I. Tổng Quan Kiểm Toán Nội Bộ KTNB Tại Đại Học Hà Nội
Kiểm toán nội bộ (KTNB) đóng vai trò quan trọng trong quản trị nội bộ tại các trường đại học, đặc biệt là các trường đại học công lập (ĐHCL) trên địa bàn Hà Nội. KTNB không chỉ là công cụ kiểm tra, đánh giá mà còn là yếu tố then chốt giúp cải thiện hoạt động, gia tăng giá trị cho trường. Trong bối cảnh các trường ĐHCL đang đẩy mạnh tự chủ tài chính, việc thiết lập và vận hành hệ thống KTNB hiệu quả trở nên vô cùng cấp thiết. Hệ thống KTNB giúp các trường quản lý rủi ro, sử dụng nguồn lực hiệu quả, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, và nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc tổ chức KTNB tại nhiều trường đại học ở Hà Nội còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu quản trị hiện đại. Vấn đề này đòi hỏi sự quan tâm, nghiên cứu và giải pháp cụ thể để nâng cao hiệu quả hoạt động của KTNB. Theo nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Khương (2017), các trường ĐHCL trên địa bàn Hà Nội cần coi trọng quản trị nội bộ, áp dụng các biện pháp cải tiến, đổi mới cơ chế tài chính, từng bước đảm bảo tự chủ, tự chịu trách nhiệm, đảm bảo và nâng cao chất lượng đào tạo để ổn định và phát triển.
1.1. Định nghĩa và Mục tiêu của Kiểm Toán Nội Bộ trong GDĐH
KTNB trong giáo dục đại học (GDĐH) là hoạt động độc lập, khách quan nhằm kiểm tra, đánh giá và tư vấn về hệ thống kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro và quản trị của trường. Mục tiêu chính của KTNB là hỗ trợ nhà trường đạt được các mục tiêu chiến lược, đảm bảo hoạt động hiệu quả, tuân thủ pháp luật và bảo vệ tài sản. KTNB không chỉ tập trung vào các vấn đề tài chính mà còn mở rộng sang các lĩnh vực khác như quản lý đào tạo, nghiên cứu khoa học, cơ sở vật chất và công tác sinh viên. Điều này giúp nhà trường có cái nhìn toàn diện về hoạt động và đưa ra các quyết định quản lý phù hợp. Theo Viện KTNB (IIA), KTNB là hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan làm gia tăng giá trị và cải thiện hoạt động của tổ chức (IIA, 2005).
1.2. Vai trò và Chức năng của Kiểm Toán Nội Bộ tại các Trường ĐHCL
KTNB đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả hoạt động của các trường ĐHCL. Chức năng chính của KTNB bao gồm: (1) Đánh giá tính hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ; (2) Xác định và đánh giá rủi ro; (3) Tư vấn về các biện pháp cải thiện quản lý; (4) Kiểm tra tuân thủ pháp luật và quy định; (5) Báo cáo kết quả kiểm toán cho lãnh đạo nhà trường và các bên liên quan. KTNB giúp nhà trường phát hiện và ngăn chặn các hành vi sai phạm, gian lận, lãng phí, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và chất lượng đào tạo. Nghiên cứu của Zaman (2001) cho rằng những thách thức mới không chỉ chứa các mối đe dọa, mà còn là cơ hội để KTNB đem lại nhiều giá trị gia tăng hơn, và có nhiều đóng góp lớn cho hệ thống quản trị nội bộ.
II. Vấn Đề Tổ Chức KTNB tại Trường Đại Học Công Lập Hà Nội
Mặc dù vai trò của KTNB đã được khẳng định, thực trạng tổ chức KTNB tại các trường ĐHCL ở Hà Nội vẫn còn nhiều bất cập. Nhiều trường chưa có bộ phận KTNB chuyên trách hoặc hoạt động KTNB còn mang tính hình thức, chưa thực sự hiệu quả. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của KTNB, thiếu nguồn lực tài chính và nhân lực, cũng như thiếu sự hỗ trợ từ lãnh đạo nhà trường. Bên cạnh đó, khung pháp lý và các tiêu chuẩn về KTNB trong lĩnh vực GDĐH còn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc triển khai và đánh giá hiệu quả hoạt động KTNB. Tình trạng này dẫn đến việc các trường ĐHCL khó kiểm soát rủi ro, quản lý tài chính và đảm bảo chất lượng đào tạo một cách hiệu quả. Theo kết quả khảo sát của Nguyễn Ngọc Khương (2017), nhiều trường ĐHCL chưa quan tâm đúng mức đến KTNB và tổ chức KTNB để tăng cường quản trị nội bộ, hạn chế những rủi ro trong các hoạt động của nhà trường, nhất là những hoạt động có liên quan tới việc sử dụng các nguồn tài chính, hoạt động đầu tư, hoạt động đào tạo.
2.1. Thiếu Bộ Phận KTNB Chuyên Trách và Nguồn Lực Hạn Chế
Một trong những vấn đề lớn nhất trong tổ chức KTNB tại các trường ĐHCL là thiếu bộ phận KTNB chuyên trách và nguồn lực hạn chế. Nhiều trường giao nhiệm vụ KTNB cho các phòng ban khác, chẳng hạn như phòng thanh tra, phòng kế hoạch - tài chính, hoặc phòng tổ chức cán bộ. Điều này dẫn đến tình trạng chồng chéo chức năng, thiếu chuyên nghiệp và khó đảm bảo tính độc lập, khách quan của hoạt động KTNB. Bên cạnh đó, nguồn lực tài chính và nhân lực dành cho KTNB thường rất hạn hẹp, không đủ để thực hiện các hoạt động kiểm toán một cách đầy đủ và hiệu quả. Sự thiếu hụt này ảnh hưởng đến phạm vi, tần suất và chất lượng của các cuộc kiểm toán.
2.2. Nhận Thức Chưa Đầy Đủ về Tầm Quan Trọng của KTNB
Nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của KTNB là một rào cản lớn đối với việc triển khai KTNB tại các trường ĐHCL. Nhiều lãnh đạo nhà trường vẫn coi KTNB là một hoạt động mang tính hình thức, thủ tục, hoặc chỉ tập trung vào việc kiểm tra tài chính mà chưa nhận thức được vai trò quan trọng của KTNB trong việc quản lý rủi ro, cải thiện hoạt động và gia tăng giá trị cho trường. Điều này dẫn đến việc KTNB không được quan tâm đúng mức, không được đầu tư đầy đủ và không được tạo điều kiện thuận lợi để hoạt động hiệu quả. Kết quả khảo sát của Nguyễn Ngọc Khương (2017) cho thấy các trường ĐHCL trên địa bàn Hà Nội cần nghiên cứu một cách toàn diện về tổ chức KTNB để triển khai thực hiện công tác này hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tiễn.
III. Giải Pháp Xây Dựng Bộ Máy KTNB Hiệu Quả Tại Đại Học
Để xây dựng bộ máy KTNB hiệu quả tại các trường đại học, cần có các giải pháp đồng bộ và toàn diện, từ việc nâng cao nhận thức đến việc đầu tư nguồn lực và hoàn thiện khung pháp lý. Cần thiết lập bộ phận KTNB chuyên trách, với đội ngũ kiểm toán viên có trình độ chuyên môn cao và kinh nghiệm thực tiễn. Đồng thời, cần xây dựng quy trình kiểm toán bài bản, rõ ràng, phù hợp với đặc thù của từng trường. Bên cạnh đó, lãnh đạo nhà trường cần tạo điều kiện thuận lợi cho KTNB hoạt động, đảm bảo tính độc lập, khách quan và minh bạch của hoạt động KTNB. Quan trọng là cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ kiểm toán viên, cập nhật kiến thức mới và nâng cao kỹ năng chuyên môn. Theo IIA, 2008 chỉ rõ: hoạt động truyền thống của phân tích hoạt động và đảm bảo tuân thủ pháp luật, quy định và hướng dẫn nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của một tổ chức và đạt được mục tiêu tổng thể vẫn là những trách nhiệm cơ bản của KTVNB.
3.1. Thành Lập Bộ Phận KTNB Chuyên Trách và Bổ Sung Nhân Lực
Giải pháp quan trọng nhất để nâng cao hiệu quả KTNB tại các trường ĐHCL là thành lập bộ phận KTNB chuyên trách, với đội ngũ kiểm toán viên có trình độ chuyên môn cao và kinh nghiệm thực tiễn. Bộ phận KTNB cần được tổ chức theo mô hình phù hợp với quy mô và đặc thù của từng trường, có thể là phòng, ban hoặc trung tâm trực thuộc hiệu trưởng. Đội ngũ kiểm toán viên cần được tuyển dụng, đào tạo và bồi dưỡng chuyên nghiệp, có kiến thức về tài chính, kế toán, quản trị, luật pháp và các lĩnh vực liên quan đến hoạt động của trường. Số lượng kiểm toán viên cần đảm bảo đủ để thực hiện các hoạt động kiểm toán một cách đầy đủ và hiệu quả.
3.2. Xây Dựng Quy Trình Kiểm Toán Nội Bộ Bài Bản Rõ Ràng
Để đảm bảo tính chuyên nghiệp và hiệu quả của hoạt động KTNB, các trường ĐHCL cần xây dựng quy trình kiểm toán bài bản, rõ ràng, phù hợp với đặc thù của từng trường. Quy trình kiểm toán cần bao gồm các bước sau: (1) Lập kế hoạch kiểm toán; (2) Thực hiện kiểm toán; (3) Báo cáo kết quả kiểm toán; (4) Theo dõi việc thực hiện các khuyến nghị kiểm toán. Kế hoạch kiểm toán cần được xây dựng dựa trên đánh giá rủi ro và xác định các lĩnh vực trọng yếu cần kiểm toán. Báo cáo kết quả kiểm toán cần trình bày rõ ràng các phát hiện, kết luận và khuyến nghị, đồng thời đề xuất các biện pháp khắc phục và phòng ngừa.
IV. Nâng Cao Nhận Thức và Đảm Bảo Tính Độc Lập KTNB Đại Học
Để KTNB hoạt động hiệu quả, cần nâng cao nhận thức về vai trò của KTNB trong toàn trường, từ lãnh đạo đến cán bộ, giảng viên và sinh viên. Lãnh đạo nhà trường cần thể hiện sự ủng hộ và tạo điều kiện thuận lợi cho KTNB hoạt động, đồng thời đảm bảo tính độc lập, khách quan và minh bạch của hoạt động KTNB. Bên cạnh đó, cần tăng cường công khai, minh bạch thông tin về hoạt động KTNB, tạo sự tin tưởng và ủng hộ từ các bên liên quan. Quan trọng nhất là cần xây dựng văn hóa kiểm soát, khuyến khích mọi thành viên trong trường chủ động phát hiện và ngăn chặn các hành vi sai phạm, rủi ro. Theo nghiên cứu của Lopez và Perez (2003) về sự hỗ trợ của nhà quản lý trong thực hiện chức năng của KTNB, đã chỉ ra rằng: sự hỗ trợ của đội ngũ quản lý là nền tảng cho sự thành công của KTNB.
4.1. Đảm Bảo Tính Độc Lập và Khách Quan của Hoạt Động KTNB
Tính độc lập và khách quan là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của hoạt động KTNB. Để đảm bảo tính độc lập, bộ phận KTNB cần trực thuộc hiệu trưởng hoặc hội đồng trường, không chịu sự chi phối của các phòng ban khác. Các kiểm toán viên không được tham gia vào các hoạt động quản lý, điều hành của trường, đồng thời phải tránh các xung đột lợi ích có thể ảnh hưởng đến tính khách quan của công việc kiểm toán. Báo cáo kết quả kiểm toán cần được trình bày trung thực, khách quan, không bị che giấu hoặc sửa đổi.
4.2. Tăng Cường Đào Tạo và Bồi Dưỡng Nghiệp Vụ Kiểm Toán
Để nâng cao năng lực và trình độ của đội ngũ kiểm toán viên, cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ kiểm toán, cập nhật kiến thức mới và nâng cao kỹ năng chuyên môn. Các trường ĐHCL có thể tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo, hoặc cử kiểm toán viên tham gia các khóa đào tạo do các tổ chức chuyên nghiệp trong và ngoài nước tổ chức. Nội dung đào tạo cần bao gồm các kiến thức về tài chính, kế toán, quản trị, luật pháp, kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro và các kỹ năng kiểm toán hiện đại. Ngoài ra, cần khuyến khích kiểm toán viên tham gia các kỳ thi chứng chỉ kiểm toán quốc tế để nâng cao uy tín và năng lực chuyên môn.
V. Ứng Dụng CNTT và Chia Sẻ Kinh Nghiệm KTNB Tại Đại Học
Ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB. Cần xây dựng hệ thống quản lý thông tin kiểm toán, sử dụng các phần mềm kiểm toán chuyên dụng để tự động hóa các quy trình kiểm toán, phân tích dữ liệu và báo cáo kết quả. Đồng thời, cần tăng cường chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác giữa các trường ĐHCL trong việc tổ chức và vận hành KTNB. Các trường có thể tổ chức các hội thảo, diễn đàn để trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ các mô hình KTNB thành công và học hỏi lẫn nhau. Việc hợp tác cũng có thể được thực hiện thông qua việc xây dựng mạng lưới kiểm toán viên, chia sẻ nguồn lực và phối hợp thực hiện các cuộc kiểm toán liên trường. Theo nghiên cứu của tác giả Diamond (2002) cho thấy KTNB có vai trò rất quan trọng bởi vì nó cung cấp cho quản lý thông tin về sự an toàn và hiệu quả của hệ thống của tổ chức.
5.1. Xây Dựng Hệ Thống Quản Lý Thông Tin Kiểm Toán Hiện Đại
Để nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB, cần xây dựng hệ thống quản lý thông tin kiểm toán hiện đại, sử dụng các phần mềm kiểm toán chuyên dụng để tự động hóa các quy trình kiểm toán, phân tích dữ liệu và báo cáo kết quả. Hệ thống này cần được tích hợp với các hệ thống thông tin khác của trường, chẳng hạn như hệ thống kế toán, hệ thống quản lý tài sản, hệ thống quản lý đào tạo, để đảm bảo tính đồng bộ và nhất quán của thông tin. Hệ thống cũng cần có chức năng bảo mật thông tin, ngăn chặn truy cập trái phép và đảm bảo an toàn dữ liệu.
5.2. Tăng Cường Chia Sẻ Kinh Nghiệm và Hợp Tác Giữa Các Trường
Để học hỏi kinh nghiệm và nâng cao hiệu quả hoạt động KTNB, cần tăng cường chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác giữa các trường ĐHCL. Các trường có thể tổ chức các hội thảo, diễn đàn để trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ các mô hình KTNB thành công và học hỏi lẫn nhau. Việc hợp tác cũng có thể được thực hiện thông qua việc xây dựng mạng lưới kiểm toán viên, chia sẻ nguồn lực và phối hợp thực hiện các cuộc kiểm toán liên trường. Ngoài ra, cần khuyến khích các trường tham gia các tổ chức kiểm toán chuyên nghiệp trong và ngoài nước để học hỏi kinh nghiệm và cập nhật kiến thức mới.
VI. Kết Luận và Tương Lai Phát Triển KTNB Tại Đại Học Hà Nội
Tổ chức KTNB hiệu quả là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng quản trị và phát triển bền vững của các trường ĐHCL trên địa bàn Hà Nội. Việc triển khai KTNB cần được thực hiện một cách đồng bộ, toàn diện, với sự quan tâm và ủng hộ từ lãnh đạo nhà trường, sự tham gia của đội ngũ kiểm toán viên chuyên nghiệp và sự hợp tác của các bên liên quan. Trong tương lai, KTNB cần tiếp tục phát triển và hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công tác quản trị và quản lý rủi ro trong môi trường giáo dục đại học. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng từ các trường ĐHCL, các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng xã hội. Theo IIA, 2005 về trách nhiệm của KTNB: “KTNB được định nghĩa là một hoạt động đảm bảo và tư vấn độc lập, khách quan làm gia tăng giá trị và cải thiện hoạt động của tổ chức”.
6.1. Tóm Tắt Các Giải Pháp Chính và Đề Xuất Chính Sách
Bài viết đã đề xuất một số giải pháp chính để xây dựng và hoàn thiện tổ chức KTNB tại các trường ĐHCL trên địa bàn Hà Nội, bao gồm: (1) Thành lập bộ phận KTNB chuyên trách và bổ sung nhân lực; (2) Xây dựng quy trình kiểm toán nội bộ bài bản, rõ ràng; (3) Nâng cao nhận thức và đảm bảo tính độc lập của hoạt động KTNB; (4) Ứng dụng CNTT và chia sẻ kinh nghiệm giữa các trường. Bên cạnh đó, cần có các chính sách hỗ trợ từ nhà nước, chẳng hạn như ban hành khung pháp lý và tiêu chuẩn về KTNB trong lĩnh vực GDĐH, tăng cường đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ kiểm toán viên, và khuyến khích các trường đầu tư vào hoạt động KTNB.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và Khuyến Nghị Thực Tiễn
Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các mô hình KTNB khác nhau tại các trường ĐHCL, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến thành công của KTNB, và đề xuất các biện pháp cải thiện quy trình kiểm toán. Ngoài ra, cần nghiên cứu về vai trò của KTNB trong việc đảm bảo chất lượng đào tạo, quản lý rủi ro và phát triển bền vững của các trường ĐHCL. Các khuyến nghị thực tiễn bao gồm việc tăng cường đối thoại giữa các trường ĐHCL và các cơ quan quản lý nhà nước, thành lập các hiệp hội KTNB trong lĩnh vực GDĐH, và khuyến khích các trường tham gia các chương trình kiểm định chất lượng KTNB quốc tế.
