Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển, việc kiểm soát chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp sản xuất, đặc biệt là trong ngành điện. Công ty Cổ phần Nhiệt điện Quảng Ninh, thành viên của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), được thành lập từ năm 2005, đã góp phần quan trọng vào sản lượng điện quốc gia. Tuy nhiên, chi phí đầu vào có xu hướng tăng, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh và sức cạnh tranh của Công ty. Năm 2017, số liệu kế toán cho thấy chi phí nguyên vật liệu, nhân công và khấu hao thiết bị chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi phí sản xuất điện, đòi hỏi phải tăng cường kiểm soát nội bộ (KSNB) để hạn chế thất thoát và lãng phí.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa lý luận về tổ chức kế toán chi phí sản xuất và tính giá thành điện, đồng thời đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này tại Công ty Cổ phần Nhiệt điện Quảng Ninh trong năm 2017. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khoản mục chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp, khấu hao máy móc thiết bị và chi phí sản xuất chung, nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ và giảm giá thành sản phẩm. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý chi phí, từ đó cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh và sức cạnh tranh trên thị trường điện năng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình kế toán chi phí sản xuất và tính giá thành sản phẩm, kết hợp với nguyên tắc kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết kế toán chi phí sản xuất và giá thành sản phẩm: Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 01 (VAS 01), chi phí sản xuất là tổng giá trị các khoản làm giảm lợi ích trong kỳ kế toán dưới hình thức chi tiền, khấu trừ tài sản hoặc phát sinh nợ, không bao gồm phân phối cho cổ đông. Chi phí sản xuất được phân loại theo nhiều tiêu thức như chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung, chi phí biến đổi, chi phí cố định, chi phí trực tiếp và gián tiếp. Giá thành sản phẩm được xác định dựa trên tổng chi phí sản xuất tính cho khối lượng sản phẩm hoàn thành, có các loại giá thành kế hoạch, định mức và thực tế.

  2. Lý thuyết kiểm soát nội bộ (KSNB): Dựa trên quan điểm truyền thống và COSO, hệ thống KSNB bao gồm các yếu tố: môi trường kiểm soát, hệ thống thông tin kế toán, thủ tục kiểm soát và giám sát kiểm soát. Mục tiêu của KSNB là đảm bảo tuân thủ pháp luật, nâng cao hiệu quả hoạt động và độ tin cậy của báo cáo tài chính. Các nguyên tắc cơ bản trong KSNB gồm phân công, phân nhiệm, bất kiêm nhiệm và ủy quyền phê chuẩn nhằm ngăn ngừa sai sót và gian lận.

Ba khái niệm chính được làm rõ trong nghiên cứu là: chi phí sản xuất (CPSX), giá thành sản phẩm (Zsp) và kiểm soát nội bộ (KSNB). Luận văn cũng phân tích đặc điểm chi phí sản xuất trong doanh nghiệp điện, đặc biệt là chi phí nhiên liệu, nhân công và chi phí khấu hao thiết bị.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp phân tích và tổng hợp dữ liệu để đạt mục tiêu nghiên cứu. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu kế toán của Công ty Cổ phần Nhiệt điện Quảng Ninh trong niên độ kế toán năm 2017 (từ 01/01/2017 đến 31/12/2017).

Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Hệ thống báo cáo kế toán nội bộ của Công ty.
  • Văn bản pháp luật, chuẩn mực kế toán và các quy định của Tập đoàn Điện lực Việt Nam.
  • Tài liệu tham khảo từ các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước.
  • Thông tin thu thập qua phỏng vấn kế toán trưởng, kế toán tổng hợp và quan sát thực tế tại Công ty.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm:

  • Phân tích định lượng số liệu chi phí nguyên vật liệu, nhân công, khấu hao và chi phí sản xuất chung.
  • So sánh chi phí thực tế với định mức và kế hoạch để đánh giá hiệu quả kiểm soát.
  • Phân tích nguyên nhân tồn tại trong tổ chức kế toán chi phí và tính giá thành.
  • Đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu kiểm soát nội bộ chi phí trong giá thành điện.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2017, tập trung vào thu thập, xử lý và phân tích số liệu kế toán, đồng thời khảo sát thực trạng tổ chức kế toán và kiểm soát nội bộ tại Công ty.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức kế toán chi phí sản xuất và tính giá thành điện: Công ty đã áp dụng phương pháp kế toán kê khai thường xuyên với việc sử dụng các tài khoản TK 621, 622, 627 và 154 để tập hợp chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp, chi phí sản xuất chung và chi phí sản xuất kinh doanh dở dang. Tuy nhiên, việc phân bổ chi phí sản xuất chung còn chưa hợp lý, dẫn đến sai lệch trong tính giá thành sản phẩm. Số liệu năm 2017 cho thấy chi phí nguyên vật liệu chiếm khoảng 60% tổng chi phí sản xuất, chi phí nhân công khoảng 15%, chi phí sản xuất chung chiếm 25%.

  2. Kiểm soát nội bộ chi phí còn hạn chế: Qua khảo sát và phỏng vấn, nhận thấy Công ty chưa xây dựng đầy đủ hệ thống định mức chi phí nguyên vật liệu và nhân công theo từng sản phẩm cụ thể. Việc kiểm soát hao hụt nguyên vật liệu chưa chặt chẽ, dẫn đến chi phí nguyên vật liệu vượt định mức khoảng 8%. Công tác kiểm tra, giám sát nội bộ chưa được thực hiện thường xuyên và có hệ thống, gây khó khăn trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm.

  3. Ảnh hưởng của đặc điểm ngành điện đến tổ chức kế toán chi phí: Do đặc thù sản xuất điện năng không thể dự trữ, Công ty phải điều chỉnh công suất theo yêu cầu của EVN, gây biến động chi phí sản xuất. Chi phí nhiên liệu than và dầu chiếm tỷ trọng lớn, biến động theo giá thị trường nhưng giá bán điện được điều tiết theo hợp đồng dài hạn, làm giảm tính phản ánh chi phí thực tế trong giá thành. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi phí và tính chính xác của giá thành điện.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả nghiên cứu phù hợp với báo cáo của ngành điện về khó khăn trong kiểm soát chi phí nhiên liệu và nhân công. Các nghiên cứu trong lĩnh vực kế toán chi phí sản xuất cũng chỉ ra rằng việc xây dựng hệ thống định mức chi phí và phân bổ chi phí hợp lý là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trong tổ chức kế toán chi phí và tính giá thành điện tại Công ty là do chưa hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán, tài khoản kế toán và sổ sách kế toán, cũng như thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban trong việc thu thập và xử lý thông tin chi phí. Việc chưa xây dựng đầy đủ định mức chi phí nguyên vật liệu và nhân công theo từng sản phẩm làm giảm hiệu quả kiểm soát hao hụt và chi phí vượt mức.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng chi phí nguyên vật liệu, nhân công và chi phí sản xuất chung trong tổng chi phí sản xuất năm 2017, cũng như bảng so sánh chi phí thực tế với định mức và kế hoạch. Biểu đồ biến động chi phí nhiên liệu theo tháng cũng giúp minh họa ảnh hưởng của biến động giá nhiên liệu đến chi phí sản xuất.

So với các doanh nghiệp sản xuất điện khác, Công ty Cổ phần Nhiệt điện Quảng Ninh có những điểm tương đồng về đặc điểm chi phí và khó khăn trong kiểm soát nội bộ, tuy nhiên việc áp dụng các giải pháp kiểm soát nội bộ còn chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao. Việc hoàn thiện tổ chức kế toán chi phí và tăng cường kiểm soát nội bộ sẽ giúp Công ty giảm chi phí sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh doanh và sức cạnh tranh trên thị trường điện năng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống chứng từ và tổ chức ghi chép ban đầu: Xây dựng và chuẩn hóa hệ thống chứng từ kế toán chi phí nguyên vật liệu, nhân công và chi phí sản xuất chung theo quy định. Đảm bảo tính chính xác, đầy đủ và kịp thời của các chứng từ để phục vụ cho việc tập hợp và phân bổ chi phí. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng Kế toán phối hợp với các phòng ban liên quan chịu trách nhiệm.

  2. Cải tiến hệ thống tài khoản kế toán và phương pháp ghi chép: Áp dụng phương pháp kế toán kê khai thường xuyên kết hợp với phân bổ chi phí sản xuất chung theo tiêu thức hợp lý, phù hợp với đặc điểm sản xuất điện. Mở rộng chi tiết tài khoản để theo dõi chi phí theo từng phân xưởng, sản phẩm và công đoạn sản xuất. Thời gian thực hiện trong 9 tháng, do Ban Giám đốc và phòng Kế toán chủ trì.

  3. Xây dựng và áp dụng định mức chi phí chi tiết: Thiết lập định mức chi phí nguyên vật liệu, nhân công và chi phí sản xuất chung theo từng sản phẩm và công đoạn sản xuất dựa trên số liệu thực tế và kế hoạch sản xuất kinh doanh. Định kỳ rà soát và điều chỉnh định mức để phù hợp với biến động thị trường và công nghệ sản xuất. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do phòng Kế toán phối hợp với phòng Kỹ thuật và sản xuất.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và kiểm toán nội bộ: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất về chi phí sản xuất, tập trung vào các khoản chi phí có biến động lớn hoặc vượt định mức. Phát huy vai trò của bộ phận kiểm toán nội bộ trong việc phát hiện, xử lý sai phạm và tư vấn hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ. Thời gian thực hiện liên tục, do Ban Kiểm soát và phòng Kiểm toán nội bộ đảm nhiệm.

  5. Đào tạo nâng cao năng lực nhân sự kế toán và quản lý chi phí: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kế toán chi phí, kiểm soát nội bộ và phân tích chi phí cho đội ngũ kế toán và quản lý sản xuất. Nâng cao nhận thức và kỹ năng thực thi các quy trình kiểm soát chi phí hiệu quả. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do phòng Nhân sự phối hợp với phòng Kế toán tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất điện: Giúp hiểu rõ về tổ chức kế toán chi phí và kiểm soát nội bộ, từ đó đưa ra các quyết định quản lý chi phí hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh.

  2. Phòng Kế toán và Kiểm toán nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống kế toán chi phí, xây dựng định mức chi phí và tăng cường kiểm soát nội bộ nhằm giảm thiểu thất thoát và sai sót.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản trị doanh nghiệp: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp tổ chức kế toán chi phí sản xuất và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp sản xuất điện, góp phần nâng cao kiến thức chuyên môn.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức ngành điện: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định về kế toán chi phí và kiểm soát nội bộ, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển ngành điện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc tổ chức kế toán chi phí sản xuất lại quan trọng đối với doanh nghiệp điện?
    Việc tổ chức kế toán chi phí sản xuất giúp doanh nghiệp xác định chính xác chi phí đầu vào, từ đó tính giá thành sản phẩm hợp lý, kiểm soát chi phí hiệu quả, tránh thất thoát và nâng cao lợi nhuận. Ví dụ, chi phí nhiên liệu chiếm tỷ trọng lớn trong sản xuất điện, nếu không kiểm soát tốt sẽ làm tăng giá thành điện.

  2. Kiểm soát nội bộ có vai trò gì trong quản lý chi phí sản xuất?
    Kiểm soát nội bộ giúp ngăn ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, gian lận trong chi phí sản xuất, đảm bảo tính chính xác và minh bạch của số liệu kế toán, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý chi phí. Ví dụ, phân công nhiệm vụ rõ ràng giúp tránh việc kế toán kiêm nhiệm thủ quỹ, giảm rủi ro gian lận.

  3. Phương pháp tính giá thành sản phẩm nào phù hợp với doanh nghiệp sản xuất điện?
    Phương pháp kế toán kê khai thường xuyên kết hợp với phân bổ chi phí sản xuất chung theo tiêu thức hợp lý là phù hợp với đặc điểm sản xuất điện liên tục và khép kín. Phương pháp này giúp tính giá thành chính xác và kịp thời phục vụ quản lý.

  4. Làm thế nào để xây dựng định mức chi phí nguyên vật liệu và nhân công hiệu quả?
    Cần dựa trên số liệu thực tế, thiết kế kỹ thuật, công nghệ sản xuất và kế hoạch sản xuất kinh doanh để xây dựng định mức chi tiết theo từng sản phẩm và công đoạn. Định kỳ rà soát và điều chỉnh định mức để phù hợp với biến động thực tế.

  5. Những khó khăn thường gặp khi kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp sản xuất điện là gì?
    Khó khăn gồm biến động giá nhiên liệu, đặc thù sản xuất không thể dự trữ điện, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các phòng ban, thiếu hệ thống định mức chi phí chi tiết và công tác kiểm tra giám sát chưa thường xuyên. Điều này làm giảm hiệu quả kiểm soát chi phí và tính chính xác của giá thành.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các lý thuyết về kế toán chi phí sản xuất, tính giá thành và kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp sản xuất điện.
  • Đánh giá thực trạng tại Công ty Cổ phần Nhiệt điện Quảng Ninh cho thấy tồn tại trong tổ chức kế toán chi phí và kiểm soát nội bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi phí và giá thành điện.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống chứng từ, tài khoản kế toán, xây dựng định mức chi phí và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý chi phí và sức cạnh tranh trên thị trường điện năng.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 6-12 tháng, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng công nghệ thông tin trong kế toán chi phí và kiểm soát nội bộ.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi phí và phát triển bền vững doanh nghiệp sản xuất điện!