Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngành du lịch Việt Nam phát triển mạnh mẽ, đóng góp khoảng 8,39% tổng GDP năm 2018 và được Tổ chức Du lịch Thế giới xếp hạng 6 trong 10 quốc gia có tốc độ tăng trưởng khách du lịch hàng đầu thế giới, vấn đề phát triển du lịch bền vững trở nên cấp thiết. Hoạt động du lịch không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường tự nhiên và xã hội địa phương. Tại Hà Nội, khu di tích - thắng cảnh Chùa Hương, Mỹ Đức, với tiềm năng du lịch lớn, đang đối mặt với các thách thức về ô nhiễm môi trường, quản lý chất thải và bảo tồn cảnh quan. Nghiên cứu này nhằm xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số môi trường hướng tới phát triển du lịch bền vững tại khu vực này, trong phạm vi từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2019. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng môi trường các hoạt động du lịch tại Chùa Hương và đề xuất bộ tiêu chí đánh giá môi trường phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng quản lý và bảo vệ môi trường, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Việc xây dựng bộ tiêu chí này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp công cụ giám sát, đánh giá và định hướng phát triển du lịch bền vững tại Hà Nội nói riêng và các khu du lịch tương tự nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết phát triển bền vững với ba trụ cột kinh tế, xã hội và môi trường, theo định nghĩa của Ủy ban Liên hợp quốc về Môi trường và Phát triển (UNCED, 1987). Phát triển du lịch bền vững được hiểu là hoạt động du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách du lịch và cộng đồng địa phương mà không làm suy giảm khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa, đa dạng sinh học và hệ sinh thái. Bộ tiêu chí phát triển bền vững của Liên hợp quốc (CSD) với 58 tiêu chí về xã hội, môi trường, kinh tế và thể chế được tham khảo để xây dựng hệ thống tiêu chí môi trường phù hợp với đặc thù khu vực nghiên cứu. Ngoài ra, phương pháp Delphi được áp dụng để thu thập và đồng thuận ý kiến chuyên gia, kết hợp với thang đo Likert 5 điểm để đánh giá mức độ phù hợp của các tiêu chí và chỉ số.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các báo cáo của UBND xã Hương Sơn, Ban quản lý khu di tích, các phòng ban liên quan và các tài liệu nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững. Số liệu thống kê về lượng khách du lịch, khối lượng chất thải phát sinh và các chỉ tiêu môi trường được thu thập trong giai đoạn 2014-2019. Phương pháp nghiên cứu chính là phương pháp Delphi với nhóm 15 chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực môi trường, du lịch và quản lý địa phương. Quá trình Delphi gồm hai vòng khảo sát ý kiến chuyên gia, sử dụng thang đo Likert 5 điểm để đánh giá các tiêu chí và chỉ số. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm IBM SPSS Statistics 23, bao gồm thống kê mô tả, kiểm định Cronbach’s Alpha để đánh giá độ tin cậy, kiểm định Friedman để đánh giá sự đồng thuận và tính ổn định của các tiêu chí. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2019, đảm bảo thu thập và xử lý dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng môi trường tại Chùa Hương: Lượng khách du lịch tăng trung bình khoảng 15% mỗi năm từ 2014 đến 2018, dẫn đến khối lượng chất thải rắn phát sinh tăng nhanh, ước tính khoảng 2 tấn/ngày tại khu vực trung tâm. Ô nhiễm không khí và tiếng ồn cũng gia tăng, ảnh hưởng đến trải nghiệm du lịch và sức khỏe cộng đồng.

  2. Đánh giá các chỉ số môi trường: Qua hai vòng khảo sát Delphi, 45 tiêu chí và chỉ số môi trường được chuyên gia đánh giá cao với điểm trung bình trên 4,0 và độ lệch chuẩn dưới 1,0, thể hiện sự đồng thuận cao. Các chỉ số quan trọng bao gồm mức độ xử lý chất thải, chất lượng nước suối Yến, mức độ ô nhiễm không khí và bảo tồn đa dạng sinh học.

  3. Độ tin cậy của bộ tiêu chí: Kiểm định Cronbach’s Alpha đạt 0,87, cho thấy bộ tiêu chí có độ tin cậy rất tốt. Kiểm định Friedman không bác bỏ giả thuyết đồng thuận, chứng tỏ các chuyên gia có sự nhất trí cao về các tiêu chí được lựa chọn.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Kết quả phù hợp với các nghiên cứu phát triển du lịch bền vững tại các khu vực du lịch sinh thái khác ở Việt Nam và quốc tế, đồng thời bổ sung các tiêu chí đặc thù về môi trường phù hợp với điều kiện địa phương.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng lượng khách du lịch tại Chùa Hương đã tạo áp lực lớn lên môi trường tự nhiên, đặc biệt là chất thải rắn và ô nhiễm nước. Việc xây dựng bộ tiêu chí môi trường dựa trên sự đồng thuận của chuyên gia giúp cung cấp công cụ đánh giá khách quan, toàn diện và phù hợp với thực tế địa phương. Các tiêu chí được lựa chọn không chỉ tập trung vào các chỉ số môi trường truyền thống mà còn bao gồm các yếu tố về quản lý, giám sát và sự tham gia của cộng đồng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý bền vững. Kết quả nghiên cứu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm đánh giá các tiêu chí, bảng tổng hợp các chỉ số môi trường và biểu đồ so sánh mức độ đồng thuận giữa các vòng khảo sát Delphi, giúp minh bạch và dễ dàng áp dụng trong thực tiễn quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống quản lý chất thải hiệu quả: Triển khai các biện pháp thu gom, phân loại và xử lý chất thải rắn tại nguồn, nhằm giảm thiểu lượng chất thải phát sinh khoảng 20% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban quản lý khu di tích phối hợp với chính quyền địa phương.

  2. Nâng cao chất lượng nước và kiểm soát ô nhiễm: Áp dụng công nghệ xử lý nước thải sinh hoạt và du lịch, kiểm soát nồng độ coliform và BOD trong nước suối Yến, mục tiêu đạt tiêu chuẩn QCVN trong 3 năm. Các đơn vị quản lý môi trường và doanh nghiệp du lịch chịu trách nhiệm thực hiện.

  3. Tăng cường tuyên truyền và giáo dục cộng đồng: Phát động các chương trình nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho người dân và du khách, nhằm tăng tỷ lệ tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường lên 50% trong 1 năm. Chủ thể là các tổ chức phi chính phủ, trường học và Ban quản lý khu di tích.

  4. Phát triển bộ tiêu chí và chỉ số môi trường làm công cụ giám sát: Áp dụng bộ tiêu chí đã xây dựng làm chuẩn mực đánh giá định kỳ hàng năm, giúp theo dõi tiến độ và hiệu quả các giải pháp bảo vệ môi trường. Chủ thể là Sở Du lịch, Sở Tài nguyên Môi trường và Ban quản lý khu di tích.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và môi trường: Sử dụng bộ tiêu chí để xây dựng chính sách, quy hoạch và giám sát phát triển du lịch bền vững tại các khu du lịch trọng điểm.

  2. Các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong ngành du lịch: Áp dụng các tiêu chí để nâng cao chất lượng dịch vụ, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường, từ đó tăng sức cạnh tranh và uy tín thương hiệu.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành khoa học môi trường, quản lý tài nguyên: Tham khảo phương pháp nghiên cứu Delphi kết hợp phân tích thống kê để phát triển các bộ tiêu chí đánh giá bền vững trong các lĩnh vực khác.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường, phát triển du lịch bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bộ tiêu chí môi trường được xây dựng dựa trên cơ sở nào?
    Bộ tiêu chí dựa trên lý thuyết phát triển bền vững của Liên hợp quốc, kết hợp với thực trạng môi trường tại Chùa Hương và ý kiến đồng thuận của 15 chuyên gia qua phương pháp Delphi.

  2. Phương pháp Delphi có ưu điểm gì trong nghiên cứu này?
    Phương pháp Delphi giúp thu thập và đồng thuận ý kiến chuyên gia đa ngành, đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  3. Các chỉ số môi trường quan trọng nhất trong bộ tiêu chí là gì?
    Bao gồm mức độ xử lý chất thải rắn, chất lượng nước suối Yến (nồng độ coliform, BOD), mức độ ô nhiễm không khí, tiếng ồn và bảo tồn đa dạng sinh học.

  4. Làm thế nào để áp dụng bộ tiêu chí vào quản lý thực tế?
    Bộ tiêu chí được đề xuất làm công cụ đánh giá định kỳ, giúp cơ quan quản lý theo dõi, giám sát và điều chỉnh các hoạt động du lịch nhằm bảo vệ môi trường hiệu quả.

  5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các khu du lịch khác không?
    Có thể, tuy nhiên cần điều chỉnh các tiêu chí phù hợp với đặc thù môi trường và xã hội của từng khu vực để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xây dựng thành công bộ tiêu chí và chỉ số môi trường với 45 tiêu chí được chuyên gia đánh giá cao, có độ tin cậy và đồng thuận tốt.
  • Thực trạng môi trường tại Chùa Hương đang chịu áp lực lớn từ hoạt động du lịch, đặc biệt là chất thải rắn và ô nhiễm nước.
  • Bộ tiêu chí cung cấp công cụ khoa học, toàn diện để đánh giá và giám sát phát triển du lịch bền vững tại khu vực.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào quản lý chất thải, nâng cao chất lượng nước, tuyên truyền cộng đồng và áp dụng bộ tiêu chí trong quản lý.
  • Tiếp theo, cần triển khai áp dụng bộ tiêu chí trong thực tế, đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các khu du lịch khác nhằm thúc đẩy phát triển du lịch bền vững toàn diện.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững tại Chùa Hương!