Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh (HS) trở thành yêu cầu cấp thiết. Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong dạy học môn Toán, đặc biệt chủ đề “Xác suất - Thống kê” ở lớp 6, 7, được xem là phương pháp hiệu quả để kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giúp HS tiếp cận kiến thức một cách sinh động, thực tế. Theo khảo sát tại trường THCS Quán Toan, Hải Phòng, với 30 giáo viên (GV) và 200 HS, đa số GV và HS đều nhận thức rõ vai trò và mong muốn tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán, tuy nhiên các hoạt động này hiện còn hạn chế về số lượng và tính chuyên môn hóa.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và tổ chức các HĐTN phù hợp với nội dung “Xác suất - Thống kê” trong chương trình Toán lớp 6, 7, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, nâng cao hiệu quả dạy và học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động trải nghiệm gắn liền với nội dung Thống kê lớp 6 và Xác suất lớp 7 tại các trường THCS ở Hải Phòng trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực toán học, tư duy logic và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho GV và nhà quản lý giáo dục.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm, trong đó chu trình học tập trải nghiệm gồm bốn bước: trải nghiệm cụ thể, phản ánh qua quan sát, khái quát hóa kết quả trải nghiệm và thực hành chủ động. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của HS là trung tâm, chủ động trong quá trình học tập, đồng thời GV đóng vai trò định hướng và hỗ trợ. Ngoài ra, mô hình tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán được xây dựng dựa trên đặc điểm tâm sinh lý HS THCS, đặc biệt là khả năng tư duy trừu tượng, logic và phát triển năng lực toán học.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục do GV thiết kế, hướng dẫn, tạo điều kiện cho HS tiếp cận thực tế, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết vấn đề.
  • Xác suất - Thống kê: Nội dung toán học giúp HS thu thập, phân loại, biểu diễn và phân tích dữ liệu, đồng thời làm quen với các khái niệm xác suất trong các tình huống thực tế.
  • Năng lực toán học: Bao gồm năng lực tư duy, lập luận, mô hình hóa và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
  • Chu trình tổ chức HĐTN: Bao gồm lựa chọn nội dung, thiết kế hoạt động, tổ chức thực hiện, đánh giá và rút kinh nghiệm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu lý luận, chương trình giáo dục phổ thông 2018, khảo sát thực trạng tại trường THCS Quán Toan (30 GV, 200 HS), kết quả thực nghiệm sư phạm với các lớp 6 và 7.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Điều tra bằng phiếu khảo sát, quan sát dự giờ, phỏng vấn chuyên gia, thực nghiệm sư phạm.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nội dung, đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả bài kiểm tra và phản hồi của HS.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng trong 3 tháng đầu năm 2023; thiết kế và tổ chức HĐTN trong học kỳ 2 năm học 2022-2023; đánh giá và hoàn thiện trong tháng 6 năm 2023.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 GV và 200 HS được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho trường THCS Quán Toan. Phương pháp phân tích dữ liệu được lựa chọn nhằm đánh giá mức độ nhận thức, thái độ và hiệu quả của HĐTN trong dạy học chủ đề “Xác suất - Thống kê”.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và thái độ của GV về HĐTN:

    • 87% GV đồng ý rằng tổ chức HĐTN giúp HS hình thành kiến thức qua hoạt động thực tế.
    • 93% GV cho rằng học toán thông qua môi trường thực tế là cần thiết.
    • Tuy nhiên, chỉ khoảng 20% GV thường xuyên tổ chức HĐTN trong dạy học chủ đề “Xác suất - Thống kê”.

  2. Thực trạng tổ chức HĐTN:

    • HĐTN chủ yếu được tổ chức dưới hình thức sinh hoạt lớp, chào cờ hoặc các hoạt động hướng nghiệp chung, chưa chuyên sâu vào môn Toán.
    • Các hình thức phổ biến gồm trò chơi, câu lạc bộ, tham quan dã ngoại, thảo luận nhóm, cuộc thi học tập.
    • Tỷ lệ HS tham gia tích cực trong các HĐTN môn Toán đạt khoảng 75%, thể hiện sự hứng thú và mong muốn được trải nghiệm nhiều hơn.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm:

    • Sau khi tổ chức các HĐTN như “Sử dụng điện, nước tiết kiệm” và cuộc thi “Đi tìm trạng nguyên”, điểm kiểm tra sau thực nghiệm của lớp TN tăng trung bình 15% so với lớp đối chứng.
    • 85% HS phản hồi tích cực về việc HĐTN giúp các em hiểu sâu hơn về khái niệm biến cố ngẫu nhiên, xác suất thực nghiệm và kỹ năng lập bảng thống kê, vẽ biểu đồ.
    • Kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và tư duy phản biện của HS được cải thiện rõ rệt qua các hoạt động trải nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy HĐTN là phương pháp hiệu quả trong việc nâng cao chất lượng dạy học chủ đề “Xác suất - Thống kê” ở lớp 6, 7. Việc HS được trực tiếp tham gia vào các hoạt động thu thập, phân tích dữ liệu và mô phỏng xác suất giúp các em ghi nhớ kiến thức lâu hơn và vận dụng linh hoạt vào thực tế. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với quan điểm của các nhà giáo dục như J.A Comenxki và W. Dewey về tầm quan trọng của học tập trải nghiệm.

Biểu đồ cột kép so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng minh chứng rõ sự khác biệt về hiệu quả học tập. Ngoài ra, khảo sát thái độ HS cũng cho thấy sự tăng cường động lực học tập và phát triển các kỹ năng mềm cần thiết. Tuy nhiên, việc tổ chức HĐTN còn gặp khó khăn do hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất và năng lực tổ chức của GV. Do đó, cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ nhà trường và các bên liên quan để phát huy tối đa hiệu quả của phương pháp này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên:

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán, đặc biệt chủ đề “Xác suất - Thống kê”.
    • Mục tiêu: 100% GV dạy Toán THCS được đào tạo trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và phổ biến tài liệu hướng dẫn tổ chức HĐTN:

    • Soạn thảo bộ tài liệu mẫu về các hoạt động trải nghiệm cụ thể, phù hợp với chương trình lớp 6, 7.
    • Mục tiêu: Phát hành tài liệu đến 100% trường THCS trong 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trung tâm nghiên cứu giáo dục.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học:

    • Trang bị phòng học thực hành, thiết bị hỗ trợ như máy tính, phần mềm mô phỏng xác suất, dụng cụ đo lường.
    • Mục tiêu: 80% trường THCS có đủ điều kiện tổ chức HĐTN trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường, chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội.

  4. Khuyến khích tổ chức các hoạt động trải nghiệm đa dạng:

    • Tổ chức các cuộc thi, câu lạc bộ, dã ngoại, trò chơi toán học liên quan đến “Xác suất - Thống kê”.
    • Mục tiêu: Mỗi trường tổ chức ít nhất 2 hoạt động trải nghiệm mỗi học kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: GV, Ban giám hiệu nhà trường, phụ huynh và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS:

    • Lợi ích: Nắm vững phương pháp thiết kế và tổ chức HĐTN, nâng cao hiệu quả giảng dạy chủ đề “Xác suất - Thống kê”.
    • Use case: Áp dụng các hoạt động trải nghiệm vào bài giảng, tăng cường tương tác và phát triển năng lực HS.

  2. Nhà quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển HĐTN trong dạy học Toán, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch đào tạo GV, đầu tư cơ sở vật chất và phát triển chương trình giáo dục.

  3. Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh:

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực nghiệm sư phạm về HĐTN trong dạy học Toán.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, nâng cao kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành.

  4. Phụ huynh học sinh:

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của HĐTN trong phát triển năng lực và phẩm chất của con em mình.
    • Use case: Hỗ trợ, phối hợp với nhà trường trong việc tạo điều kiện cho HS tham gia các hoạt động trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐTN có thực sự giúp HS hiểu sâu về “Xác suất - Thống kê” không?
    Có. Kết quả thực nghiệm cho thấy HS tham gia HĐTN có điểm kiểm tra tăng trung bình 15% so với lớp đối chứng, đồng thời phản hồi tích cực về khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

  2. GV cần chuẩn bị gì để tổ chức HĐTN hiệu quả?
    GV cần nắm vững nội dung kiến thức, thiết kế hoạt động phù hợp với mục tiêu bài học, chuẩn bị tài liệu, dụng cụ và tạo môi trường học tập tích cực để HS chủ động tham gia.

  3. Có những hình thức HĐTN nào phù hợp với môn Toán lớp 6, 7?
    Các hình thức phổ biến gồm trò chơi toán học, câu lạc bộ, tham quan dã ngoại, thảo luận nhóm, cuộc thi kiến thức, hoạt động đóng vai và sân khấu hóa.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của HĐTN?
    Có thể đánh giá qua kết quả bài kiểm tra, quan sát thái độ và sự tham gia của HS, phản hồi của HS và GV, cũng như sản phẩm học tập và kỹ năng phát triển trong quá trình hoạt động.

  5. HĐTN có phù hợp với tất cả HS không?
    HĐTN được thiết kế linh hoạt để phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và trình độ nhận thức của HS THCS, giúp phát huy tối đa năng lực cá nhân và khuyến khích sự sáng tạo, chủ động của từng HS.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức HĐTN trong dạy học môn Toán, tập trung vào chủ đề “Xác suất - Thống kê” ở lớp 6, 7.
  • Thiết kế và tổ chức thành công một số hoạt động trải nghiệm như “Sử dụng điện, nước tiết kiệm” và cuộc thi “Đi tìm trạng nguyên” giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực HS.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy điểm kiểm tra sau thực nghiệm tăng trung bình 15%, đồng thời HS có thái độ tích cực và kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm được cải thiện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực GV, đầu tư cơ sở vật chất và đa dạng hóa hình thức tổ chức HĐTN.
  • Khuyến nghị các nhà quản lý, GV, sinh viên sư phạm và phụ huynh tham khảo để phối hợp phát triển phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong thực tế giảng dạy và tiến hành đánh giá định kỳ để điều chỉnh, hoàn thiện mô hình tổ chức HĐTN phù hợp với từng địa phương và đối tượng HS. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, quý độc giả có thể liên hệ với Trường Đại học Hải Phòng hoặc các trung tâm đào tạo giáo viên chuyên ngành Toán học.