Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013) và Chương trình GDPT tổng thể 2018, hoạt động học trải nghiệm (HĐHTN) được xác định là một hoạt động giáo dục bắt buộc nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học. Tỉnh Lào Cai, với đặc điểm địa hình đồi núi và khí hậu đa dạng, có tiềm năng phát triển nông nghiệp phong phú, đồng thời học sinh (HS) đa phần xuất thân từ gia đình nông dân. Tuy nhiên, việc nâng cao năng suất cây trồng theo hướng nông nghiệp sạch vẫn còn nhiều thách thức. Luận văn tập trung nghiên cứu thiết kế và tổ chức hoạt động học trải nghiệm chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” tại các trường THPT tỉnh Lào Cai trong năm học 2019-2020 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và định hướng nghề nghiệp cho HS.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: thiết kế nội dung học trải nghiệm chuyên đề phù hợp với chương trình GDPT mới và điều kiện địa phương; xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động học trải nghiệm; tổ chức thực nghiệm và đánh giá hiệu quả trong việc hình thành năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào HS lớp 11 các trường THPT tỉnh Lào Cai, với thời gian thực hiện trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học Sinh học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực thực tiễn cho HS, đồng thời hỗ trợ phát triển nông nghiệp sạch bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết học trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: kinh nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, kinh nghiệm trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này được vận dụng để thiết kế các hoạt động học trải nghiệm nhằm phát triển năng lực nhận thức, kỹ năng vận dụng và phẩm chất cho HS. Ngoài ra, các khái niệm về năng lực (OECD, John Erpenbeck, Weinert) và năng lực sinh học được làm rõ, trong đó năng lực sinh học bao gồm nhận thức sinh học, tìm hiểu thế giới sống và vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học để giải quyết vấn đề thực tiễn.

Mô hình dạy học chuyên đề được áp dụng nhằm phân hóa sâu kiến thức, phát triển kỹ năng thực hành và định hướng nghề nghiệp cho HS. Các nguyên tắc thiết kế nội dung và hoạt động học trải nghiệm được xây dựng dựa trên tính khoa học, thực tiễn địa phương, phù hợp đặc điểm HS và đa dạng về không gian, thời gian thực hiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành về học trải nghiệm, dinh dưỡng khoáng, nông nghiệp sạch và chương trình GDPT mới.
  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các chuyên gia giáo dục, giáo viên bộ môn Sinh học tại các trường THPT tỉnh Lào Cai để hoàn thiện thiết kế chuyên đề và kế hoạch tổ chức.
  • Phương pháp điều tra sư phạm: Khảo sát nhận thức, thực trạng tổ chức HĐHTN qua phiếu hỏi và phỏng vấn 32 giáo viên Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức dạy học chuyên đề và các hoạt động học trải nghiệm tại một số trường THPT, đánh giá hiệu quả qua khảo sát kiến thức, thái độ, hành vi HS trước và sau thực nghiệm.
  • Phương pháp thống kê toán học: Phân tích dữ liệu thu thập được bằng các tham số thống kê mô tả và kiểm định thống kê để đánh giá sự khác biệt và hiệu quả của hoạt động.

Cỡ mẫu gồm 32 giáo viên và khoảng 100 HS tham gia thực nghiệm. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các vùng miền trong tỉnh. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm các giai đoạn thiết kế, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức giáo viên về HĐHTN: Khoảng 75% giáo viên có nhận thức đúng về vai trò và tầm quan trọng của HĐHTN trong phát triển năng lực HS. Tuy nhiên, 62,5% giáo viên chưa hiểu đầy đủ bản chất của học tập trải nghiệm, dẫn đến việc tổ chức hoạt động còn hạn chế.

  2. Thực trạng tổ chức HĐHTN: Chỉ 12,5% giáo viên thường xuyên tổ chức HĐHTN, 46,9% thỉnh thoảng tổ chức và 40,6% chưa bao giờ tổ chức. Nguyên nhân chính là do thiếu kinh phí (100%), thời gian (81,25%), điều kiện địa điểm (87,5%) và tài liệu hướng dẫn (84,4%).

  3. Thiết kế chuyên đề và hoạt động học trải nghiệm: Chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” được thiết kế gồm 3 phần chính với 3 hoạt động học trải nghiệm: ủ phân hữu cơ, trồng rau địa canh và mô hình thủy canh. Mỗi hoạt động có mục tiêu rõ ràng, phương thức tổ chức phù hợp và sản phẩm học tập đa dạng.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi tổ chức các hoạt động học trải nghiệm, điểm kiểm tra kiến thức HS tăng trung bình 25%, tỷ lệ HS đạt năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học tăng từ 40% lên 75%. HS thể hiện sự hứng thú, chủ động và kỹ năng thực hành được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc thiết kế và tổ chức HĐHTN chuyên đề phù hợp với điều kiện địa phương và đặc điểm HS tỉnh Lào Cai góp phần nâng cao hiệu quả dạy học Sinh học. Việc áp dụng lý thuyết học trải nghiệm của Kolb giúp HS phát triển toàn diện năng lực nhận thức, kỹ năng vận dụng và phẩm chất. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của HĐHTN trong phát triển năng lực người học.

Hạn chế về kinh phí, thời gian và tài liệu là những thách thức phổ biến trong tổ chức HĐHTN, cần có sự hỗ trợ từ các cấp quản lý và cộng đồng. Việc tổ chức các hoạt động thực hành như ủ phân hữu cơ, trồng rau địa canh và mô hình thủy canh không chỉ giúp HS hiểu sâu kiến thức mà còn tạo điều kiện vận dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần phát triển nông nghiệp sạch bền vững tại địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra trước và sau thực nghiệm, bảng phân tích mức độ phát triển năng lực HS, và hình ảnh minh họa các hoạt động học trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức HĐHTN, đặc biệt là chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho giáo viên. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Sở GD&ĐT, các trường THPT.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn và công cụ đánh giá: Biên soạn tài liệu hướng dẫn chi tiết về tổ chức HĐHTN và xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực HS sau hoạt động. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ GD&ĐT phối hợp với các chuyên gia giáo dục.

  3. Huy động nguồn lực và hỗ trợ kinh phí: Xây dựng cơ chế hỗ trợ kinh phí tổ chức HĐHTN, kêu gọi sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp và các tổ chức xã hội để đảm bảo điều kiện vật chất và tài chính. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Sở GD&ĐT, UBND tỉnh, các trường THPT.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và địa phương: Phối hợp với các đơn vị nông nghiệp, các hộ nông dân để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, tạo môi trường học tập thực tiễn cho HS. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu các trường THPT, các tổ chức địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Sinh học THPT: Nắm bắt phương pháp thiết kế và tổ chức hoạt động học trải nghiệm chuyên đề, nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực HS.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Áp dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ tổ chức HĐHTN trong các trường phổ thông.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh học: Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp sạch: Hiểu rõ vai trò giáo dục trong phát triển nông nghiệp bền vững, phối hợp với nhà trường tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Học trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng trong giáo dục phổ thông?
    Học trải nghiệm là quá trình học thông qua làm và phản ánh kinh nghiệm thực tế, giúp HS phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất toàn diện. Nó quan trọng vì tạo điều kiện cho HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn, phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

  2. Chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” gồm những nội dung chính nào?
    Chuyên đề gồm ba phần: khái quát về nông nghiệp sạch; dinh dưỡng khoáng và năng suất cây trồng; dinh dưỡng khoáng trong sản xuất nông nghiệp sạch, kèm theo các hoạt động thực hành như ủ phân hữu cơ, trồng rau địa canh và mô hình thủy canh.

  3. Làm thế nào để thiết kế hoạt động học trải nghiệm hiệu quả?
    Cần đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực, xuất phát từ tình huống thực tiễn địa phương, tạo hứng thú cho HS, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, có sản phẩm học tập đa dạng và tổ chức thời gian, không gian phù hợp.

  4. Những khó khăn phổ biến khi tổ chức HĐHTN là gì?
    Khó khăn gồm thiếu kinh phí, thời gian, điều kiện địa điểm, tài liệu hướng dẫn và trình độ tổ chức của giáo viên, cũng như sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của HĐHTN như thế nào?
    Sau thực nghiệm, điểm kiểm tra kiến thức HS tăng trung bình 25%, tỷ lệ HS đạt năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng tăng từ 40% lên 75%, HS thể hiện sự hứng thú và kỹ năng thực hành được cải thiện rõ rệt.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công nội dung và kế hoạch tổ chức hoạt động học trải nghiệm chuyên đề “Dinh dưỡng khoáng - tăng năng suất cây trồng và nông nghiệp sạch” phù hợp với chương trình GDPT mới và điều kiện địa phương tỉnh Lào Cai.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hoạt động học trải nghiệm giúp HS phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng thực hành và phẩm chất một cách hiệu quả.
  • Nghiên cứu làm rõ các khó khăn, thuận lợi trong tổ chức HĐHTN, đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng dạy học Sinh học và phát triển nông nghiệp sạch bền vững.
  • Các đề xuất về đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu, huy động nguồn lực và phối hợp địa phương cần được triển khai trong thời gian tới.
  • Khuyến khích các trường THPT tỉnh Lào Cai áp dụng mô hình này rộng rãi, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các chuyên đề khác để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động học trải nghiệm, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất cho HS, đồng thời thúc đẩy phát triển nông nghiệp sạch tại địa phương trong giai đoạn tiếp theo.