Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin, các hoạt động thông tin – thư viện (TT-TV) tại các trường đại học ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học. Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh (ĐHNH Tp.HCM) với mục tiêu trở thành trung tâm đào tạo đa ngành và nghiên cứu khoa học uy tín trong lĩnh vực tài chính – ngân hàng, đã chú trọng phát triển Trung tâm Thông tin – Thư viện (TTTT-TV) nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của giảng viên, sinh viên và cán bộ ngành ngân hàng.

Nghiên cứu tập trung vào việc tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại (CNHĐ) tại TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM trong giai đoạn từ năm 2003 đến nay, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, phục vụ tốt hơn cho công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học. Theo báo cáo, tổng số sinh viên năm 2012 là khoảng 16.000 người, trong đó sinh viên đại học chính quy chiếm gần 7.000, cho thấy quy mô đào tạo ngày càng mở rộng. Nguồn kinh phí bổ sung tài liệu năm 2013 đạt khoảng 800 triệu đồng, cùng với nguồn thu phí sử dụng thư viện hơn 1,5 tỷ đồng, phản ánh sự đầu tư ngày càng tăng cho hoạt động TT-TV.

Mục tiêu nghiên cứu là hệ thống hóa cơ sở lý luận về CNHĐ trong hoạt động TT-TV, đánh giá thực trạng ứng dụng CNHĐ tại TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nguồn lực thông tin, nâng cao trình độ nguồn nhân lực và đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dùng tin (NDT) trong môi trường giáo dục đại học hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về công nghệ hiện đại và ứng dụng trong hoạt động TT-TV. Khái niệm công nghệ hiện đại được hiểu là sự kết hợp sáng tạo giữa máy móc, tri thức và kỹ năng nhằm biến đổi các yếu tố đầu vào thành sản phẩm hoặc dịch vụ. Phương trình công nghệ gồm bốn thành phần cơ bản: trang thiết bị (máy móc, công cụ), con người (kỹ năng, tay nghề), thông tin (bí quyết, quy trình) và tổ chức (quản lý, điều phối).

Trong lĩnh vực TT-TV, CNHĐ bao gồm việc ứng dụng các thiết bị hiện đại như hệ thống máy tính, phần mềm quản lý thư viện, mạng truyền thông, công nghệ số hóa tài liệu, thiết bị an ninh tài liệu và các công nghệ nhận dạng văn bản. Các lý thuyết về quản trị hiện đại cũng được áp dụng nhằm tối ưu hóa tổ chức và vận hành Trung tâm, đảm bảo sự liên kết hiệu quả giữa các thành phần công nghệ và nguồn nhân lực.

Ba khái niệm chính được nghiên cứu gồm:

  • Công nghệ hiện đại trong TT-TV: ứng dụng các công nghệ tiên tiến để tự động hóa và hiện đại hóa các quy trình nghiệp vụ thư viện.
  • Nguồn nhân lực chất lượng cao: trình độ chuyên môn, kỹ năng CNTT và quản lý của đội ngũ cán bộ thư viện.
  • Nhu cầu người dùng tin: đặc điểm và trình độ của các nhóm NDT ảnh hưởng đến việc thiết kế và cung cấp dịch vụ TT-TV.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận biện chứng duy vật, kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát thực nghiệm và phỏng vấn chuyên gia. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Số liệu thống kê về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ và nguồn lực thông tin của TTTT-TV từ năm 2003 đến 2013.
  • Khảo sát ý kiến người dùng tin và cán bộ Trung tâm về mức độ ứng dụng CNHĐ và nhu cầu phát triển.
  • Phỏng vấn chuyên gia trong lĩnh vực khoa học thư viện và công nghệ thông tin.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 15 cán bộ nhân viên TTTT-TV và hơn 200 người dùng tin thuộc các nhóm giảng viên, sinh viên và cán bộ ngành ngân hàng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với mẫu phân tầng theo nhóm đối tượng. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích SWOT để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong 12 tháng, từ tháng 1 đến tháng 12 năm 2013, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và hoàn thiện đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ứng dụng CNHĐ trong xử lý nghiệp vụ thư viện: TTTT-TV đã ứng dụng phần mềm quản lý thư viện PSC zLIS 6.0 và phần mềm thư viện số Greenstone để xử lý kỹ thuật tài liệu và xây dựng bộ sưu tập số. Hệ thống máy chủ và máy trạm được trang bị với 2 máy chủ hiện đại và hơn 120 máy tính phục vụ tra cứu, tuy nhiên phần lớn thiết bị đã xuống cấp sau nhiều năm sử dụng. Tỷ lệ ứng dụng công nghệ trong xử lý tài liệu đạt khoảng 75%, còn tồn tại hạn chế về đồng bộ và cập nhật thiết bị.

  2. Phục vụ người dùng tin: Các dịch vụ tra cứu thông tin, lưu hành tài liệu và khai thác thông tin được hỗ trợ bởi hệ thống OPAC và mạng Internet tốc độ cao (32-50Mb). Khoảng 96,7% người dùng là sinh viên, trong đó hơn 60% có trình độ tin học từ A trở lên, cho thấy nhu cầu và khả năng khai thác công nghệ khá cao. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 30% người dùng gặp khó khăn trong việc sử dụng các dịch vụ trực tuyến do hạn chế về kỹ năng CNTT.

  3. Quản lý và vận hành Trung tâm: Công tác quản lý nhân sự, tài chính và tài sản được thực hiện qua phần mềm quản lý tích hợp, nhưng chưa có hệ thống báo cáo và thống kê tự động đầy đủ. Nguồn kinh phí đầu tư cho CNHĐ chủ yếu tập trung vào bổ sung tài liệu bản in (chiếm 67,5% ngân sách), trong khi tài liệu điện tử chỉ chiếm 2,5%, cho thấy sự chưa cân đối trong đầu tư phát triển nguồn lực số.

  4. Nguồn nhân lực và cơ sở vật chất: TTTT-TV có 15 cán bộ, trong đó 73% có trình độ trung cấp trở lên, nhưng chỉ 6,3% có trình độ thạc sĩ. Cơ sở vật chất gồm hai cơ sở với tổng diện tích gần 2.000 m2 và 560 chỗ ngồi, đang trong quá trình mở rộng với tòa nhà mới dự kiến hoàn thành năm 2014. Hạ tầng CNTT đã được đầu tư từ năm 2004 nhưng cần nâng cấp để đáp ứng quy mô và yêu cầu hiện đại.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM đã có những bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng CNHĐ, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và phục vụ người dùng. Việc áp dụng phần mềm quản lý hiện đại và xây dựng thư viện số giúp tự động hóa nhiều quy trình nghiệp vụ, giảm tải công việc thủ công và tăng khả năng truy cập tài liệu. Tuy nhiên, hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị xuống cấp và nguồn nhân lực chưa đồng đều về trình độ chuyên môn là những rào cản lớn.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành thư viện đại học tại Việt Nam, mức độ ứng dụng CNHĐ tại TTTT-TV tương đối cao nhưng vẫn chưa đạt chuẩn quốc tế về đồng bộ hạ tầng và phát triển nguồn lực số. Việc đầu tư chưa cân đối giữa tài liệu bản in và tài liệu điện tử cũng ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người dùng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đầu tư ngân sách cho các loại tài liệu, bảng phân bố trình độ nguồn nhân lực và biểu đồ mức độ hài lòng của người dùng về các dịch vụ CNTT. Những phân tích này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất giải pháp phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cấp hạ tầng công nghệ: Đầu tư thay thế và nâng cấp hệ thống máy chủ, máy trạm, thiết bị ngoại vi và đường truyền mạng để đảm bảo hoạt động ổn định, tốc độ truy cập cao. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 2 năm, do Ban Giám hiệu và phòng Công nghệ thông tin phối hợp thực hiện.

  2. Phát triển nguồn lực số: Tăng tỷ lệ đầu tư cho tài liệu điện tử lên ít nhất 20% ngân sách bổ sung tài liệu trong 3 năm tới, đồng thời xây dựng kế hoạch số hóa tài liệu hiện có. Trung tâm cần phối hợp với các khoa và phòng ban để xác định nhu cầu ưu tiên.

  3. Đào tạo và nâng cao trình độ nguồn nhân lực: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về CNTT, quản lý thư viện số và kỹ năng phục vụ người dùng cho cán bộ Trung tâm. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có trình độ thạc sĩ lên 30% trong 5 năm. Phòng Tổ chức cán bộ và Trung tâm Thông tin – Thư viện phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường hỗ trợ và nâng cao trình độ người dùng tin: Triển khai các chương trình tập huấn, hướng dẫn sử dụng dịch vụ thư viện điện tử và công nghệ mới cho sinh viên, giảng viên và cán bộ ngành ngân hàng. Thực hiện định kỳ hàng năm, do Trung tâm Thông tin – Thư viện chủ trì.

  5. Hoàn thiện hệ thống quản lý và báo cáo: Xây dựng hệ thống báo cáo tự động, thống kê và phân tích dữ liệu hoạt động thư viện nhằm hỗ trợ công tác quản lý và ra quyết định. Thời gian thực hiện trong 1 năm, phối hợp giữa bộ phận Công nghệ thông tin và Ban Giám đốc Trung tâm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám hiệu và quản lý trường đại học: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động TT-TV, từ đó hoạch định chính sách đầu tư và phát triển phù hợp với chiến lược đào tạo và nghiên cứu.

  2. Cán bộ quản lý và nhân viên thư viện đại học: Áp dụng các giải pháp nâng cao ứng dụng CNHĐ, cải tiến quy trình nghiệp vụ và phát triển nguồn lực số nhằm nâng cao chất lượng phục vụ người dùng.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành khoa học thư viện – thông tin: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ trong thư viện hiện đại.

  4. Sinh viên và học viên cao học ngành thư viện – thông tin: Học tập mô hình ứng dụng CNHĐ thực tiễn, hiểu rõ các yếu tố tác động và giải pháp phát triển thư viện hiện đại trong môi trường giáo dục đại học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công nghệ hiện đại trong thư viện là gì?
    Công nghệ hiện đại trong thư viện là việc sử dụng các thiết bị máy móc, phần mềm, mạng truyền thông và kỹ năng con người để tự động hóa và nâng cao hiệu quả các hoạt động thư viện, như xử lý tài liệu, phục vụ người dùng và quản lý.

  2. Tại sao cần tăng cường ứng dụng công nghệ hiện đại tại thư viện đại học?
    Việc ứng dụng CNHĐ giúp thư viện nâng cao chất lượng dịch vụ, đáp ứng nhanh nhu cầu thông tin đa dạng của người dùng, giảm thiểu công việc thủ công, đồng thời tăng cường khả năng lưu trữ và khai thác nguồn tài nguyên số.

  3. Nguồn nhân lực ảnh hưởng thế nào đến việc ứng dụng công nghệ?
    Nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng CNTT tốt sẽ vận hành hiệu quả các hệ thống công nghệ, từ đó phát huy tối đa lợi ích của CNHĐ. Ngược lại, trình độ thấp có thể làm giảm hiệu quả và gây lãng phí đầu tư.

  4. Làm thế nào để nâng cao trình độ người dùng tin?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn kỹ năng sử dụng thư viện điện tử, hướng dẫn khai thác tài liệu số và hỗ trợ trực tiếp tại thư viện, người dùng sẽ nâng cao khả năng tiếp cận và sử dụng hiệu quả các dịch vụ công nghệ.

  5. Các giải pháp đầu tư cho thư viện hiện đại cần ưu tiên gì?
    Ưu tiên nâng cấp hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn lực số, đào tạo nguồn nhân lực, đồng thời xây dựng hệ thống quản lý và báo cáo hiệu quả để đảm bảo sự phát triển bền vững và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dùng.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về công nghệ hiện đại và vai trò của nó trong hoạt động TT-TV đại học.
  • Đánh giá thực trạng ứng dụng CNHĐ tại TTTT-TV trường ĐHNH Tp.HCM cho thấy nhiều thành tựu nhưng còn tồn tại hạn chế về cơ sở vật chất, nguồn nhân lực và đầu tư tài liệu số.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cấp hạ tầng, phát triển nguồn lực số, đào tạo nhân lực và hỗ trợ người dùng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động Trung tâm.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần phát triển TT-TV hiện đại, đáp ứng yêu cầu đào tạo và nghiên cứu trong thời đại công nghệ số.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu ứng dụng CNHĐ trong các thư viện đại học khác.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả hoạt động thư viện hiện đại, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai!