp như đóng vai, trò chơi, hợp tác nhóm nhằm phát huy tính sáng tạo và hứng thú học tập.

Ba khái niệm chính được vận dụng trong nghiên cứu gồm: nghệ thuật tạo hình, phương pháp dạy học tích cực, và năng lực thẩm mĩ của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu định lượng và định tính nhằm đánh giá hiệu quả vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương trong dạy học môn Mĩ thuật.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm kết quả học tập môn Mĩ thuật của học sinh lớp 7 tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS Kim Sơn, các bài vẽ thực nghiệm, khảo sát hứng thú và mức độ hiểu bài của học sinh, cùng các quan sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh.
  • Phương pháp phân tích: So sánh kết quả học tập và sản phẩm nghệ thuật của hai nhóm học sinh (nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng) qua các bài vẽ “Chân dung” và “Con vật”. Phân tích số liệu thống kê về tỷ lệ hoàn thành tốt, hoàn thành và không hoàn thành bài học, đồng thời đánh giá mức độ hứng thú và hiểu bài qua bảng khảo sát.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu thực nghiệm trên 2 lớp 7A và 7B với tổng số 68 học sinh, được lựa chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính khách quan và đại diện.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 6 năm 2020 đến năm 2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng kế hoạch bài học, thực nghiệm dạy học và thu thập, phân tích dữ liệu.

Phương pháp nghiên cứu được thiết kế nhằm đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả năng áp dụng thực tiễn cao trong môi trường giáo dục đặc thù vùng dân tộc thiểu số.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nâng cao kết quả học tập môn Mĩ thuật: Qua thực nghiệm, tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt bài học môn Mĩ thuật ở lớp thực nghiệm đạt 39,4%, cao hơn so với lớp đối chứng là 34,28%. Tỷ lệ không hoàn thành bài học giảm xuống còn 3,03% so với 5,72% của lớp đối chứng, cho thấy sự cải thiện rõ rệt về chất lượng học tập.

  2. Tăng cường hứng thú học tập: Khảo sát mức độ hứng thú của học sinh trong quá trình học phân môn vẽ tranh cho thấy nhóm thực nghiệm có tỷ lệ học sinh hứng thú cao hơn khoảng 15% so với nhóm đối chứng. Điều này chứng tỏ việc vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương đã tạo ra sự hấp dẫn và kích thích sự tham gia tích cực của học sinh.

  3. Phát triển năng lực thẩm mĩ và sáng tạo: Qua đánh giá sản phẩm bài vẽ, học sinh lớp thực nghiệm thể hiện khả năng cảm thụ màu sắc, đường nét và hình mảng tốt hơn, đồng thời có sự sáng tạo trong cách thể hiện chủ đề “Chân dung” và “Con vật”. Tỷ lệ bài vẽ đạt loại tốt và khá tăng lên khoảng 10% so với trước thực nghiệm.

  4. Tác động tích cực đến tư duy và giao tiếp: Học sinh được hướng dẫn vận dụng phong cách tạo hình độc đáo của họa sĩ Thành Chương đã phát huy tính tích cực trong học tập, khả năng giao tiếp và trình bày ý tưởng nghệ thuật được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương trong dạy học môn Mĩ thuật tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS Kim Sơn đã góp phần nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh. Nguyên nhân chính là do tranh của họa sĩ có phong cách tạo hình độc đáo, gần gũi với đời sống dân gian, sử dụng gam màu nóng ấm và hình khối sinh động, giúp học sinh dễ dàng cảm nhận và sáng tạo.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục Mĩ thuật, việc kết hợp nghệ thuật dân gian và phương pháp dạy học tích cực đã được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển năng lực sáng tạo và hứng thú học tập. Kết quả này cũng phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhấn mạnh phát triển phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành bài học và mức độ hứng thú giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng, cũng như bảng phân loại kết quả bài vẽ để minh họa sự khác biệt rõ ràng về chất lượng học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên Mĩ thuật: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương và phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên Mĩ thuật tại các trường phổ thông dân tộc bán trú. Mục tiêu nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng sư phạm trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  2. Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn dạy học vận dụng tranh họa sĩ Thành Chương: Phát triển tài liệu bài giảng, mẫu bài tập và phương pháp đánh giá phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số, hoàn thành trong 6 tháng, do nhà trường phối hợp với các chuyên gia Mĩ thuật thực hiện.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học Mĩ thuật: Đầu tư phòng học chức năng chuyên biệt, bổ sung đồ dùng học tập như màu vẽ, giá vẽ, mẫu trực quan để tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận dụng phương pháp mới. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do UBND địa phương và nhà trường phối hợp thực hiện.

  4. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm nghệ thuật ngoài giờ học: Tổ chức các câu lạc bộ Mĩ thuật, triển lãm tranh, hoạt động ngoại khóa nhằm khơi dậy niềm đam mê và phát triển kỹ năng sáng tạo cho học sinh. Thời gian triển khai liên tục hàng năm, do nhà trường và phụ huynh phối hợp.

Những giải pháp này nhằm mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt môn Mĩ thuật lên trên 50% trong vòng 2 năm, đồng thời phát triển năng lực thẩm mĩ và sáng tạo cho học sinh dân tộc thiểu số tại địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Mĩ thuật tại các trường phổ thông dân tộc bán trú: Nghiên cứu cung cấp phương pháp dạy học vận dụng tranh họa sĩ Thành Chương, giúp giáo viên đổi mới bài giảng, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát huy sáng tạo của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục và Sở Giáo dục và Đào tạo: Tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với đặc thù vùng dân tộc thiểu số, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nghệ thuật.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học Mĩ thuật: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về vận dụng nghệ thuật tạo hình trong dạy học, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phụ huynh và cộng đồng địa phương: Hiểu rõ vai trò của giáo dục Mĩ thuật trong phát triển toàn diện cho học sinh, từ đó phối hợp hỗ trợ nhà trường trong việc tạo điều kiện học tập và phát triển năng lực thẩm mĩ cho con em.

Luận văn giúp các nhóm đối tượng trên có cái nhìn toàn diện về phương pháp dạy học Mĩ thuật đổi mới, phù hợp với đặc điểm vùng miền và nhu cầu phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chọn tranh của họa sĩ Thành Chương để vận dụng trong dạy học Mĩ thuật?
    Tranh của họa sĩ Thành Chương mang phong cách tạo hình độc đáo, gần gũi với đời sống dân gian Việt Nam, sử dụng gam màu nóng ấm và hình khối sinh động, giúp học sinh dễ cảm nhận và phát triển tư duy sáng tạo. Đây là nguồn cảm hứng phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc thiểu số.

  2. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    Nghiên cứu sử dụng các phương pháp như đóng vai, trò chơi, hợp tác nhóm nhằm tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo và hứng thú của học sinh trong quá trình học môn Mĩ thuật.

  3. Kết quả thực nghiệm có ý nghĩa gì đối với giáo dục Mĩ thuật tại vùng dân tộc thiểu số?
    Kết quả cho thấy vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương giúp nâng cao chất lượng học tập, phát triển năng lực thẩm mĩ và sáng tạo, đồng thời tăng cường hứng thú học tập, góp phần đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đặc thù vùng miền.

  4. Những khó khăn nào được ghi nhận trong quá trình dạy học Mĩ thuật tại Trường Kim Sơn?
    Khó khăn gồm cơ sở vật chất thiếu thốn, chưa có phòng học chức năng chuyên biệt, thiết bị dạy học còn hạn chế, học sinh dân tộc thiểu số có trình độ nhận thức và cảm thụ Mĩ thuật còn hạn chế, giáo viên còn thụ động trong vận dụng phương pháp mới.

  5. Làm thế nào để nhân rộng mô hình vận dụng tranh họa sĩ Thành Chương trong dạy học?
    Cần tổ chức đào tạo bồi dưỡng giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn, cải thiện cơ sở vật chất, tổ chức các hoạt động trải nghiệm nghệ thuật và tăng cường phối hợp giữa nhà trường, phụ huynh và cộng đồng để tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng rộng rãi.

Kết luận

  • Vận dụng tranh của họa sĩ Thành Chương trong dạy học môn Mĩ thuật tại Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú THCS Kim Sơn đã nâng cao chất lượng học tập và phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh lớp 7.
  • Phương pháp dạy học tích cực kết hợp với nghệ thuật tạo hình độc đáo giúp tăng cường hứng thú và sáng tạo trong học tập.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy tỷ lệ học sinh hoàn thành tốt bài học tăng lên, đồng thời giảm tỷ lệ không hoàn thành.
  • Luận văn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Mĩ thuật phù hợp với đặc điểm vùng dân tộc thiểu số, có thể nhân rộng tại các trường phổ thông khác.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất và tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trong thời gian tới.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn và cải thiện cơ sở vật chất trong vòng 1-2 năm tới.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và cộng đồng cần phối hợp để nhân rộng mô hình, góp phần phát triển giáo dục Mĩ thuật toàn diện cho học sinh dân tộc thiểu số.