Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế xã hội ngày càng phức tạp, tranh chấp kinh doanh, thương mại tại các Tòa án ngày càng gia tăng và có tính chất đa dạng, đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ từ các cơ quan tư pháp. Theo báo cáo của ngành, từ năm 2020 đến 2023, tỉnh Bắc Giang duy trì ổn định số lượng vụ án kinh doanh, thương mại thụ lý tại Tòa án với khoảng 65-75 vụ mỗi năm, trong đó Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Bắc Giang thực hiện kiểm sát 100% các vụ án này. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào thẩm quyền của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án, nhằm đánh giá hiệu quả thực tiễn và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là làm rõ cơ sở pháp lý, thực trạng thực hiện thẩm quyền kiểm sát của VKSND tại tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn 2018-2023, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao năng lực thực thi. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án kinh doanh, thương mại được thụ lý tại TAND các cấp trên địa bàn tỉnh Bắc Giang, với dữ liệu thu thập từ hồ sơ vụ án, báo cáo công tác của VKSND và TAND tỉnh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về thẩm quyền tư pháp và kiểm sát tư pháp, trong đó có:

  • Lý thuyết về thẩm quyền tư pháp: Định nghĩa thẩm quyền là quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức trong việc thực hiện các hoạt động tư pháp, bảo đảm tính hợp pháp và hiệu quả của quá trình giải quyết tranh chấp.
  • Mô hình kiểm sát tư pháp của Viện Kiểm sát nhân dân: Bao gồm các chức năng kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong hoạt động tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức và công dân.
  • Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại: Được hiểu là các tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh giữa các tổ chức, cá nhân có đăng ký kinh doanh, có mục đích lợi nhuận, theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Luật Doanh nghiệp 2020.
  • Khái niệm và đặc điểm giải quyết tranh chấp tại Tòa án: Quá trình giải quyết tranh chấp được thực hiện theo trình tự tố tụng dân sự, đảm bảo công bằng, khách quan, tuân thủ pháp luật.
  • Khái niệm thẩm quyền của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết tranh chấp: Thẩm quyền này bao gồm kiểm sát việc thụ lý, giải quyết, xét xử các vụ án kinh doanh, thương mại tại Tòa án, theo quy định của Luật Tổ chức VKSND 2014, Bộ luật Tố tụng dân sự 2015.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật liên quan, các báo cáo công tác của VKSND và TAND tỉnh Bắc Giang từ năm 2018 đến 2023.
  • Phương pháp nghiên cứu định lượng: Thu thập số liệu thống kê về số vụ án kinh doanh, thương mại thụ lý, kiểm sát và kháng nghị của VKSND tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn nghiên cứu. Cỡ mẫu gồm toàn bộ vụ án kinh doanh, thương mại được thụ lý tại TAND các cấp tỉnh Bắc Giang trong 4 năm (khoảng 265 vụ).
  • Phương pháp nghiên cứu định tính: Phân tích các vụ án điển hình, đánh giá thực trạng, vướng mắc trong thực hiện thẩm quyền kiểm sát của VKSND.
  • Phương pháp so sánh pháp luật: So sánh các quy định pháp luật hiện hành với thực tiễn áp dụng tại địa phương để nhận diện bất cập.
  • Timeline nghiên cứu: Từ năm 2018 đến 2023, tập trung phân tích số liệu và hồ sơ vụ án từ 2020 đến 2023 để đảm bảo tính cập nhật và thực tiễn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả kiểm sát của VKSND tỉnh Bắc Giang được nâng cao rõ rệt: Từ năm 2020 đến 2023, 100% vụ án kinh doanh, thương mại thụ lý tại TAND các cấp đều được VKSND lập hồ sơ và kiểm sát chặt chẽ. Số vụ án được kiểm sát dao động từ 55 đến 72 vụ/năm, thể hiện sự chủ động và toàn diện trong công tác kiểm sát (Bảng 2.1).

  2. Tỷ lệ kháng nghị và chấp nhận kháng nghị tăng đều qua các năm: Số vụ án kinh doanh, thương mại mà VKSND kháng nghị phúc thẩm tăng từ 5 vụ năm 2020 lên 12 vụ năm 2023, trong đó tỷ lệ TAND chấp nhận kháng nghị đạt trên 70%, vượt chỉ tiêu công tác ngành (Bảng 2.2).

  3. Chất lượng kiểm sát được cải thiện thông qua các vụ án điển hình: Qua phân tích hai vụ án kinh doanh thương mại tại huyện L và huyện S, VKSND tỉnh Bắc Giang đã phát hiện và kháng nghị kịp thời các vi phạm pháp luật tố tụng và nội dung bản án, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và ngân sách nhà nước.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm sát được đẩy mạnh: VKSND tỉnh đã số hóa 576 vụ án, triển khai phần mềm quản lý chỉ tiêu công tác và tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm trực tuyến, nâng cao hiệu quả và minh bạch trong kiểm sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả tích cực trên là do sự phối hợp chặt chẽ giữa VKSND và TAND tỉnh Bắc Giang, sự quan tâm đầu tư về nhân lực, cơ sở vật chất và công nghệ thông tin. Việc thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật về thẩm quyền kiểm sát, đặc biệt là các quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và Luật Tổ chức VKSND 2014, đã giúp VKSND phát hiện kịp thời các sai phạm trong quá trình giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại.

So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành tư pháp, kết quả này phù hợp với xu hướng nâng cao vai trò kiểm sát tư pháp của VKSND trong việc bảo vệ pháp luật và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số vướng mắc về xác định quan hệ pháp luật tranh chấp, đặc biệt là phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại với tranh chấp dân sự trong các trường hợp cá nhân không đăng ký kinh doanh nhưng có hoạt động kinh tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án kiểm sát và kháng nghị qua các năm, bảng so sánh các vi phạm pháp luật được phát hiện và xử lý, giúp minh họa rõ nét hiệu quả công tác kiểm sát của VKSND tỉnh Bắc Giang.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền kiểm sát của VKSND: Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để làm rõ hơn phạm vi, nội dung thẩm quyền kiểm sát, đặc biệt là quy định về phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại và tranh chấp dân sự. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tư pháp.

  2. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ kiểm sát: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về pháp luật kinh tế, kỹ năng kiểm sát và tranh tụng cho Kiểm sát viên; tăng cường bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: VKSND tối cao, VKSND tỉnh.

  3. Đảm bảo cơ sở vật chất và công nghệ thông tin phục vụ công tác kiểm sát: Đầu tư nâng cấp hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ, số hóa tài liệu, trang bị thiết bị hiện đại cho các phiên tòa trực tuyến và rút kinh nghiệm. Thời gian: 1-3 năm; Chủ thể: VKSND tỉnh, Sở Thông tin và Truyền thông.

  4. Xây dựng mối quan hệ phối hợp chặt chẽ giữa VKSND và TAND: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, phối hợp xử lý các vụ án phức tạp, tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm chung nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; Chủ thể: Lãnh đạo VKSND và TAND các cấp.

  5. Chú trọng công tác theo dõi, quản lý và hướng dẫn nghiệp vụ cho VKSND cấp huyện: Tăng cường kiểm tra, giám sát, hỗ trợ nghiệp vụ cho các đơn vị cấp huyện để đảm bảo thực hiện đúng thẩm quyền và nâng cao chất lượng kiểm sát. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: VKSND tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân: Nâng cao hiểu biết về thẩm quyền và kỹ năng kiểm sát việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Thẩm phán, cán bộ Tòa án nhân dân: Hiểu rõ vai trò, thẩm quyền của VKSND trong quá trình giải quyết tranh chấp, tăng cường phối hợp và tuân thủ pháp luật.

  3. Luật sư, chuyên gia pháp lý trong lĩnh vực kinh tế: Cung cấp cơ sở pháp lý và thực tiễn để tư vấn, tham gia tố tụng hiệu quả trong các vụ án kinh doanh, thương mại.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật kinh tế: Là tài liệu tham khảo khoa học, cập nhật các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng tại địa phương, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. VKSND có thẩm quyền gì trong việc kiểm sát giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại?
    VKSND có thẩm quyền kiểm sát việc thụ lý, giải quyết, xét xử các vụ án kinh doanh, thương mại tại Tòa án, bao gồm kiểm sát hồ sơ, quyết định, bản án, kháng nghị các vi phạm pháp luật trong quá trình tố tụng. Ví dụ, VKSND tỉnh Bắc Giang đã kiểm sát 100% vụ án kinh doanh, thương mại từ 2020-2023.

  2. Làm thế nào để phân biệt tranh chấp kinh doanh, thương mại với tranh chấp dân sự?
    Tranh chấp kinh doanh, thương mại phát sinh trong hoạt động kinh doanh giữa các tổ chức, cá nhân có đăng ký kinh doanh và mục đích lợi nhuận. Tranh chấp dân sự thường liên quan đến quan hệ dân sự không mang tính thương mại. Tuy nhiên, thực tế còn nhiều trường hợp khó phân biệt do quy định pháp luật chưa rõ ràng.

  3. VKSND có thể kháng nghị bản án nào trong giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại?
    VKSND có thể kháng nghị các bản án, quyết định của TAND cấp sơ thẩm, phúc thẩm khi phát hiện vi phạm pháp luật về tố tụng hoặc nội dung bản án không đúng quy định, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của các bên. Tỷ lệ kháng nghị được chấp nhận tại Bắc Giang đạt trên 70%.

  4. Những khó khăn nào VKSND tỉnh Bắc Giang gặp phải trong kiểm sát tranh chấp kinh doanh, thương mại?
    Khó khăn chủ yếu là xác định chính xác quan hệ pháp luật tranh chấp, phân biệt tranh chấp kinh doanh với dân sự trong các trường hợp cá nhân không đăng ký kinh doanh; đồng thời còn tồn tại một số bất cập về cơ sở vật chất và phối hợp với TAND.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm sát của VKSND trong lĩnh vực này?
    Cần hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư công nghệ thông tin, tăng cường phối hợp với TAND và chú trọng công tác hướng dẫn nghiệp vụ cho các đơn vị cấp huyện. Bắc Giang đã triển khai số hóa hồ sơ và tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm để nâng cao chất lượng kiểm sát.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ cơ sở pháp lý và thực trạng thẩm quyền của VKSND trong kiểm sát giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2018-2023.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy VKSND tỉnh Bắc Giang thực hiện kiểm sát toàn diện, phát hiện và kháng nghị kịp thời các vi phạm pháp luật, góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên và ngân sách nhà nước.
  • Nhiều vụ án điển hình được phân tích cho thấy vai trò quan trọng của VKSND trong việc nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư công nghệ và tăng cường phối hợp giữa VKSND và TAND nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo chuyên sâu, hoàn thiện hệ thống pháp luật và áp dụng công nghệ thông tin trong công tác kiểm sát, đồng thời kêu gọi sự quan tâm của các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực pháp luật kinh tế.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm sát, bảo vệ công lý và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững tại địa phương!