Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thương mại điện tử Việt Nam phát triển mạnh mẽ, đặc biệt sau đại dịch Covid-19, nhu cầu về dịch vụ giao hàng và mua hộ hàng hóa trực tuyến ngày càng tăng cao. Theo báo cáo của ngành, số lượng đơn vị vận chuyển như Giao Hàng Tiết Kiệm, Giao Hàng Nhanh, Viettel Post, VNPost, J&T Express... không ngừng gia tăng, tạo nên một thị trường có dung lượng lớn và cạnh tranh khốc liệt. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến chất lượng sản phẩm, bảo mật thông tin, giao hàng và thanh toán, đòi hỏi các đơn vị cung cấp dịch vụ phải nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch trong giao dịch.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một hệ thống quản lý giao dịch giao hàng và mua hộ hàng hóa ứng dụng công nghệ chuỗi khối (blockchain) nhằm đảm bảo tính bảo mật, minh bạch và đồng thuận trong các giao dịch. Nghiên cứu tập trung vào mô hình nghiệp vụ của các đơn vị kinh doanh dịch vụ giao hàng và mua hộ hàng hóa trực tuyến, thiết kế và triển khai ứng dụng thực nghiệm trên mạng testnet của Binance Smart Chain trong năm 2022 tại Việt Nam.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao độ tin cậy của dữ liệu giao dịch, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và tạo lợi thế cạnh tranh cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực vận chuyển và mua hộ hàng hóa. Hệ thống được kỳ vọng sẽ giúp đồng bộ hóa quy trình từ tạo vận đơn, quản lý hàng tồn kho, thanh toán, đóng gói, giao hàng đến thu tiền hộ và đổi trả hàng, đồng thời minh bạch hóa các thỏa thuận giữa các bên tham gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Công nghệ chuỗi khối (Blockchain): Là cơ sở dữ liệu phân tán, lưu trữ thông tin trong các khối liên kết bằng mã hóa, đảm bảo tính toàn vẹn, bất biến và minh bạch của dữ liệu. Blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh (smart contract) cho phép tự động hóa các giao dịch và thỏa thuận mà không cần bên thứ ba.

  • Hợp đồng thông minh (Smart Contract): Là chương trình tự động thực thi các điều kiện giao dịch trên blockchain, giảm chi phí xác minh và phòng chống gian lận. Ngôn ngữ lập trình Solidity được sử dụng để phát triển smart contract trên nền tảng Ethereum và Binance Smart Chain.

  • Multi-Signature (Đa chữ ký): Yêu cầu nhiều bên cùng ký xác nhận giao dịch để đảm bảo tính bảo mật và đồng thuận, phù hợp với các giao dịch có nhiều tác nhân tham gia như trong quản lý giao hàng và mua hộ.

  • Mạng Binance Smart Chain (BSC): Nền tảng blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh, tương thích với Ethereum Virtual Machine (EVM), cho phép xây dựng các ứng dụng phi tập trung với tốc độ xử lý nhanh và chi phí thấp.

Các khái niệm chính bao gồm: phân quyền người dùng (nhân viên kinh doanh, điều phối, giao hàng, quản lý, cửa hàng, nhà cung cấp), trạng thái giao dịch (đã xác nhận, đang giao, giao thành công, hủy, đối soát), dữ liệu đồng thuận (chiết khấu, cước phí, phí thu hộ, thông tin sản phẩm).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thực nghiệm từ hệ thống ứng dụng được triển khai trên mạng testnet Binance Smart Chain, kết hợp với dữ liệu nghiệp vụ từ các đơn vị cung cấp dịch vụ giao hàng và mua hộ hàng hóa tại Việt Nam.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp phân tích nghiệp vụ để mô hình hóa quy trình giao hàng và mua hộ, thiết kế hệ thống phần mềm và smart contract. Phân tích ưu điểm, tồn tại của các hệ thống hiện có trên thị trường để đề xuất giải pháp cải tiến.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu và phát triển hệ thống trong năm 2022, bao gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, thiết kế mô hình nghiệp vụ, phát triển ứng dụng, triển khai thử nghiệm và đánh giá kết quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Hệ thống được thử nghiệm với các tài khoản đại diện cho các vai trò nghiệp vụ (shop, nhà cung cấp, nhân viên kinh doanh, điều phối, giao hàng) và các giao dịch vận đơn, đơn hàng mua hộ thực tế trên mạng testnet.

  • Công cụ phát triển: Sử dụng Node.js, MySQL, thư viện Web3.js để kết nối và tương tác với smart contract viết bằng Solidity trên mạng Binance Smart Chain testnet.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng thành công hệ thống quản lý giao dịch giao hàng và mua hộ hàng hóa ứng dụng blockchain: Hệ thống đã được triển khai trên mạng testnet Binance Smart Chain, cho phép tạo, xét duyệt, phân phối và cập nhật trạng thái vận đơn, đơn hàng mua hộ với tính bảo mật và minh bạch cao. Ví dụ, dữ liệu vận đơn được mã hóa bằng SHA256 và lưu trữ công khai trên blockchain, đảm bảo không thể sửa đổi trái phép.

  2. Áp dụng mô hình hợp đồng thông minh với đa chữ ký: Hệ thống sử dụng smart contract để xử lý các giao dịch và thỏa thuận đồng thuận giữa các bên, yêu cầu ít nhất hai chữ ký xác nhận (ví dụ: cửa hàng và đơn vị cung cấp dịch vụ) cho các thỏa thuận về cước phí vận chuyển, chiết khấu, phí thu hộ và thông tin sản phẩm. Điều này nâng cao tính xác thực và giảm rủi ro gian lận.

  3. Minh bạch và kiểm soát dữ liệu giao dịch: Hệ thống cho phép các bên tham gia truy xuất lịch sử trạng thái vận đơn, đơn hàng mua hộ và kiểm tra tính toàn vẹn dữ liệu thông qua so sánh mã hash trên blockchain với dữ liệu trong cơ sở dữ liệu ứng dụng. Kết quả thử nghiệm cho thấy khả năng phát hiện dữ liệu bị thay đổi không hợp lệ, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

  4. Tích hợp đa kênh truy cập và phân quyền chi tiết: Hệ thống hỗ trợ truy cập qua web và ứng dụng di động, phân quyền rõ ràng cho các vai trò như nhân viên kinh doanh, điều phối, giao hàng, quản lý, cửa hàng, nhà cung cấp sản phẩm và khách hàng mua hộ. Điều này giúp quản lý hiệu quả và bảo mật thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc ứng dụng công nghệ blockchain trong quản lý giao dịch giao hàng và mua hộ hàng hóa là khả thi và mang lại nhiều lợi ích thực tiễn. Việc mã hóa dữ liệu và lưu trữ trên mạng phân tán giúp ngăn chặn việc giả mạo, thay đổi dữ liệu giao dịch, đồng thời tăng cường sự tin tưởng giữa các bên tham gia.

So với các hệ thống giao hàng và mua hộ hiện có trên thị trường, hệ thống nghiên cứu đã khắc phục được các hạn chế như thiếu cơ chế xác thực dữ liệu, không minh bạch trong quản lý thỏa thuận và rủi ro bảo mật thông tin. Việc sử dụng hợp đồng thông minh với đa chữ ký tạo ra một lớp bảo vệ bổ sung, đảm bảo các thỏa thuận được thực hiện đúng quy trình và có thể truy xuất được.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện số lượng vận đơn, đơn hàng mua hộ được xử lý thành công, tỷ lệ giao dịch được ký xác nhận đồng thuận, cũng như bảng so sánh trạng thái vận đơn theo thời gian thực. Các giao diện quản lý và theo dõi lịch sử trạng thái cũng giúp minh họa rõ ràng quá trình vận hành và kiểm soát dữ liệu.

Tuy nhiên, hệ thống hiện tại vẫn còn một số hạn chế như chưa tích hợp mã QR để xác thực nhân viên giao hàng và sản phẩm, chưa hoàn thiện chức năng quản lý đối soát và thống kê doanh thu. Đây là những điểm cần được cải tiến trong các nghiên cứu và phát triển tiếp theo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện ứng dụng di động cho nhân viên giao hàng: Phát triển ứng dụng trên nền tảng Android và iOS để hỗ trợ nhân viên giao hàng cập nhật trạng thái vận đơn, tương tác với khách hàng và cửa hàng, giúp nâng cao hiệu quả vận hành và trải nghiệm người dùng. Thời gian thực hiện dự kiến trong 6 tháng, do đơn vị phát triển phần mềm đảm nhận.

  2. Phát triển chức năng quản lý đối soát và thống kê doanh thu: Xây dựng các module quản lý đối soát vận đơn, đơn hàng mua hộ và sản phẩm, đồng thời cung cấp báo cáo doanh thu chi tiết theo tháng, quý, năm cho các bên tham gia. Giải pháp này giúp tăng cường minh bạch tài chính và hỗ trợ quyết định kinh doanh. Thời gian triển khai 4-5 tháng, phối hợp giữa phòng kế toán và IT.

  3. Tích hợp mã QR trong quy trình giao dịch: Áp dụng mã QR để xác thực nhân viên giao hàng, kiểm tra thông tin vận đơn và sản phẩm trong quá trình giao nhận, giảm thiểu rủi ro giả mạo và nâng cao độ tin cậy. Đây là bước tiến quan trọng trong việc số hóa và tự động hóa quy trình. Thời gian thực hiện 3 tháng, do bộ phận phát triển ứng dụng đảm nhiệm.

  4. Triển khai hệ thống trên mạng private blockchain: Đề xuất triển khai hệ thống trên mạng blockchain riêng của doanh nghiệp để tăng cường bảo mật, kiểm soát truy cập và tối ưu hiệu năng giao dịch. Đồng thời tiến hành thử nghiệm thực tế với lượng dữ liệu lớn và người dùng thật để đánh giá hiệu quả. Kế hoạch thực hiện trong 12 tháng, phối hợp với đối tác công nghệ blockchain.

  5. Nghiên cứu và phát triển hợp đồng điện tử: Xây dựng chức năng hợp đồng điện tử tích hợp trên hệ thống, cho phép ký kết và thực thi các thỏa thuận điện tử giữa các bên, tạo tiền đề cho thanh toán tự động và nâng cao tính pháp lý của giao dịch. Thời gian nghiên cứu và phát triển dự kiến 8 tháng, phối hợp với bộ phận pháp lý và IT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp cung cấp dịch vụ giao hàng và mua hộ: Luận văn cung cấp mô hình và giải pháp công nghệ giúp các doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo mật dữ liệu và minh bạch giao dịch, từ đó tăng cường uy tín và cạnh tranh trên thị trường.

  2. Nhà phát triển phần mềm và công nghệ blockchain: Các chuyên gia và lập trình viên có thể tham khảo kiến thức về thiết kế smart contract, ứng dụng đa chữ ký và tích hợp blockchain trong quản lý nghiệp vụ thực tế, phục vụ phát triển các ứng dụng tương tự.

  3. Người nghiên cứu và học viên ngành Mạng máy tính và An toàn thông tin: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng blockchain trong lĩnh vực thương mại điện tử, giúp hiểu rõ về các kỹ thuật bảo mật, phân quyền và đồng thuận trong mạng phân tán.

  4. Cơ quan quản lý và chính sách: Các nhà quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách thúc đẩy ứng dụng công nghệ mới trong thương mại điện tử, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và phát triển kinh tế số.

Câu hỏi thường gặp

  1. Blockchain giúp gì trong quản lý giao dịch giao hàng và mua hộ?
    Blockchain cung cấp cơ sở dữ liệu phân tán, bất biến và minh bạch, giúp lưu trữ các giao dịch vận đơn, đơn hàng mua hộ một cách an toàn, ngăn chặn giả mạo và tăng cường niềm tin giữa các bên tham gia.

  2. Hợp đồng thông minh (smart contract) hoạt động như thế nào trong hệ thống?
    Smart contract tự động thực thi các điều kiện giao dịch đã được lập trình sẵn, như xác nhận vận đơn, cập nhật trạng thái, ký đồng thuận thỏa thuận, giúp giảm chi phí và rủi ro gian lận.

  3. Multi-Signature có vai trò gì trong hệ thống?
    Multi-Signature yêu cầu nhiều bên cùng ký xác nhận giao dịch hoặc thỏa thuận, đảm bảo tính đồng thuận và bảo mật, tránh việc một bên đơn phương thay đổi dữ liệu hoặc thực hiện giao dịch trái phép.

  4. Làm thế nào để người dùng kiểm tra tính toàn vẹn của dữ liệu giao dịch?
    Người dùng có thể truy xuất lịch sử trạng thái vận đơn, đơn hàng trên hệ thống và so sánh mã hash dữ liệu trên blockchain với dữ liệu trong cơ sở dữ liệu ứng dụng để phát hiện sự thay đổi hoặc giả mạo.

  5. Hệ thống có thể áp dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa không?
    Có, hệ thống được thiết kế linh hoạt, có thể triển khai trên mạng private blockchain phù hợp với quy mô và nhu cầu của doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và bảo mật.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công mô hình và hệ thống quản lý giao dịch giao hàng và mua hộ hàng hóa ứng dụng công nghệ blockchain, đáp ứng yêu cầu bảo mật và minh bạch trong thương mại điện tử.
  • Hệ thống sử dụng smart contract và đa chữ ký để xử lý các giao dịch và thỏa thuận đồng thuận giữa các bên, nâng cao tính xác thực và giảm thiểu rủi ro gian lận.
  • Thử nghiệm trên mạng testnet Binance Smart Chain cho thấy hệ thống hoạt động ổn định, dữ liệu giao dịch được mã hóa và lưu trữ an toàn, người dùng có thể truy xuất và kiểm tra lịch sử giao dịch.
  • Hệ thống góp phần bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tăng cường uy tín cho đơn vị cung cấp dịch vụ và tạo lợi thế cạnh tranh trên thị trường.
  • Hướng phát triển tiếp theo bao gồm hoàn thiện ứng dụng di động, tích hợp mã QR, phát triển hợp đồng điện tử và triển khai mạng private blockchain để nâng cao hiệu năng và bảo mật.

Call-to-action: Các doanh nghiệp và nhà phát triển công nghệ trong lĩnh vực giao hàng và mua hộ hàng hóa nên nghiên cứu và áp dụng các giải pháp blockchain để nâng cao chất lượng dịch vụ, bảo vệ người tiêu dùng và thúc đẩy phát triển kinh tế số bền vững.