Thực Trạng Tự Kỳ Thị và Yếu Tố Liên Quan ở Bệnh Nhân HIV/AIDS Tại Phòng Khám Đông Anh Hà Nội (2017)

• Tác giả: Cao Thị Hương Dịu
• Người hướng dẫn: Pgs. Vũ Thị Hoàng Lan
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Y Tế Công Cộng
• Đề tài: Thực trạng tự kỳ thị và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đang điều trị HIV/AIDS tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội năm 2017
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• TÓM TẮT NGHIÊN CỨU
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
• 3. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 3.1. Một số khái niệm liên quan giữa tự kỳ thị và người nhiễm HIV
• 3.2. Tình hình chung về dịch HIV/AIDS
• 3.3. Vấn đề kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS
• 3.3.1. Thực trạng kỳ thị và phân biệt đối xử với người sống chung với HIV
• 3.4. Thực trạng kỳ thị và phân biệt đối xử với người sống chung với HIV
• 3.5. Một số yếu tố liên quan tới kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV
• 3.6. Cơ sở pháp lý của chống kỳ thị liên quan đến nhiễm HIV/AIDS
• 3.7. Tự kỳ thị với người nhiễm HIV
• 3.8. Mối liên quan giữa kỳ thị, phân biệt đối xử và tự kỳ thị
• 3.9. Một số bộ công cụ đánh giá chỉ số tự kỳ thị
• 3.10. Một số thông tin về địa bàn nghiên cứu
• 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 4.1. Đối tượng nghiên cứu
• 4.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 4.3. Thiết kế nghiên cứu
• 4.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu
• 4.5. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin
• 4.6. Biến số nghiên cứu
• 4.7. Tiêu chuẩn đánh giá
• 4.8. Phương pháp phân tích số liệu
• 4.9. Đạo đức của nghiên cứu
• 4.10. Hạn chế nghiên cứu, sai số và biện pháp khắc phục
• 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 5.1. Một số thông tin chung về người nhiễm HIV đang điều trị tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh
• 5.2. Thực trạng tự kỳ thị ở người nhiễm HIV đang điều trị tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh
• 5.3. Một số yếu tố liên quan đến mức độ tự kỳ thị ở người nhiễm HIV đang điều trị tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: PHIẾU KHẢO SÁT ĐỐI TƯỢNG NHIỄM HIV ĐIỀU TRỊ TẠI OPC ĐÔNG ANH, HÀ NỘI NĂM 2017
• Phụ lục 2: BẢNG BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU
• Phụ lục 3: KINH PHÍ
• Phụ lục 4: KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU
• Phụ lục 5: BIÊN BẢN GIẢI TRÌNH CHỈNH SỬA CÁC KẾT LUẬN CỦA HỘI ĐỒNG SAU BẢO VỆ LUẬN VĂN/LUẬN ÁN

I. Tổng quan về HIV AIDS và vấn đề tự kỳ thị

Luận văn "Thực trạng tự kỳ thị và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đang điều trị HIV/AIDS tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội năm 2017" của Cao Thị Hương Dịu đã nghiên cứu về một vấn đề nhạy cảm và quan trọng trong công tác phòng chống HIV/AIDS. Luận văn bắt đầu bằng việc khái quát về tình hình dịch HIV/AIDS trên thế giới và tại Việt Nam. HIV/AIDS vẫn là một vấn đề sức khỏe cộng đồng lớn, gây ra nhiều hệ lụy nặng nề. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực trong công tác phòng chống, HIV vẫn là một thách thức lớn đối với Việt Nam. Luận văn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xóa bỏ kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV, đây được xem là một rào cản chính đối với việc tiếp cận chăm sóc, dự phòng và điều trị HIV. Đặc biệt, luận văn tập trung vào vấn đề "tự kỳ thị", một khía cạnh khó khăn hơn trong việc can thiệp so với kỳ thị từ cộng đồng. Tự kỳ thị ảnh hưởng tiêu cực đến việc tuân thủ điều trị của người nhiễm HIV, dẫn đến thất bại điều trị. Luận văn chỉ ra rằng Hà Nội là một trong những tỉnh trọng điểm trong công tác phòng chống HIV/AIDS, và phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh là nơi có số lượng bệnh nhân đông nhất. Chính vì vậy, nghiên cứu này tập trung vào việc xác định thực trạng tự kỳ thị và các yếu tố liên quan tại phòng khám này.

1.1. Một số khái niệm Luận văn làm rõ các khái niệm liên quan đến HIV/AIDS như HIV, người nhiễm HIV, kỳ thị, phân biệt đối xử, và đặc biệt là tự kỳ thị. Tự kỳ thị được định nghĩa là những suy nghĩ tiêu cực bên trong tâm trí khiến người bệnh tự cô lập bản thân. Người nhiễm HIV có thể cảm thấy xấu hổ về quá khứ hoặc tình trạng của mình. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý và hành vi của họ trong cuộc sống.

1.2. Tình hình chung HIV/AIDS là đại dịch nguy hiểm, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên thế giới và tại Việt Nam. Số người nhiễm HIV và tử vong do AIDS vẫn ở mức cao. Luận văn cung cấp số liệu thống kê cụ thể về tình hình dịch bệnh, cho thấy sự cấp bách của việc can thiệp và hỗ trợ người nhiễm HIV.

II. Mục tiêu và phương pháp nghiên cứu

Luận văn đặt ra hai mục tiêu chính: (1) Mô tả thực trạng tự kỳ thị của bệnh nhân đang điều trị HIV/AIDS tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội năm 2017; và (2) Mô tả một số yếu tố liên quan đến tình trạng tự kỳ thị của nhóm bệnh nhân trên. Để đạt được mục tiêu này, nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả định lượng cắt ngang có phân tích. Dữ liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp 289 bệnh nhân nhiễm HIV đang điều trị tại phòng khám ngoại trú Đông Anh bằng bộ câu hỏi định lượng. Nghiên cứu diễn ra từ tháng 11/2016 đến tháng 9/2017. Việc lựa chọn phương pháp nghiên cứu cắt ngang giúp thu thập dữ liệu nhanh chóng và đánh giá được thực trạng tự kỳ thị tại thời điểm nghiên cứu. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có hạn chế là không thể xác định được mối quan hệ nhân quả giữa các biến số.

III. Kết quả nghiên cứu và hàm ý thực tiễn

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ người nhiễm HIV tự kỳ thị là 87,9%, trong đó 18,9% ở mức độ cao. Phần lớn đối tượng có ít nhất một cảm xúc, hành vi hoặc nỗi sợ hãi tiêu cực do nhiễm HIV. Kỳ thị từ gia đình, cộng đồng và các dịch vụ y tế là những yếu tố làm tăng tình trạng tự kỳ thị. Ví dụ, người bị quấy nhiễu/lạm dụng thân thể có nguy cơ tự kỳ thị cao gấp 5,29 lần so với người chưa từng bị. Nghiên cứu cũng chỉ ra những yếu tố khác liên quan đến tự kỳ thị như việc con cái bị đuổi học, bị từ chối dịch vụ y tế,... Những kết quả này cho thấy sự cần thiết của việc can thiệp để giảm tự kỳ thị ở người nhiễm HIV. Cần có các chương trình hỗ trợ tâm lý, xã hội, giúp người bệnh vượt qua mặc cảm, hòa nhập cộng đồng. Đồng thời, cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục để thay đổi nhận thức của cộng đồng về HIV/AIDS, giảm kỳ thị và phân biệt đối xử.

IV. Đánh giá và ứng dụng của luận văn

Luận văn cung cấp bức tranh tổng quan về thực trạng tự kỳ thị ở bệnh nhân HIV tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh. Dữ liệu và kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng để xây dựng các chương trình can thiệp, giảm tỷ lệ tự kỳ thị và tăng tỷ lệ tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho người nhiễm HIV. Nghiên cứu cũng góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về vấn đề tự kỳ thị, từ đó thúc đẩy sự cảm thông và hỗ trợ cho người nhiễm HIV. Tuy nhiên, luận văn cũng có những hạn chế nhất định như không thể suy rộng kết quả cho toàn bộ người nhiễm HIV tại Việt Nam do chỉ thực hiện tại một địa điểm cụ thể. Nghiên cứu mang tính chất mô tả cắt ngang, không thể xác định mối quan hệ nhân quả giữa các yếu tố. Mặc dù vậy, luận văn vẫn có giá trị thực tiễn cao, cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà hoạch định chính sách, cán bộ y tế và các tổ chức hoạt động trong lĩnh vực HIV/AIDS. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình can thiệp phù hợp, nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống cho người nhiễm HIV.

Tổng quan nghiên cứu

HIV/AIDS vẫn là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng toàn cầu và Việt Nam, với hơn 227.000 người nhiễm HIV đang sống tính đến cuối năm 2015. Hà Nội là một trong năm tỉnh có số ca mắc tích lũy HIV cao nhất cả nước, trong đó phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh là nơi điều trị cho số lượng bệnh nhân đông nhất với 832 bệnh nhân đang điều trị. Tự kỳ thị – một dạng kỳ thị nội tâm – được xem là rào cản quan trọng ảnh hưởng đến việc tiếp cận và tuân thủ điều trị của người nhiễm HIV/AIDS, tuy nhiên vẫn còn ít nghiên cứu cụ thể về thực trạng này tại các phòng khám ngoại trú tuyến huyện. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 11/2016 đến tháng 9/2017 nhằm mục tiêu mô tả thực trạng tự kỳ thị và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân HIV/AIDS đang điều trị tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp số liệu cập nhật, làm cơ sở xây dựng các chương trình can thiệp giảm thiểu tự kỳ thị, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho người nhiễm HIV/AIDS tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỳ thị và tự kỳ thị trong bối cảnh HIV/AIDS, trong đó:

• Khái niệm kỳ thị và phân biệt đối xử: Theo Luật Phòng chống HIV/AIDS năm 2006, kỳ thị là thái độ khinh thường hoặc thiếu tôn trọng người nhiễm HIV, còn phân biệt đối xử là hành vi từ chối, tách biệt hoặc hạn chế quyền lợi của họ.
• Tự kỳ thị: Được định nghĩa là cảm giác xấu hổ, tội lỗi, tự đổ lỗi và cô lập bản thân do nhận thức về sự kỳ thị từ xã hội, theo Goffman và các nghiên cứu của UNAIDS.
• Mô hình tác động của kỳ thị: Bao gồm các yếu tố cá nhân (giới, tuổi, trình độ học vấn), sự kỳ thị từ gia đình và xã hội, hành vi nguy cơ (tiêm chích ma túy, mại dâm, quan hệ đồng giới), và các biểu hiện cảm xúc, hành vi tiêu cực của người nhiễm HIV.

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Mô tả cắt ngang, sử dụng phương pháp định lượng.
• Đối tượng nghiên cứu: 289 bệnh nhân nhiễm HIV đang điều trị tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội, được chọn ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách 832 bệnh nhân.
• Cỡ mẫu: Tính toán dựa trên tỷ lệ tự kỳ thị 44% từ nghiên cứu trước, với sai số 6%, cỡ mẫu tối thiểu là 263, cộng thêm 10% dự phòng, tổng 289 người.
• Công cụ thu thập dữ liệu: Phiếu khảo sát tự điền gồm các câu hỏi về thông tin nhân khẩu, cảm xúc tiêu cực, hành vi tiêu cực, lo sợ bị kỳ thị và các yếu tố liên quan.
• Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 16, áp dụng thống kê mô tả và phân tích mối liên quan (OR, kiểm định chi bình phương).
• Thời gian và địa điểm: Từ tháng 11/2016 đến tháng 9/2017 tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh, Hà Nội.
• Đạo đức nghiên cứu: Tuân thủ quy trình xét duyệt của Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế Công cộng, đảm bảo sự tự nguyện và bảo mật thông tin đối tượng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ tự kỳ thị cao: 87,9% bệnh nhân có dấu hiệu tự kỳ thị, trong đó 18,9% có mức độ tự kỳ thị cao. Đây là tỷ lệ rất lớn, phản ánh mức độ ảnh hưởng sâu rộng của tự kỳ thị trong cộng đồng người nhiễm HIV tại địa phương.
2. Cảm xúc tiêu cực phổ biến: 38,4% bệnh nhân tự chê trách bản thân, 27,7% cảm thấy xấu hổ, 17% cảm thấy tội lỗi. Các cảm xúc như muốn tự vẫn, cảm thấy đáng bị trừng phạt tuy ít hơn nhưng vẫn chiếm tỷ lệ đáng kể (khoảng 3-5%).
3. Hành vi tiêu cực liên quan đến tự kỳ thị: 36% quyết định không sinh con hoặc sinh thêm con, 11,4% không tham gia các hoạt động xã hội, 10,4% không lập gia đình, 9,7% không quan hệ tình dục, 8,7% không xin việc hoặc tìm kiếm cơ hội thăng tiến.
4. Nỗi lo sợ bị kỳ thị: 38,1% lo sợ không ai muốn quan hệ tình dục với mình, 36,3% lo sợ bị người khác đồn đại, 5,9% lo sợ bị quấy rối hoặc xúc phạm, 1,4% lo sợ bị đánh đập.
5. Yếu tố liên quan đến mức độ tự kỳ thị cao: Những người từng bị quấy rối hoặc lạm dụng thân thể có nguy cơ tự kỳ thị cao gấp 5,29 lần; người có con bị đuổi học hoặc bị từ chối dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản có nguy cơ cao hơn nhiều lần (lần lượt 8,06 và 6,69 lần).

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ tự kỳ thị 87,9% tại Đông Anh cao hơn nhiều so với tỷ lệ 44% được báo cáo trong nghiên cứu năm 2014 tại Việt Nam, cho thấy tự kỳ thị vẫn là vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt tại các phòng khám ngoại trú tuyến huyện. Cảm xúc tiêu cực như tự chê trách, xấu hổ và tội lỗi là biểu hiện phổ biến, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và hành vi của người nhiễm HIV. Hành vi tiêu cực như tránh sinh con, không tham gia xã hội, né tránh dịch vụ y tế làm giảm hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, tỷ lệ tự kỳ thị tại Đông Anh tương đồng với các quốc gia đang phát triển, nhưng vẫn cao hơn mức trung bình toàn cầu. Nguyên nhân có thể do sự kỳ thị từ gia đình, cộng đồng và dịch vụ y tế vẫn còn phổ biến, cùng với thiếu các chương trình hỗ trợ tâm lý và xã hội hiệu quả. Việc người nhiễm HIV bị quấy rối, lạm dụng thân thể và con cái bị kỳ thị làm tăng gánh nặng tâm lý, thúc đẩy tự kỳ thị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ các cảm xúc tiêu cực và hành vi tiêu cực, bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, xã hội với mức độ tự kỳ thị để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường các chương trình tư vấn tâm lý và hỗ trợ xã hội nhằm giảm thiểu cảm xúc tiêu cực và hành vi tự kỳ thị, tập trung vào nhóm có mức độ tự kỳ thị cao. Thời gian thực hiện: 12 tháng; chủ thể: Trung tâm y tế dự phòng, phòng khám ngoại trú.
2. Xây dựng và triển khai các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng về HIV/AIDS và tự kỳ thị, nhằm giảm kỳ thị xã hội và gia đình. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: Sở Y tế, các tổ chức xã hội.
3. Đào tạo cán bộ y tế về kỹ năng giao tiếp, chăm sóc người nhiễm HIV không kỳ thị để cải thiện chất lượng dịch vụ y tế và tạo môi trường thân thiện. Thời gian: 6 tháng; chủ thể: Phòng khám ngoại trú, bệnh viện tuyến huyện.
4. Hỗ trợ chính sách về bảo hiểm y tế, vay vốn, đào tạo nghề và việc làm cho người nhiễm HIV nhằm tăng cường khả năng hòa nhập xã hội và giảm áp lực kinh tế. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: UBND huyện, các cơ quan chức năng.
5. Khuyến khích gia đình tạo môi trường hỗ trợ, động viên người nhiễm HIV thực hiện tốt điều trị và từ bỏ hành vi nguy cơ. Thời gian: liên tục; chủ thể: Hội phụ nữ, đoàn thể địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế và nhân viên phòng khám ngoại trú: Nắm bắt thực trạng tự kỳ thị để cải thiện chất lượng chăm sóc, tư vấn và hỗ trợ người nhiễm HIV.
2. Nhà hoạch định chính sách y tế và xã hội: Sử dụng số liệu để xây dựng các chính sách hỗ trợ, giảm kỳ thị và tăng cường hòa nhập xã hội cho người nhiễm HIV.
3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Phát triển các chương trình can thiệp tâm lý, truyền thông và hỗ trợ sinh kế dựa trên các yếu tố liên quan đến tự kỳ thị.
4. Người nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kỳ thị và HIV/AIDS.

Câu hỏi thường gặp

1. Tự kỳ thị là gì và tại sao nó quan trọng trong HIV/AIDS?
   Tự kỳ thị là cảm giác xấu hổ, tội lỗi và tự cô lập do người nhiễm HIV cảm nhận về sự kỳ thị xã hội. Nó ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần và hành vi, làm giảm khả năng tiếp cận điều trị và dịch vụ y tế.

2. Tỷ lệ tự kỳ thị ở bệnh nhân HIV tại Đông Anh như thế nào?
   Nghiên cứu cho thấy 87,9% bệnh nhân có dấu hiệu tự kỳ thị, trong đó gần 19% có mức độ tự kỳ thị cao, phản ánh mức độ nghiêm trọng của vấn đề tại địa phương.

3. Những yếu tố nào làm tăng mức độ tự kỳ thị?
   Các yếu tố như bị quấy rối, lạm dụng thân thể, con cái bị kỳ thị hoặc bị từ chối dịch vụ y tế làm tăng nguy cơ tự kỳ thị cao gấp nhiều lần so với nhóm không bị ảnh hưởng.

4. Tự kỳ thị ảnh hưởng thế nào đến hành vi của người nhiễm HIV?
   Người tự kỳ thị thường tránh sinh con, không tham gia hoạt động xã hội, né tránh dịch vụ y tế, thậm chí có hành vi tự cô lập, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và hiệu quả điều trị.

5. Làm thế nào để giảm thiểu tự kỳ thị ở người nhiễm HIV?
   Cần kết hợp các biện pháp tư vấn tâm lý, truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, đào tạo cán bộ y tế và hỗ trợ chính sách về việc làm, bảo hiểm y tế để tạo môi trường hỗ trợ và giảm kỳ thị.

Kết luận

• Tỷ lệ tự kỳ thị ở bệnh nhân HIV/AIDS tại phòng khám ngoại trú huyện Đông Anh rất cao, lên tới 87,9%, trong đó gần 19% có mức độ tự kỳ thị cao.
• Cảm xúc tiêu cực như tự chê trách, xấu hổ và tội lỗi phổ biến, ảnh hưởng tiêu cực đến hành vi và sức khỏe tâm thần của người nhiễm HIV.
• Các yếu tố như sự kỳ thị từ gia đình, cộng đồng và dịch vụ y tế làm tăng mức độ tự kỳ thị, đặc biệt là các trường hợp bị quấy rối, lạm dụng hoặc con cái bị kỳ thị.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp giảm tự kỳ thị, nâng cao chất lượng chăm sóc và hòa nhập xã hội cho người nhiễm HIV.
• Đề xuất các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình tư vấn, truyền thông, đào tạo cán bộ y tế và hỗ trợ chính sách nhằm giảm thiểu tự kỳ thị trong vòng 1-2 năm tới.

Hành động ngay hôm nay để giảm thiểu tự kỳ thị sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống cho người nhiễm HIV/AIDS tại Việt Nam.