Tổng quan nghiên cứu

Kiểm soát hoạt động quản lý hành chính là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo quyền lực nhà nước được thực thi đúng pháp luật, minh bạch và hiệu quả. Từ năm 2019 đến 2023, Thanh tra Chính phủ (TTCP) đã thực hiện khoảng 50 cuộc thanh tra mỗi năm, phát hiện vi phạm về tài sản lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng và hàng trăm héc-ta đất đai. Trong bối cảnh đó, vai trò của TTCP trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính càng trở nên cấp thiết nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm rõ vai trò của TTCP trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn thi hành, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của TTCP. Phạm vi nghiên cứu tập trung trên toàn quốc, trong giai đoạn 2019-2023, với trọng tâm là các quy định pháp luật và hoạt động thanh tra của TTCP. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ nằm ở việc hoàn thiện cơ sở lý luận, pháp lý mà còn góp phần nâng cao nhận thức và hiệu quả công tác thanh tra, bảo vệ quyền lợi của Nhà nước và nhân dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quản lý hành chính nhà nước, kiểm soát quyền lực nhà nước và thanh tra hành chính. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là:

  • Mô hình kiểm soát quyền lực nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của các cơ quan kiểm soát trong việc giám sát, ngăn chặn lạm quyền và bảo đảm quyền lực được thực thi đúng đắn.
  • Mô hình chu trình quản lý nhà nước: Bao gồm ba khâu chính là ban hành chính sách, tổ chức thực hiện và kiểm tra, thanh tra, trong đó thanh tra là công cụ kiểm soát quan trọng.

Các khái niệm chính gồm: kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, thanh tra hành chính, quyền lực nhà nước, hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội nhân văn kết hợp:

  • Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích vai trò của TTCP dựa trên các quy định pháp luật hiện hành.
  • Phương pháp phân tích, thống kê, tổng hợp dựa trên số liệu từ các báo cáo thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của TTCP giai đoạn 2019-2023.
  • Phương pháp thu thập số liệu, tổng kết thực tiễn từ hồ sơ thanh tra, báo cáo tổng kết và các vụ việc điển hình.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các cuộc thanh tra do TTCP thực hiện trong giai đoạn nghiên cứu, với phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và tính điển hình của các vụ việc. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ vi phạm qua các năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và quy mô thanh tra ổn định, phát hiện vi phạm lớn: TTCP thực hiện trung bình khoảng 47-52 cuộc thanh tra mỗi năm từ 2019 đến 2023. Năm 2023, phát hiện vi phạm lên đến 27.539 tỷ đồng và 616 ha đất, tăng mạnh so với các năm trước (năm 2019 phát hiện 80.539 tỷ đồng và 616 ha đất). Tỷ lệ thu hồi tài sản vi phạm cũng tăng, năm 2023 đạt 10.639 tỷ đồng và 166 ha đất.

  2. Phạm vi thanh tra đa dạng, tập trung vào các lĩnh vực then chốt: Thanh tra các bộ, ngành trung ương, doanh nghiệp nhà nước, quản lý đất đai, đầu tư xây dựng dự án. Các vụ việc phức tạp liên quan đến nhiều bộ, ngành được TTCP ưu tiên thanh tra.

  3. Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo hiệu quả nhưng còn tồn tại nhiều vụ việc phức tạp: TTCP tiếp nhận hàng chục nghìn đơn khiếu nại, tố cáo mỗi năm, tập trung chủ yếu vào lĩnh vực đất đai và đầu tư xây dựng. Tỷ lệ xử lý đơn đạt khoảng 70-80%, tuy nhiên vẫn còn nhiều vụ việc đông người khiếu kiện, gây áp lực lớn cho công tác giải quyết.

  4. Phòng, chống tham nhũng được tăng cường: TTCP phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong phát hiện, xử lý các vụ việc tham nhũng, đặc biệt tại các cơ quan, doanh nghiệp nhà nước. Việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật phòng chống tham nhũng được đẩy mạnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy TTCP giữ vai trò trung tâm trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, góp phần phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Số liệu thanh tra và xử lý vi phạm tăng qua các năm phản ánh sự quyết liệt trong công tác thanh tra và phòng chống tham nhũng. Tuy nhiên, việc xử lý khiếu nại, tố cáo còn gặp khó khăn do số lượng lớn và tính phức tạp của các vụ việc, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò không thể thay thế của TTCP trong hệ thống kiểm soát quyền lực nhà nước, đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục như tăng cường năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật và nâng cao tính độc lập trong hoạt động thanh tra. Việc phối hợp giữa TTCP với các cơ quan kiểm toán, điều tra cũng được cải thiện nhưng vẫn cần tiếp tục phát huy để tránh chồng chéo, trùng lặp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số lượng cuộc thanh tra và giá trị vi phạm qua các năm, bảng tổng hợp số đơn khiếu nại, tố cáo tiếp nhận và xử lý, cũng như sơ đồ cơ cấu tổ chức và chức năng của TTCP trong hệ thống quản lý nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực và phẩm chất cán bộ thanh tra: Đào tạo chuyên sâu, nâng cao kỹ năng nghiệp vụ và đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ thanh tra nhằm đáp ứng yêu cầu kiểm soát ngày càng phức tạp. Thời gian thực hiện: 2024-2026. Chủ thể: TTCP phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia.

  2. Hoàn thiện pháp luật về thanh tra và kiểm soát quản lý hành chính: Bổ sung chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của TTCP, đặc biệt về giám sát công tác tuyển dụng, bổ nhiệm cán bộ và quyền chất vấn các Bộ trưởng. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tư pháp.

  3. Nâng cao hiệu quả phối hợp giữa TTCP với các cơ quan kiểm toán, điều tra và tòa án: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ, chia sẻ thông tin kịp thời để tránh trùng lặp, nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý vi phạm. Thời gian: 2024-2027. Chủ thể: TTCP, Kiểm toán Nhà nước, Bộ Công an, Viện Kiểm sát.

  4. Đẩy mạnh công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo: Cải tiến quy trình, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận và xử lý đơn thư, đảm bảo giải quyết kịp thời, công khai, minh bạch. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: TTCP, các cơ quan hành chính địa phương.

  5. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về phòng, chống tham nhũng: Nâng cao nhận thức cộng đồng và cán bộ công chức về phòng chống tham nhũng, tạo môi trường minh bạch, công bằng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: TTCP, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thanh tra: Nâng cao hiểu biết về vai trò, chức năng và phương pháp kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, phục vụ công tác thanh tra hiệu quả.

  2. Lãnh đạo các cơ quan hành chính nhà nước: Hiểu rõ trách nhiệm và vai trò của TTCP trong kiểm soát quyền lực, từ đó phối hợp chặt chẽ, nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật hành chính và luật hiến pháp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn mới nhất về kiểm soát quyền lực nhà nước và hoạt động thanh tra.

  4. Các cơ quan lập pháp và hoạch định chính sách: Tham khảo để hoàn thiện hệ thống pháp luật về thanh tra, kiểm soát quản lý hành chính và phòng chống tham nhũng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh tra Chính phủ có vai trò gì trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính?
    TTCP giúp phòng ngừa, phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật trong quản lý hành chính, góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

  2. Phạm vi thanh tra của TTCP bao gồm những lĩnh vực nào?
    TTCP thanh tra các bộ, ngành trung ương, doanh nghiệp nhà nước, các vụ việc phức tạp liên quan đến nhiều cơ quan, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai, đầu tư xây dựng.

  3. TTCP phối hợp như thế nào với các cơ quan khác trong công tác thanh tra?
    TTCP phối hợp chặt chẽ với Kiểm toán Nhà nước, cơ quan điều tra và tòa án để tránh trùng lặp, nâng cao hiệu quả phát hiện và xử lý vi phạm.

  4. Những khó khăn chính trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo là gì?
    Số lượng đơn thư lớn, nhiều vụ việc phức tạp, đặc biệt trong lĩnh vực đất đai, gây áp lực lớn cho công tác giải quyết và đòi hỏi cải tiến quy trình, ứng dụng công nghệ.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động của TTCP?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện pháp luật, nâng cao phối hợp liên ngành, cải tiến công tác tiếp công dân và đẩy mạnh tuyên truyền phòng chống tham nhũng.

Kết luận

  • Thanh tra Chính phủ giữ vai trò trung tâm trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, góp phần phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật với hàng chục nghìn tỷ đồng và hàng trăm héc-ta đất được phát hiện vi phạm trong giai đoạn 2019-2023.
  • Luật Thanh tra 2022 đã tạo khung pháp lý vững chắc, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của TTCP, đồng thời nâng cao tính minh bạch và hiệu quả hoạt động thanh tra.
  • Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng được đẩy mạnh nhưng vẫn còn nhiều thách thức do số lượng và tính phức tạp của các vụ việc.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và cải tiến quy trình tiếp công dân.
  • Tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2027 nhằm nâng cao vai trò và hiệu quả của TTCP trong kiểm soát hoạt động quản lý hành chính, bảo vệ lợi ích Nhà nước và nhân dân.

Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cán bộ thanh tra cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả kiểm soát quyền lực nhà nước, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ hội nhập quốc tế.