## Tổng quan nghiên cứu

Việc kê đơn thuốc điều trị ngoại trú là một hoạt động thiết yếu trong công tác khám chữa bệnh, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sử dụng thuốc hiệu quả, an toàn và hợp lý. Năm 2016, tại Khoa khám bệnh của Bệnh viện Đa khoa huyện Vị Thủy, tỉnh Hậu Giang, trung bình mỗi ngày có hơn 450 lượt bệnh nhân khám và kê đơn thuốc ngoại trú. Tuy nhiên, thực trạng kê đơn thuốc hiện nay vẫn còn nhiều sai sót và chưa tuân thủ đầy đủ quy chế kê đơn của Bộ Y tế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả điều trị và an toàn người bệnh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm mô tả thực trạng kê đơn thuốc điều trị ngoại trú theo quy chế và đánh giá một số yếu tố ảnh hưởng tại Khoa khám bệnh của bệnh viện này trong năm 2016. Nghiên cứu tập trung vào 400 đơn thuốc ngoại trú được thu thập ngẫu nhiên trong khoảng thời gian từ tháng 12/2015 đến tháng 7/2016. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua các chỉ số như tỷ lệ đơn thuốc đúng quy chế, đơn thuốc hợp lý và an toàn, từ đó góp phần nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và giảm thiểu chi phí điều trị không hợp lý.

Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các biện pháp cải tiến công tác kê đơn thuốc, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý y tế trong việc giám sát và nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc tại các cơ sở y tế tuyến huyện.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

- **Lý thuyết về kê đơn thuốc hợp lý và an toàn:** Đơn thuốc hợp lý phải đảm bảo đúng thuốc, đúng bệnh, đúng liều, đúng giờ, đúng cách và đúng dạng. Đơn thuốc an toàn là đơn không có tương tác thuốc bất lợi, thuốc có chất lượng đảm bảo, ít tác dụng phụ, được hướng dẫn và theo dõi kỹ lưỡng.
- **Mô hình tương tác thuốc:** Phân loại tương tác thuốc thành dược động học và dược lực học, với 4 mức độ nguy hiểm từ cần theo dõi đến chống chỉ định.
- **Khái niệm thuốc thiết yếu và thuốc gây nghiện:** Thuốc thiết yếu là thuốc cần thiết cho chăm sóc sức khỏe cộng đồng, được nhà nước đảm bảo cung ứng. Thuốc gây nghiện là thuốc có khả năng gây nghiện nếu lạm dụng, cần được kê đơn và quản lý chặt chẽ.
- **Quy chế kê đơn thuốc của Bộ Y tế:** Quy định 10 tiêu chí bắt buộc trong việc ghi đơn thuốc điều trị ngoại trú, nhằm đảm bảo tính pháp lý và an toàn cho người bệnh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Thiết kế nghiên cứu:** Mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.
- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập 400 đơn thuốc ngoại trú tại Khoa khám bệnh của BVĐK huyện Vị Thủy trong 2 tháng liên tục, cùng phỏng vấn sâu 1 lãnh đạo Hội đồng thuốc và điều trị, 1 lãnh đạo khoa dược, 2 y sỹ và 6 bác sỹ khám bệnh.
- **Cỡ mẫu:** 400 đơn thuốc được tính toán dựa trên công thức thống kê với độ tin cậy 95%, sai số 5%, tỷ lệ đơn thuốc không đúng quy chế 50%.
- **Phương pháp chọn mẫu:** Lấy mẫu ngẫu nhiên đơn thuốc mỗi ngày, phỏng vấn sâu theo phương pháp chọn mẫu có chủ đích.
- **Phân tích số liệu:** Sử dụng phần mềm Microsoft Excel 2010 để xử lý số liệu định lượng, phân tích thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ. Số liệu định tính được phân tích theo chủ đề sau khi gỡ băng ghi âm.
- **Timeline nghiên cứu:** Từ tháng 12/2015 đến tháng 7/2016, bao gồm thu thập số liệu, xử lý và phân tích, viết báo cáo.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Tỷ lệ đơn thuốc không đúng quy chế:** 48,5% đơn thuốc không thực hiện đầy đủ 10 quy định trong quy chế kê đơn của Bộ Y tế.
- **Tỷ lệ đơn thuốc không hợp lý:** 15% đơn thuốc kê không đúng với bệnh chẩn đoán (11,75%), không đúng hàm lượng (10,25%) và không đúng liều dùng (3,5%).
- **Tỷ lệ đơn thuốc không hợp lý và an toàn:** 23,5% đơn thuốc không đáp ứng tiêu chí hợp lý và an toàn.
- **Tỷ lệ đơn thuốc có tương tác thuốc bất lợi:** 8,5% đơn thuốc xảy ra tương tác thuốc mức độ từ 2 trở lên.
- **Số lượng thuốc trung bình trong một đơn:** 4,24 loại thuốc, vượt mức khuyến cáo của WHO (2-3 thuốc).
- **Tỷ lệ đơn thuốc ghi tên thuốc theo tên gốc:** 53,54%, còn lại 46,46% ghi tên biệt dược.
- **Tỷ lệ đơn thuốc ghi không đầy đủ địa chỉ người bệnh:** 26,25%.
- **Tỷ lệ đơn thuốc không ghi họ tên bố/mẹ trẻ dưới 72 tháng tuổi:** 100%.
- **Tỷ lệ đơn thuốc không hướng dẫn dùng thuốc đầy đủ:** 25,25%.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các sai sót trong kê đơn thuốc bao gồm áp lực công việc cao, thói quen kê đơn theo đơn cũ hoặc theo yêu cầu bệnh nhân, thiếu tập huấn chuyên môn về kê đơn thuốc hợp lý và an toàn. Việc thay đổi danh mục thuốc do đấu thầu hàng năm cũng gây khó khăn cho bác sĩ trong việc cập nhật thông tin thuốc mới, dẫn đến kê đơn không chính xác.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ sai sót kê đơn tại BVĐK huyện Vị Thủy tương đối cao, phản ánh thực trạng chung của nhiều bệnh viện tuyến huyện. Việc kê đơn không hợp lý và không an toàn làm tăng nguy cơ tác dụng phụ, tương tác thuốc, kéo dài thời gian điều trị và tăng chi phí y tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ đơn thuốc đúng quy chế, đơn thuốc hợp lý và an toàn, cũng như bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sai sót kê đơn. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác đào tạo, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý kê đơn thuốc.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, tập huấn:** Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho bác sĩ, dược sĩ lâm sàng về quy chế kê đơn, sử dụng thuốc hợp lý và an toàn nhằm giảm tỷ lệ sai sót. Mục tiêu giảm tỷ lệ đơn thuốc không đúng quy chế xuống dưới 20% trong vòng 12 tháng.
- **Nâng cao công tác giám sát, kiểm tra:** Thiết lập hệ thống giám sát kê đơn thường xuyên, thanh tra định kỳ và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm quy chế kê đơn tại bệnh viện.
- **Triển khai phần mềm kê đơn điện tử:** Áp dụng phần mềm hỗ trợ kê đơn có tích hợp kiểm tra tương tác thuốc nhằm nâng cao độ chính xác và an toàn trong kê đơn. Mục tiêu hoàn thành triển khai trong 18 tháng.
- **Tăng cường nguồn nhân lực:** Bổ sung bác sĩ và dược sĩ lâm sàng để giảm áp lực công việc, nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và tư vấn sử dụng thuốc.
- **Cải thiện công tác thông tin thuốc:** Khoa dược cần cập nhật kịp thời thông tin thuốc mới, thay đổi danh mục thuốc đấu thầu để hỗ trợ bác sĩ kê đơn chính xác.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Bác sĩ và dược sĩ lâm sàng:** Nâng cao nhận thức và kỹ năng kê đơn thuốc hợp lý, an toàn, giảm sai sót trong thực hành lâm sàng.
- **Quản lý bệnh viện:** Áp dụng các giải pháp quản lý kê đơn thuốc, giám sát và đào tạo nhân viên y tế nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh.
- **Cơ quan quản lý y tế:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn thực hiện kê đơn thuốc tại các cơ sở y tế tuyến huyện.
- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng:** Tham khảo phương pháp nghiên cứu và kết quả để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về sử dụng thuốc hợp lý và an toàn.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao việc kê đơn thuốc đúng quy chế lại quan trọng?**  
Kê đơn đúng quy chế đảm bảo tính pháp lý, an toàn cho người bệnh, tránh sai sót gây tác dụng phụ và tương tác thuốc nguy hiểm, đồng thời nâng cao hiệu quả điều trị.

2. **Nguyên nhân chính dẫn đến sai sót trong kê đơn thuốc là gì?**  
Áp lực công việc cao, thiếu tập huấn, thói quen kê đơn theo đơn cũ, thay đổi danh mục thuốc do đấu thầu và thiếu thông tin cập nhật về thuốc là những nguyên nhân phổ biến.

3. **Làm thế nào để giảm tỷ lệ đơn thuốc không hợp lý và không an toàn?**  
Tăng cường đào tạo chuyên môn, giám sát kê đơn, áp dụng phần mềm kê đơn điện tử và nâng cao phối hợp giữa bác sĩ và dược sĩ lâm sàng là các biện pháp hiệu quả.

4. **Tương tác thuốc ảnh hưởng như thế nào đến an toàn người bệnh?**  
Tương tác thuốc có thể làm tăng hoặc giảm tác dụng thuốc, gây độc tính hoặc giảm hiệu quả điều trị, thậm chí dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.

5. **Vai trò của Hội đồng thuốc và điều trị trong quản lý kê đơn thuốc là gì?**  
Hội đồng thuốc và điều trị xây dựng danh mục thuốc, giám sát việc sử dụng thuốc, tổ chức đào tạo và kiểm tra kê đơn nhằm đảm bảo sử dụng thuốc hợp lý, an toàn và tiết kiệm.

## Kết luận

- Nghiên cứu đã mô tả thực trạng kê đơn thuốc điều trị ngoại trú tại BVĐK huyện Vị Thủy với 48,5% đơn thuốc không đúng quy chế và 15% đơn thuốc không hợp lý.  
- Tỷ lệ đơn thuốc có tương tác thuốc bất lợi chiếm 8,5%, cho thấy nguy cơ an toàn trong sử dụng thuốc còn cao.  
- Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm áp lực công việc, thiếu tập huấn, thói quen kê đơn và thay đổi danh mục thuốc đấu thầu.  
- Đề xuất các giải pháp đào tạo, giám sát, ứng dụng công nghệ và tăng cường nhân lực nhằm cải thiện chất lượng kê đơn thuốc.  
- Khuyến nghị các cơ sở y tế và cơ quan quản lý áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả và an toàn trong sử dụng thuốc.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo và áp dụng phần mềm kê đơn điện tử trong vòng 12-18 tháng để giảm thiểu sai sót và nâng cao chất lượng điều trị. Các bên liên quan được kêu gọi phối hợp thực hiện các khuyến nghị nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả trong công tác kê đơn thuốc ngoại trú.