Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, việc gắn kết kiến thức toán học với thực tiễn cuộc sống ngày càng được coi trọng nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng, có khoảng 53,6% giáo viên thường xuyên sử dụng các bài tập toán số học liên quan đến thực tế trong quá trình giảng dạy, tuy nhiên chỉ 25% giáo viên khai thác yếu tố thực tiễn một cách sâu sắc và thường xuyên. Đề tài “Khai thác yếu tố thực tiễn vào dạy học số học trong môn Toán lớp 4” nhằm nghiên cứu và đề xuất các biện pháp thiết thực để tăng cường việc vận dụng kiến thức số học vào các tình huống thực tế, qua đó giúp học sinh hiểu rõ hơn về ý nghĩa của toán học trong cuộc sống hàng ngày.

Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Tiểu học Đằng Lâm, quận Hải An, thành phố Hải Phòng trong năm học 2022-2023. Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4, từ đó xây dựng và thực nghiệm các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học toán, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo cho học sinh tiểu học, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế bài giảng phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục toán học hiện đại, trong đó nổi bật là lý thuyết dạy học theo bối cảnh và lý thuyết giáo dục toán học gắn với thực tiễn. Lý thuyết dạy học theo bối cảnh nhấn mạnh việc kết nối kiến thức toán học với các tình huống thực tế, giúp học sinh xây dựng ý nghĩa cá nhân và xã hội cho việc học. Lý thuyết giáo dục toán học gắn với thực tiễn tập trung vào việc sử dụng các tình huống thực tế làm nguồn cảm hứng và môi trường để học sinh phát triển năng lực toán học, bao gồm tư duy logic, sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Yếu tố thực tiễn trong dạy học toán: các tình huống, bài toán có nội dung liên quan đến đời sống hàng ngày của học sinh.
  • Năng lực toán học: khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng toán học để giải quyết các vấn đề thực tế.
  • Hoạt động trải nghiệm: các hoạt động học tập trực tiếp, tương tác với môi trường thực tế nhằm phát triển kỹ năng và kiến thức.
  • Quy trình thiết kế tình huống thực tiễn: gồm 6 bước từ nghiên cứu bài học đến xác nhận tình huống phù hợp với học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp bao gồm:

  • Phương pháp thống kê - phân loại: thu thập và hệ thống hóa tài liệu, nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn liên quan.
  • Phương pháp điều tra - khảo sát: sử dụng phiếu khảo sát ý kiến giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng để đánh giá thực trạng khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 56 giáo viên.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: triển khai các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn vào dạy học số học tại Trường Tiểu học Đằng Lâm, đánh giá kết quả bằng phương pháp định lượng (điểm số học sinh trước và sau thực nghiệm) và định tính (quan sát, phỏng vấn).
  • Phương pháp xử lý số liệu: sử dụng phần mềm Excel để phân tích số liệu khảo sát và kết quả thực nghiệm, đảm bảo tính khách quan và chính xác.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, với các giai đoạn khảo sát, xây dựng biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4:

    • 53,6% giáo viên thường xuyên sử dụng bài tập toán có liên quan đến thực tế.
    • 51,8% giáo viên khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học, trong đó 25% sử dụng rất nhiều, 23,2% ít sử dụng.
    • 89,3% giáo viên lấy tư liệu từ sách giáo khoa, sách tham khảo và mạng Internet, rất ít giáo viên tự thiết kế bài tập thực tiễn.

  2. Mức độ cần thiết và nhu cầu hỗ trợ:

    • 53,6% giáo viên đánh giá việc khai thác yếu tố thực tiễn là “rất cần thiết”, 44,6% đánh giá là “cần thiết”.
    • 82,1% giáo viên mong muốn được hỗ trợ về nguồn tài liệu tham khảo, 35,7% cần hỗ trợ về quy trình thiết kế bài tập thực tiễn.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm:

    • Sau khi áp dụng các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn, điểm trung bình của học sinh lớp thực nghiệm tăng từ khoảng 6,5 lên 7,8, trong khi lớp đối chứng chỉ tăng nhẹ từ 6,4 lên 6,6.
    • Tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi trong lớp thực nghiệm tăng 22%, so với 5% ở lớp đối chứng.

  4. Phân tích các giai đoạn dạy học:

    • 78,6% giáo viên sử dụng yếu tố thực tiễn chủ yếu ở giai đoạn vận dụng, 53,6% ở giai đoạn củng cố, luyện tập, rất ít sử dụng trong khâu khởi động và hình thành kiến thức mới.
    • 41,1% giáo viên thường xuyên khai thác yếu tố thực tiễn trong hoạt động thực hành và trải nghiệm, 37,5% thỉnh thoảng sử dụng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4 có tác động tích cực đến kết quả học tập và phát triển năng lực của học sinh. Việc sử dụng các bài tập, tình huống thực tế giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về ý nghĩa của toán học, tăng cường kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

Tuy nhiên, việc khai thác yếu tố thực tiễn còn hạn chế do giáo viên thiếu nguồn tài liệu phong phú và chưa được đào tạo bài bản về thiết kế bài tập thực tiễn. Việc tập trung khai thác yếu tố thực tiễn chủ yếu ở giai đoạn vận dụng và củng cố cho thấy chưa tận dụng hết tiềm năng của các giai đoạn khác trong quá trình dạy học. Các biểu đồ kết quả khảo sát minh họa rõ sự phân bố mức độ sử dụng yếu tố thực tiễn và nhu cầu hỗ trợ của giáo viên, đồng thời biểu đồ kết quả thực nghiệm thể hiện sự cải thiện rõ rệt về điểm số học sinh.

Những phát hiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống bài tập thực tiễn đa dạng, thiết kế hoạt động trải nghiệm phù hợp và đào tạo giáo viên nâng cao năng lực khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng bộ tài liệu bài tập số học có yếu tố thực tiễn phong phú

    • Động từ hành động: Soạn thảo, biên soạn, cập nhật.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ giáo viên tự thiết kế bài tập thực tiễn từ dưới 10% lên 50% trong 2 năm.
    • Timeline: Triển khai trong năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm và chuyên gia giáo dục.

  2. Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên tiểu học

    • Động từ hành động: Tổ chức, đào tạo, tập huấn.
    • Target metric: 80% giáo viên tiểu học được đào tạo về thiết kế bài tập thực tiễn trong 3 năm tới.
    • Timeline: Bắt đầu từ học kỳ II năm học 2023-2024.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng, các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  3. Khuyến khích áp dụng hoạt động trải nghiệm gắn với thực tiễn trong dạy học số học

    • Động từ hành động: Xây dựng, triển khai, đánh giá.
    • Target metric: 60% lớp học tiểu học tổ chức ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm thực tế mỗi học kỳ.
    • Timeline: Thực hiện từ năm học 2023-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm, Ban giám hiệu các trường tiểu học.

  4. Phát triển hệ thống hỗ trợ trực tuyến và chia sẻ kinh nghiệm giảng dạy thực tiễn

    • Động từ hành động: Xây dựng, vận hành, cập nhật.
    • Target metric: Tạo lập nền tảng trực tuyến với ít nhất 500 tài liệu, bài tập thực tiễn trong 1 năm.
    • Timeline: Hoàn thành trong năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức giáo dục phi lợi nhuận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Thiết kế bài tập, tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và nhu cầu hỗ trợ giáo viên, từ đó xây dựng chính sách đào tạo và phát triển chương trình phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên, phát triển tài liệu giảng dạy.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục Tiểu học

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực dạy học toán gắn với thực tiễn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, tiến sĩ.

  4. Chuyên gia phát triển chương trình giáo dục

    • Lợi ích: Cập nhật xu hướng đổi mới phương pháp dạy học toán, tích hợp yếu tố thực tiễn vào chương trình và sách giáo khoa.
    • Use case: Thiết kế chương trình, biên soạn sách giáo khoa phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4?
    Việc khai thác yếu tố thực tiễn giúp học sinh hiểu rõ hơn về ý nghĩa của toán học trong cuộc sống, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo. Ví dụ, bài toán tính tiền mua hàng giúp học sinh áp dụng phép tính vào thực tế.

  2. Các biện pháp chính để khai thác yếu tố thực tiễn là gì?
    Bao gồm thiết kế bài tập gắn với thực tiễn để tạo động cơ học tập, xây dựng bài tập vận dụng kiến thức, tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế và rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề. Mỗi biện pháp đều được minh họa bằng ví dụ cụ thể trong luận văn.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể tự thiết kế bài tập thực tiễn?
    Giáo viên cần nghiên cứu kỹ nội dung bài học, quan sát thực tế địa phương, xác định mục tiêu dạy học và xây dựng tình huống phù hợp. Việc tham khảo tài liệu, trao đổi với đồng nghiệp cũng rất hữu ích.

  4. Hoạt động trải nghiệm đóng vai trò như thế nào trong dạy học số học?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tương tác trực tiếp với môi trường thực tế, phát triển kỹ năng thực hành, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Ví dụ như tham quan ruộng trồng đậu kết hợp bài toán tính diện tích và sản lượng thu hoạch.

  5. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả của các biện pháp ra sao?
    Sau thực nghiệm, điểm số trung bình của học sinh lớp thực nghiệm tăng khoảng 20% so với trước thực nghiệm, tỷ lệ học sinh khá, giỏi tăng đáng kể, chứng tỏ các biện pháp khai thác yếu tố thực tiễn giúp nâng cao chất lượng học tập.

Kết luận

  • Khai thác yếu tố thực tiễn trong dạy học số học lớp 4 là cần thiết và có tác động tích cực đến năng lực và kết quả học tập của học sinh.
  • Thực trạng hiện nay cho thấy giáo viên còn hạn chế trong việc tự thiết kế bài tập thực tiễn và khai thác yếu tố thực tiễn trong các giai đoạn dạy học.
  • Luận văn đã đề xuất và thực nghiệm thành công một số biện pháp thiết thực, bao gồm thiết kế bài tập thực tiễn, tổ chức hoạt động trải nghiệm và rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề.
  • Các biện pháp này giúp tăng điểm số trung bình học sinh lên khoảng 20% và nâng cao tỷ lệ học sinh đạt kết quả tốt.
  • Đề nghị triển khai đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hỗ trợ và phát triển hệ thống chia sẻ kinh nghiệm để nhân rộng hiệu quả trong các trường tiểu học.

Next steps: Triển khai các đề xuất trong năm học 2023-2024, mở rộng thực nghiệm tại các trường khác và tiếp tục nghiên cứu nâng cao chất lượng dạy học số học gắn với thực tiễn.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và chuyên gia giáo dục tiểu học nên tham khảo và áp dụng các biện pháp trong luận văn để nâng cao hiệu quả dạy học toán, góp phần phát triển năng lực học sinh toàn diện.