Tổng Quan Về Kế Toán Doanh Nghiệp: Định Nghĩa, Chức Năng và Vai Trò

Hiệp hội Kế toán Mỹ định nghĩa kế toán là quá trình ghi nhận, đo lường và công bố thông tin kinh tế, chủ yếu là thông tin tài chính, giúp người sử dụng đưa ra quyết định kinh tế. Ủy ban Thuật ngữ của Học viện Kế toán Công chứng Mỹ (AICPA) xem kế toán là nghệ thuật dùng để ghi chép, phân loại và tổng hợp các nghiệp vụ kinh tế dưới hình thức tiền tệ, trình bày kết quả cho người sử dụng ra quyết định. Các định nghĩa này đều nhấn mạnh đến chức năng cung cấp thông tin của kế toán.

Kế toán có hai chức năng cơ bản: chức năng thông tin và chức năng kiểm tra. Chức năng thông tin cung cấp thông tin hữu ích cho việc ra quyết định kinh tế, xã hội, đánh giá hiệu quả tổ chức. Chức năng kiểm tra giám sát hoạt động kinh tế, tài chính, sử dụng và bảo quản tài sản, đảm bảo hoạt động hiệu quả và tuân thủ pháp luật. Theo Lê Thị Thu Hiền, chức năng thông tin là cơ bản nhất, giúp nhà quản lý đưa ra quyết định sáng suốt về sử dụng nguồn lực.

Từ khi xã hội loài người hình thành, kế toán đã gắn liền với sự phát triển của xã hội. Khi nền sản xuất của xã hội phát triển, kế toán cũng phát triển để đáp ứng nhu cầu thông tin. Ban đầu, kế toán tập trung vào ghi chép, sắp xếp, xử lý và tổng hợp các sự kiện kinh tế, pháp lý và thương mại bằng đơn vị tiền tệ, cung cấp dữ liệu cho lập báo cáo tài chính. Sự phát triển tập trung và chuyên môn hóa sản xuất đã hình thành nhiều ngành nghề và sản phẩm dịch vụ phong phú.

Kế toán tài chính thực hiện ghi chép, tổng hợp các nghiệp vụ kinh tế phát sinh phản ánh sự hình thành và vận động của tài sản trong doanh nghiệp phục vụ cho việc lập báo cáo tài chính theo quy định chung nhằm cung cấp cho nhà quản lý doanh nghiệp và những người bên ngoài doanh nghiệp. Ngược lại, kế toán quản trị là quá trình cung cấp thông tin cho nhà quản lý doanh nghiệp để lập kế hoạch, tổ chức và điều hành, kiểm soát và ra quyết định.

Kế toán tài chính hướng đến đối tượng bên ngoài doanh nghiệp như cổ đông, người cho vay, khách hàng, nhà cung cấp. Thông tin kế toán tài chính phải tuân thủ các nguyên tắc, chuẩn mực và chế độ hiện hành của từng quốc gia và có tính pháp lệnh. Ngược lại, kế toán quản trị hướng đến các thành viên bên trong doanh nghiệp, thông tin linh hoạt và nhanh chóng. Tổ chức công tác quản trị mang tính nội bộ, thuộc thẩm quyền của từng doanh nghiệp.

Để tổ chức và điều hành doanh nghiệp, nhà quản lý cần thông tin về tất cả hoạt động của các bộ phận. Các thông tin cho các tình huống khác nhau với các phương án khác nhau để nhà quản trị làm cơ sở xem xét, đưa ra các quyết định đúng đắn phù hợp với mục tiêu đã vạch ra. Theo Lê Thị Thu Hiền, kế toán quản trị đóng vai trò quan trọng trong việc điều hành hoạt động doanh nghiệp hiệu quả.

Để giúp các nhà quản trị thực hiện chức năng kiểm tra, đánh giá, kế toán quản trị sẽ cung cấp các báo cáo thực hiện, so sánh sự khác biệt giữa số liệu thực hiện so với số liệu dự toán. Báo cáo kế toán quản trị cung cấp thông tin phản hồi để nhà quản trị biết được kế hoạch đề ra đang được thực hiện đến đâu, đồng thời nhận diện các vấn đề tồn tại cần có sự điều chỉnh kịp thời nhằm hướng hoạt động của doanh nghiệp theo mục tiêu đã đề ra.

Tất cả các quyết định đều từ nền tảng thông tin, thông tin do kế toán quản trị cung cấp phần lớn nhằm phục vụ cho chức năng ra quyết định của nhà quản trị. Kế toán quản trị cung cấp những thông tin linh hoạt, kịp thời và mang tính hệ thống, phân tích các phương án nhằm ra quyết định lựa chọn phương án tối ưu nhất. Điều này giúp nhà quản lý đưa ra các quyết định chiến lược và hiệu quả.

Lập dự toán là một công cụ định lượng được sử dụng bởi các kế toán viên nhằm giúp các nhà quản trị trong việc hoạch định và kiểm soát. Có 3 loại dự toán: dự toán ngân sách (lập cho kỳ kế hoạch một năm hoặc dưới một năm, có tính khả thi), dự toán linh hoạt (tương ứng với nhiều mức độ hoạt động khác nhau), dự toán về vốn đầu tư dài hạn. Việc lập dự toán chi tiết giúp doanh nghiệp có kế hoạch tài chính rõ ràng và hiệu quả.

Kế toán các trung tâm trách nhiệm là một công cụ để đánh giá và kiểm soát trong các công ty có sự phân quyền quản lý thông qua việc xác định các trung tâm trách nhiệm, báo cáo bộ phận của chúng và các chỉ tiêu đánh giá kết quả hoạt động của các trung tâm trách nhiệm. Việc xác định rõ trách nhiệm giúp nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát.

Kế toán đang ngày càng được hoàn thiện tốt hơn để trở thành một công cụ quản lý kinh tế tài chính trong nền kinh tế thị trường. Về phương diện pháp lý, kế toán quản trị được định nghĩa chính thức trong Luật kế toán được Quốc hội khóa XI thông qua ngày 19/05/2003 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2004. Trong Luật kế toán quy định “Bộ tài chính hướng dẫn áp dụng kế toán quản trị phù hợp với từng lĩnh vực hoạt động.

Các doanh nghiệp phải nhận thức được vai trò của kế toán quản trị đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của mình để tăng cường khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Đồng thời xây dựng bộ máy tổ chức quản lý khoa học trong đó có sự phân định rõ ràng quyền hạn và trách nhiệm của từng bộ phận trong việc thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin. Vì kế toán quản trị gắn liền với sự phân cấp quản lý nên hệ thống thông tin trong nội bộ cần được thiết lập đồng bộ và thống nhất, tránh sự trùng lặp.

Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh là một trong những báo cáo quan trọng trong hệ thống kế toán doanh nghiệp. Nó cung cấp cái nhìn tổng quan về hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong một kỳ kế toán cụ thể. Các thông tin trong báo cáo này được sử dụng bởi nhiều đối tượng khác nhau, bao gồm nhà quản lý, nhà đầu tư, và các bên liên quan khác, để đánh giá khả năng sinh lời và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

Kế toán đóng vai trò then chốt trong quá trình quản lý doanh nghiệp, từ việc lập kế hoạch, tổ chức, điều hành, kiểm tra, đánh giá, đến ra quyết định. Thông tin kế toán cung cấp cơ sở để đánh giá hiệu quả hoạt động, quản lý chi phí, đưa ra các quyết định đầu tư và tài chính, và đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật. Một hệ thống kế toán hiệu quả giúp doanh nghiệp hoạt động minh bạch, hiệu quả và bền vững.