Tổng quan nghiên cứu

Ngành dệt may Việt Nam giữ vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, là một trong những ngành xuất khẩu chủ lực với kim ngạch đạt khoảng 40,3 tỷ USD năm 2023, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước. Tuy nhiên, trong bối cảnh nền kinh tế tuần hoàn đang trở thành xu hướng phát triển bền vững toàn cầu, ngành dệt may Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức mới như yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn môi trường, quy trình sản xuất thân thiện và tính tuần hoàn của sản phẩm. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng xuất khẩu dệt may của Việt Nam trong giai đoạn 2015-2023, đánh giá tác động của nền kinh tế tuần hoàn đến ngành, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách nhằm thúc đẩy xuất khẩu dệt may phù hợp với xu hướng phát triển bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thị trường xuất khẩu chính của dệt may Việt Nam gồm Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Nghiên cứu sử dụng số liệu thống kê từ Tổng cục Thống kê Việt Nam, các báo cáo ngành và các nghiên cứu học thuật liên quan. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cái nhìn toàn diện về sự thích ứng của ngành dệt may với nền kinh tế tuần hoàn, đồng thời đề xuất các giải pháp thực tiễn giúp nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính: lý thuyết kinh tế tuần hoàn và mô hình chuỗi giá trị toàn cầu trong ngành dệt may. Kinh tế tuần hoàn được định nghĩa là mô hình kinh tế dựa trên nguyên tắc tái sử dụng, tái chế và giảm thiểu chất thải nhằm kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm tác động tiêu cực đến môi trường. Mô hình chuỗi giá trị toàn cầu giúp phân tích các khâu trong quá trình sản xuất, cung ứng và xuất khẩu dệt may, từ đó xác định các điểm tác động của nền kinh tế tuần hoàn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Xuất khẩu dệt may: quá trình chuyển giao sản phẩm dệt may từ Việt Nam sang thị trường quốc tế, bao gồm các yếu tố cung, cầu và chính sách.
  • Kinh tế tuần hoàn: hệ thống công nghiệp phục hồi và tái tạo, sử dụng năng lượng tái tạo, loại bỏ hóa chất độc hại và thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường.
  • Chuỗi cung ứng bền vững: quản lý toàn bộ quá trình sản xuất và phân phối nhằm giảm thiểu tác động môi trường và xã hội.
  • Tiêu chuẩn môi trường quốc tế: các quy định và yêu cầu về sản phẩm thân thiện môi trường, minh bạch nguồn gốc và quy trình sản xuất.
  • Thị trường xuất khẩu chủ lực: các quốc gia và khu vực có nhu cầu lớn và yêu cầu cao về sản phẩm dệt may Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các nguồn chính thống như Tổng cục Thống kê Việt Nam, Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), các báo cáo thương mại quốc tế và các nghiên cứu học thuật. Cỡ mẫu dữ liệu bao gồm số liệu xuất khẩu dệt may giai đoạn 2015-2023, phân tích theo thị trường và nhóm sản phẩm.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích và tổng hợp: hệ thống hóa các nghiên cứu trước, phân tích thực trạng xuất khẩu và tác động của kinh tế tuần hoàn.
  • Thống kê mô tả: sử dụng biểu đồ, bảng số liệu để minh họa xu hướng kim ngạch xuất khẩu, cơ cấu thị trường và mức độ áp dụng kinh tế tuần hoàn.
  • Phương pháp so sánh: so sánh giữa các thị trường xuất khẩu, giữa các năm và giữa các nhóm sản phẩm để nhận diện cơ hội và thách thức.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2023 đến tháng 6/2024, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xu hướng xuất khẩu dệt may tăng trưởng ổn định giai đoạn 2015-2019 với kim ngạch tăng từ 22,8 tỷ USD năm 2015 lên 32,85 tỷ USD năm 2019, tương đương mức tăng khoảng 44%. Tuy nhiên, năm 2020 chịu ảnh hưởng tiêu cực của đại dịch Covid-19, kim ngạch giảm 9,2% xuống còn 29,8 tỷ USD. Giai đoạn 2021-2022 phục hồi mạnh với mức tăng lần lượt 9,9% và 14,7%, đạt 37,6 tỷ USD năm 2022.

  2. Thị trường xuất khẩu chủ lực gồm Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc chiếm hơn 85% tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may. Trong đó, Hoa Kỳ chiếm khoảng 45%, EU chiếm 13-20%, Nhật Bản và Hàn Quốc chiếm trên 10%. Thị trường Trung Quốc có sự tăng trưởng mạnh mẽ, đặc biệt từ năm 2016 đến 2019 với mức tăng trên 25%.

  3. Ảnh hưởng của nền kinh tế tuần hoàn đến ngành dệt may Việt Nam ngày càng rõ nét. Các thị trường lớn như EU và Hoa Kỳ đã áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt về thiết kế sinh thái, tái chế và minh bạch chuỗi cung ứng. Ví dụ, EU yêu cầu sản phẩm dệt may phải bền, có thể tái chế và không chứa chất độc hại, đồng thời áp dụng "Hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số" để theo dõi tính bền vững.

  4. Doanh nghiệp FDI chiếm tỷ trọng lớn trong xuất khẩu dệt may, khoảng 57,8% kim ngạch năm 2017 và duy trì ổn định trong các năm tiếp theo. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong việc áp dụng công nghệ và tiêu chuẩn mới.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng xuất khẩu dệt may Việt Nam trong giai đoạn 2015-2019 phản ánh hiệu quả của các hiệp định thương mại tự do (FTA) như EVFTA, CPTPP, giúp mở rộng thị trường và giảm thuế quan. Tuy nhiên, đại dịch Covid-19 đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng tiêu cực đến xuất khẩu ngành này. Giai đoạn phục hồi sau đại dịch cho thấy sự thích ứng nhanh chóng của doanh nghiệp, đặc biệt là trong việc áp dụng các tiêu chuẩn bền vững và kinh tế tuần hoàn.

Việc các thị trường lớn như EU và Hoa Kỳ áp dụng các tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt tạo ra thách thức nhưng cũng là cơ hội để nâng cao chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu bền vững. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả cho thấy Việt Nam đang đi đúng hướng trong việc tích hợp kinh tế tuần hoàn vào chuỗi giá trị dệt may, tuy nhiên vẫn cần tăng cường đầu tư công nghệ và nâng cao nhận thức doanh nghiệp.

Biểu đồ thể hiện xu hướng kim ngạch xuất khẩu qua các năm và tỷ trọng thị trường sẽ giúp minh họa rõ nét sự biến động và phân bổ thị trường, hỗ trợ việc phân tích chiến lược xuất khẩu phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng công nghệ xanh và quy trình sản xuất thân thiện môi trường nhằm giảm tiêu hao nguyên liệu và năng lượng, nâng cao tỷ lệ sử dụng nguyên liệu tái chế. Mục tiêu đạt trên 70% doanh nghiệp dệt may áp dụng công nghệ xanh trong vòng 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: doanh nghiệp và các tổ chức hỗ trợ công nghệ.

  2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống quản lý chuỗi cung ứng bền vững với khả năng truy xuất nguồn gốc nguyên liệu và sản phẩm, đáp ứng yêu cầu của các thị trường xuất khẩu lớn. Thời gian triển khai: 3 năm. Chủ thể: Bộ Công Thương phối hợp với Hiệp hội Dệt may Việt Nam.

  3. Đẩy mạnh đào tạo nâng cao nhận thức và năng lực cho doanh nghiệp về kinh tế tuần hoàn và tiêu chuẩn quốc tế thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo và tư vấn chuyên sâu. Mục tiêu đào tạo ít nhất 500 doanh nghiệp trong 3 năm. Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học và tổ chức đào tạo.

  4. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ xanh và phát triển sản phẩm bền vững. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn 2024-2026. Chủ thể: Chính phủ và các cơ quan quản lý tài chính.

  5. Tăng cường hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và mở rộng thị trường xuất khẩu bền vững, đặc biệt là với các đối tác trong EU, Hoa Kỳ và các nước CPTPP. Chủ thể: Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương và doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Doanh nghiệp dệt may Việt Nam: Nghiên cứu giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về xu hướng kinh tế tuần hoàn, các tiêu chuẩn quốc tế và cách thức nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển ngành dệt may bền vững, đồng thời điều chỉnh các quy định phù hợp với xu hướng toàn cầu.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Là tài liệu tham khảo để phát triển chương trình đào tạo, nghiên cứu sâu về kinh tế tuần hoàn và ngành dệt may, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

  4. Nhà đầu tư và đối tác quốc tế: Giúp đánh giá tiềm năng và rủi ro khi đầu tư vào ngành dệt may Việt Nam trong bối cảnh yêu cầu về phát triển bền vững ngày càng cao.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kinh tế tuần hoàn ảnh hưởng thế nào đến xuất khẩu dệt may Việt Nam?
    Kinh tế tuần hoàn thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng các quy trình sản xuất thân thiện môi trường, sử dụng nguyên liệu tái chế và thiết kế sản phẩm bền vững, từ đó đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.

  2. Thị trường xuất khẩu dệt may lớn nhất của Việt Nam hiện nay là gì?
    Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu lớn nhất, chiếm khoảng 45% tổng kim ngạch xuất khẩu dệt may, tiếp theo là EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

  3. Doanh nghiệp FDI đóng vai trò như thế nào trong ngành dệt may Việt Nam?
    Doanh nghiệp FDI chiếm tỷ trọng lớn trong kim ngạch xuất khẩu, khoảng 57,8% năm 2017, đóng vai trò quan trọng trong việc áp dụng công nghệ hiện đại và tiêu chuẩn bền vững.

  4. Các thách thức chính khi áp dụng kinh tế tuần hoàn trong dệt may là gì?
    Bao gồm chi phí đầu tư công nghệ cao, thay đổi thói quen sản xuất và tiêu dùng, yêu cầu tuân thủ tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt và sự cạnh tranh gay gắt trên thị trường quốc tế.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp dệt may Việt Nam tận dụng các hiệp định thương mại tự do?
    Doanh nghiệp cần nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, đáp ứng quy tắc xuất xứ, áp dụng công nghệ xanh và phát triển sản phẩm bền vững để tận dụng ưu đãi thuế quan và mở rộng thị trường xuất khẩu.

Kết luận

  • Xuất khẩu dệt may Việt Nam tăng trưởng ổn định trong giai đoạn 2015-2019, chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19 nhưng nhanh chóng phục hồi trong các năm tiếp theo.
  • Thị trường xuất khẩu chủ lực gồm Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc chiếm hơn 85% tổng kim ngạch.
  • Nền kinh tế tuần hoàn đặt ra yêu cầu mới về tiêu chuẩn môi trường và thiết kế sản phẩm, tạo ra cả thách thức và cơ hội cho ngành dệt may Việt Nam.
  • Doanh nghiệp FDI đóng vai trò quan trọng trong việc áp dụng công nghệ và tiêu chuẩn bền vững.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào công nghệ xanh, quản lý chuỗi cung ứng bền vững, đào tạo nâng cao năng lực và hoàn thiện chính sách hỗ trợ.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu sâu về các mô hình kinh tế tuần hoàn phù hợp với ngành dệt may Việt Nam.

Call to action: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để thúc đẩy chuyển đổi xanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững ngành dệt may trong bối cảnh kinh tế tuần hoàn toàn cầu.