Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, hoạt động xuất nhập khẩu (XNK) hàng hóa của doanh nghiệp Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ. Theo báo cáo của ngành Hải quan, từ năm 2017 đến 2022, số lượng doanh nghiệp tham gia hoạt động XNK tăng trưởng ổn định, góp phần quan trọng vào nguồn thu ngân sách nhà nước và phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, việc tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hải quan cho doanh nghiệp vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt trong việc đảm bảo doanh nghiệp nắm bắt kịp thời, đầy đủ các quy định pháp luật phức tạp và liên tục thay đổi.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hải quan cho doanh nghiệp trong giai đoạn 2017-2022, với phạm vi nghiên cứu tại Tổng cục Hải quan Việt Nam và các đơn vị trực thuộc. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, nhận diện những hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, góp phần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp, giảm thiểu vi phạm và tạo môi trường kinh doanh minh bạch, bình đẳng.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ cơ quan Hải quan hoàn thiện công tác quản lý nhà nước, đồng thời giúp doanh nghiệp chủ động, tích cực trong hoạt động XNK, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững và ổn định an ninh chính trị, trật tự xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý công, pháp luật hành chính và truyền thông pháp luật, cụ thể:

  • Lý thuyết quản lý công: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc tổ chức, điều phối các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý nhà nước và sự tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp.
  • Mô hình truyền thông pháp luật: Tập trung vào các yếu tố như nội dung, phương tiện truyền thông, đối tượng tiếp nhận và phản hồi, nhằm tối ưu hóa hiệu quả truyền đạt thông tin pháp luật.
  • Khái niệm chính:
    • Pháp luật về hải quan: Hệ thống các quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động xuất nhập khẩu, kiểm tra, giám sát hải quan.
    • Tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Hoạt động truyền đạt, giải thích nhằm nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của doanh nghiệp.
    • Quản lý rủi ro trong hải quan: Phương pháp quản lý tập trung vào phân loại, xử lý các rủi ro trong hoạt động hải quan để nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát.
    • Cơ chế một cửa quốc gia và ASEAN: Hệ thống thủ tục hành chính điện tử nhằm đơn giản hóa, tạo thuận lợi cho hoạt động XNK.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu:

    • Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ báo cáo tổng kết của Tổng cục Hải quan giai đoạn 2017-2022, các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu trong nước và quốc tế liên quan.
    • Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát, phỏng vấn trực tiếp doanh nghiệp và cán bộ công chức Hải quan tại một số hội thảo, hội nghị đối thoại, thu thập ý kiến phản hồi về chất lượng công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, số liệu để đánh giá thực trạng.
    • So sánh, đối chiếu các kết quả khảo sát với các nghiên cứu tương tự trong và ngoài nước.
    • Sử dụng phương pháp phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác tuyên truyền.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2022, với các bước thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp được thực hiện trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả tuyên truyền pháp luật được cải thiện nhưng chưa đồng đều
    Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, từ 2017 đến 2022, số lượng hội nghị, hội thảo tuyên truyền pháp luật tăng trung bình 15% mỗi năm, với hơn 3.000 doanh nghiệp tham gia các sự kiện này. Tuy nhiên, khảo sát sơ cấp cho thấy chỉ khoảng 65% doanh nghiệp đánh giá công tác tuyên truyền đáp ứng được nhu cầu thông tin của họ, còn lại phản ánh thông tin chưa kịp thời hoặc chưa phù hợp với đặc thù ngành nghề.

  2. Đa dạng hình thức tuyên truyền nhưng chưa tận dụng tối đa công nghệ số
    Các hình thức tuyên truyền phổ biến gồm hội nghị, đối thoại trực tiếp, phát hành văn bản, website và tờ rơi. Trong đó, việc sử dụng mạng xã hội và các ứng dụng di động mới chỉ chiếm khoảng 30% trong tổng số các hoạt động tuyên truyền, thấp hơn nhiều so với kinh nghiệm của Hải quan Singapore và Nhật Bản, nơi mạng xã hội được sử dụng rộng rãi để tương tác và giải đáp thắc mắc doanh nghiệp.

  3. Nguồn lực và nhân sự còn hạn chế
    Cơ quan Hải quan chưa có bộ phận chuyên trách về tuyên truyền pháp luật, cán bộ công chức thực hiện công tác này thường kiêm nhiệm với nhiều nhiệm vụ khác. Điều này dẫn đến việc cập nhật thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp chưa kịp thời, ảnh hưởng đến chất lượng công tác tuyên truyền. Khoảng 40% cán bộ được khảo sát cho biết họ thiếu kỹ năng giao tiếp và kiến thức chuyên sâu về pháp luật hải quan để hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả.

  4. Sự phối hợp giữa các cơ quan và doanh nghiệp còn chưa chặt chẽ
    Mặc dù có sự tham gia của các cơ quan truyền thông, hiệp hội doanh nghiệp và chính quyền địa phương, nhưng việc phối hợp trong tổ chức tuyên truyền chưa đồng bộ, dẫn đến một số thông tin bị trùng lặp hoặc chưa được truyền tải đến đúng đối tượng. Khoảng 25% doanh nghiệp phản ánh chưa nhận được thông tin đầy đủ về các quy định mới hoặc các thay đổi trong chính sách hải quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, hệ thống pháp luật về hải quan có phạm vi rộng, nhiều văn bản liên tục được sửa đổi, bổ sung, đòi hỏi công tác tuyên truyền phải thường xuyên, kịp thời và có trọng tâm. Tuy nhiên, nguồn nhân lực hạn chế và chưa chuyên trách khiến việc này chưa được thực hiện hiệu quả. So sánh với kinh nghiệm của Hải quan Nhật Bản và Singapore, việc thành lập bộ phận chuyên trách truyền thông và ứng dụng công nghệ số đã giúp nâng cao hiệu quả tuyên truyền, tạo sự tương tác hai chiều giữa cơ quan Hải quan và doanh nghiệp.

Việc đa dạng hóa hình thức tuyên truyền là cần thiết, nhưng cần tập trung phát triển các kênh truyền thông hiện đại như mạng xã hội, ứng dụng di động để phù hợp với xu thế công nghệ và thói quen tiếp nhận thông tin của doanh nghiệp hiện nay. Đồng thời, tăng cường đào tạo, nâng cao kỹ năng cho cán bộ công chức làm công tác tuyên truyền sẽ giúp cải thiện chất lượng hỗ trợ doanh nghiệp.

Sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp cần được củng cố thông qua các cơ chế liên ngành, chia sẻ thông tin và tổ chức các hoạt động tuyên truyền đồng bộ, tránh trùng lặp và nâng cao hiệu quả truyền tải thông tin. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ doanh nghiệp hài lòng với các hình thức tuyên truyền, cũng như biểu đồ phân bổ nguồn lực nhân sự có thể minh họa rõ nét hơn thực trạng và nhu cầu cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thành lập bộ phận chuyên trách tuyên truyền pháp luật về hải quan
    Cơ quan Hải quan cần xây dựng bộ phận chuyên trách, có đội ngũ cán bộ được đào tạo bài bản về pháp luật và kỹ năng truyền thông, nhằm đảm bảo công tác tuyên truyền được thực hiện chuyên nghiệp, kịp thời và hiệu quả. Mục tiêu đạt được trong vòng 12 tháng tới, do Tổng cục Hải quan chủ trì.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông số
    Phát triển các kênh truyền thông hiện đại như website tương tác, ứng dụng di động, mạng xã hội (Facebook, Zalo, YouTube) để cung cấp thông tin pháp luật nhanh chóng, đa dạng và thuận tiện cho doanh nghiệp. Thời gian triển khai trong 18 tháng, phối hợp với các đơn vị CNTT và truyền thông.

  3. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ công chức
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật hải quan và kỹ năng giao tiếp, truyền thông cho cán bộ công chức làm công tác tuyên truyền, đặc biệt tại các Chi cục Hải quan thường xuyên tiếp xúc với doanh nghiệp. Kế hoạch đào tạo định kỳ hàng năm, do Vụ Pháp chế phối hợp với các đơn vị liên quan thực hiện.

  4. Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và đối tác doanh nghiệp
    Thiết lập các cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan Hải quan, các bộ ngành liên quan, hiệp hội doanh nghiệp và truyền thông để tổ chức các hoạt động tuyên truyền đồng bộ, hiệu quả, tránh trùng lặp và nâng cao chất lượng thông tin đến doanh nghiệp. Thực hiện trong vòng 6 tháng, do Tổng cục Hải quan chủ trì phối hợp với Bộ Tài chính và các hiệp hội doanh nghiệp.

  5. Đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, tăng cường đối thoại trực tiếp
    Mở rộng các hình thức tuyên truyền như hội nghị trực tuyến, đối thoại định kỳ, phát hành tài liệu điện tử, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật nhằm nâng cao nhận thức và sự tham gia tích cực của doanh nghiệp. Thời gian triển khai liên tục, với kế hoạch hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cơ quan Hải quan
    Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, giúp cán bộ công chức hiểu rõ vai trò, phương pháp và kỹ năng cần thiết trong công tác này.

  2. Doanh nghiệp hoạt động xuất nhập khẩu
    Giúp doanh nghiệp nắm bắt kịp thời các quy định pháp luật về hải quan, nâng cao ý thức tuân thủ, giảm thiểu rủi ro vi phạm, từ đó tối ưu hóa hoạt động kinh doanh và giảm chi phí phát sinh do sai phạm.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước liên quan
    Cung cấp thông tin tham khảo để xây dựng chính sách, hoàn thiện cơ chế phối hợp trong công tác tuyên truyền pháp luật, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về hải quan và hỗ trợ doanh nghiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Quản lý công, Luật
    Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về công tác tuyên truyền pháp luật trong lĩnh vực hải quan, giúp mở rộng kiến thức chuyên môn và nghiên cứu sâu về quản lý nhà nước và truyền thông pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hải quan có vai trò gì đối với doanh nghiệp?
    Tuyên truyền giúp doanh nghiệp hiểu rõ các quy định pháp luật, từ đó thực hiện đúng thủ tục, giảm thiểu rủi ro vi phạm, tạo môi trường kinh doanh minh bạch và thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu.

  2. Các hình thức tuyên truyền pháp luật hiện nay được cơ quan Hải quan sử dụng là gì?
    Bao gồm hội nghị, hội thảo, đối thoại trực tiếp, phát hành văn bản, cung cấp thông tin qua điện thoại, website, mạng xã hội, tờ rơi và hướng dẫn tại trụ sở doanh nghiệp.

  3. Tại sao cần thành lập bộ phận chuyên trách tuyên truyền pháp luật về hải quan?
    Bộ phận chuyên trách giúp nâng cao chất lượng, tính kịp thời và hiệu quả của công tác tuyên truyền, đảm bảo cán bộ có chuyên môn và kỹ năng phù hợp để hỗ trợ doanh nghiệp tốt hơn.

  4. Doanh nghiệp có thể tiếp cận thông tin pháp luật hải quan qua những kênh nào?
    Doanh nghiệp có thể truy cập website của Tổng cục Hải quan, các Cục Hải quan địa phương, tham gia hội nghị, đối thoại, sử dụng mạng xã hội, gọi điện thoại hoặc đến trực tiếp trụ sở cơ quan Hải quan để được hỗ trợ.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tuyên truyền pháp luật trong bối cảnh công nghệ số?
    Cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, phát triển các kênh truyền thông số, tăng cường tương tác hai chiều, đồng thời đào tạo cán bộ công chức về kỹ năng truyền thông và sử dụng công nghệ mới.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng tổ chức tuyên truyền, phổ biến pháp luật về hải quan cho doanh nghiệp tại Việt Nam giai đoạn 2017-2022, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế hiện có.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác tuyên truyền đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn cần đổi mới về nhân lực, phương pháp và công nghệ để đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như thành lập bộ phận chuyên trách, ứng dụng công nghệ số, đào tạo cán bộ và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ cơ quan Hải quan và doanh nghiệp nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ pháp luật trong hoạt động xuất nhập khẩu.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi, đối tượng tuyên truyền nhằm hoàn thiện công tác phổ biến pháp luật về hải quan.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền pháp luật về hải quan, góp phần phát triển kinh tế bền vững và hội nhập quốc tế thành công!