Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (XD NTM) là một trong những chính sách trọng điểm của Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội vùng nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2021, huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ có tổng diện tích tự nhiên 43.824,66 ha, trong đó đất sản xuất nông nghiệp chiếm 25,24%, đất lâm nghiệp chiếm 61,72%. Với hơn 80% dân số sống ở nông thôn, sự tham gia của người dân trong chương trình XD NTM là yếu tố then chốt quyết định thành công của chương trình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy sự tham gia của người dân tại Yên Lập còn nhiều hạn chế, chủ yếu do nhận thức chưa đầy đủ và cơ chế huy động chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân trong thực hiện chương trình XD NTM tại huyện Yên Lập trong giai đoạn 2020-2023, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường sự tham gia này. Nghiên cứu tập trung khảo sát tại 3 xã đại diện cho các mức độ đạt chuẩn nông thôn mới khác nhau: xã Hưng Long (đạt chuẩn), xã Xuân Viên (chuẩn bị đạt chuẩn), xã Phúc Khánh (chưa đạt chuẩn). Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình XD NTM, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sự tham gia của người dân trong phát triển cộng đồng và quản lý kinh tế nông thôn. Theo Florin và Paul (1990), sự tham gia của người dân là quá trình cá nhân tham gia vào việc ra quyết định trong các tổ chức và môi trường ảnh hưởng đến họ. Setty (1991) nhấn mạnh sự tham gia bao gồm đóng góp ý kiến, vật liệu, tiền bạc, lao động và thời gian trong các dự án phát triển.

Khái niệm nông thôn mới được định nghĩa theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008) là khu vực nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội dân chủ, giàu bản sắc văn hóa và môi trường sinh thái được bảo vệ. Các nguyên tắc xây dựng nông thôn mới bao gồm phát huy vai trò chủ thể của người dân, Nhà nước đóng vai trò định hướng và hỗ trợ, thực hiện dân chủ cơ sở với các nội dung “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân hưởng lợi”.

Nghiên cứu tập trung vào 5 khái niệm chính: sự tham gia của người dân, nông thôn, nông thôn mới, quyền làm chủ của người dân trong xây dựng NTM, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia (bao gồm yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế, xã hội và yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND huyện Yên Lập, các tài liệu liên quan đến chương trình XD NTM giai đoạn 2020-2022. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với 166 người dân tại 3 xã đại diện, phỏng vấn sâu 16 cán bộ quản lý cấp huyện và xã, cùng các tổ chức chính trị - xã hội.

Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp chọn mẫu phân tầng, đại diện cho các nhóm xã đạt chuẩn, chuẩn bị đạt chuẩn và chưa đạt chuẩn nông thôn mới. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và so sánh, xử lý bằng phần mềm Excel để đánh giá mức độ tham gia, nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian thu thập số liệu sơ cấp từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ nhận thức của người dân về chương trình XD NTM: Khoảng 78% người dân được khảo sát tại xã Hưng Long hiểu rõ về mục tiêu và nội dung chương trình, trong khi xã Phúc Khánh chỉ đạt khoảng 45%. Tỷ lệ người dân biết đến bộ tiêu chí XD NTM đạt trung bình 65% trên toàn huyện.

  2. Sự tham gia đóng góp của người dân: Tỷ lệ người dân tham gia đóng góp ngày công, hiến đất và tiền cho các công trình XD NTM đạt 60% tại xã Hưng Long, 40% tại xã Xuân Viên và 25% tại xã Phúc Khánh. Tổng nguồn vốn huy động từ nhân dân trong giai đoạn 2019-2021 chiếm khoảng 15% tổng vốn đầu tư chương trình trên địa bàn huyện.

  3. Tham gia giám sát và quản lý: Chỉ có khoảng 30% người dân tham gia giám sát, kiểm tra các công trình xây dựng nông thôn mới, chủ yếu tập trung ở các xã đã đạt chuẩn. Tỷ lệ người dân tham gia các cuộc họp dân và thảo luận kế hoạch XD NTM đạt 55% trung bình toàn huyện.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia: Năng lực cán bộ địa phương, công tác tuyên truyền và cơ chế khuyến khích là những yếu tố chủ chốt. Ví dụ, xã Hưng Long có đội ngũ cán bộ năng động, tổ chức tuyên truyền hiệu quả nên thu hút được sự tham gia cao hơn. Ngược lại, xã Phúc Khánh gặp khó khăn do điều kiện kinh tế thấp và công tác vận động chưa hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tham gia của người dân trong chương trình XD NTM tại huyện Yên Lập còn chưa đồng đều và chưa phát huy hết tiềm năng. Mức độ nhận thức và tham gia cao hơn ở các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới, phản ánh tầm quan trọng của công tác tuyên truyền và vai trò của cán bộ địa phương. So sánh với kinh nghiệm của huyện Nghi Lộc, Nghệ An, nơi tỷ lệ hộ nghèo giảm từ 17% xuống còn 0,81% trong 10 năm nhờ sự vào cuộc quyết liệt của hệ thống chính trị và sự tham gia tích cực của người dân, Yên Lập cần tăng cường hơn nữa các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia đóng góp và giám sát của người dân theo từng xã, bảng so sánh mức độ nhận thức và đóng góp giữa các xã đại diện. Điều này giúp minh họa rõ sự khác biệt và các yếu tố ảnh hưởng.

Việc phát huy quyền làm chủ của người dân không chỉ giúp nâng cao hiệu quả đầu tư mà còn tạo sự đồng thuận, giảm thiểu các tranh chấp trong quá trình thực hiện. Tuy nhiên, khó khăn về điều kiện kinh tế, địa hình phức tạp và biến đổi khí hậu cũng là những thách thức lớn cần được giải quyết đồng bộ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin

    • Động từ hành động: Tổ chức các buổi tuyên truyền, hội nghị, phát hành tài liệu hướng dẫn.
    • Target metric: Nâng tỷ lệ người dân hiểu biết về chương trình lên trên 85% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo XD NTM huyện phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

  2. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế khuyến khích sự tham gia của người dân

    • Động từ hành động: Ban hành các chính sách hỗ trợ, khen thưởng các cá nhân, tập thể tích cực tham gia.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ đóng góp ngày công, tiền của của người dân lên 70% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã và tổ chức đoàn thể địa phương.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ và tổ chức bộ máy quản lý

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, tập huấn kỹ năng vận động, quản lý dự án cho cán bộ xã, thôn.
    • Target metric: 100% cán bộ cấp xã được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp & Phát triển nông thôn huyện phối hợp với các đơn vị đào tạo.

  4. Đẩy mạnh công khai minh bạch và giám sát cộng đồng

    • Động từ hành động: Thiết lập các kênh thông tin công khai, tổ chức các cuộc họp dân định kỳ để báo cáo tiến độ.
    • Target metric: 80% công trình XD NTM có sự giám sát của cộng đồng trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý dự án XD NTM xã, Ban Thanh tra nhân dân.

  5. Phát huy vai trò các đoàn thể chính trị - xã hội trong vận động người dân

    • Động từ hành động: Tăng cường phối hợp, tổ chức các phong trào thi đua, vận động đóng góp.
    • Target metric: Tăng số lượng hội viên tham gia các hoạt động XD NTM lên 50% trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Đoàn Thanh niên huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chương trình XD NTM các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp tăng cường sự tham gia của người dân.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn tại huyện miền núi.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt vai trò, cách thức vận động, huy động người dân tham gia hiệu quả.
    • Use case: Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, vận động đóng góp xây dựng nông thôn mới.

  4. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chương trình, điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn địa phương.
    • Use case: Xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển nông thôn bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sự tham gia của người dân trong chương trình XD NTM được hiểu như thế nào?
    Sự tham gia là quá trình người dân đóng góp ý kiến, công sức, tài chính và giám sát các hoạt động xây dựng nông thôn mới, đảm bảo quyền làm chủ và hưởng lợi trực tiếp từ chương trình.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự tham gia của người dân tại Yên Lập?
    Năng lực cán bộ địa phương và công tác tuyên truyền là yếu tố quyết định, bởi cán bộ có vai trò vận động, hướng dẫn người dân hiểu và tham gia tích cực.

  3. Người dân tham gia bằng những hình thức nào trong chương trình XD NTM?
    Người dân tham gia qua đóng góp ngày công, hiến đất, góp tiền, tham gia thảo luận kế hoạch, giám sát công trình và quản lý sử dụng các công trình nông thôn mới.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong các xã chưa đạt chuẩn?
    Cần tăng cường tuyên truyền, xây dựng cơ chế khuyến khích, đào tạo cán bộ và tổ chức các hoạt động vận động phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có, đặc biệt là các huyện miền núi có điều kiện kinh tế xã hội tương tự, giúp tham khảo kinh nghiệm và giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả chương trình XD NTM.

Kết luận

  • Sự tham gia của người dân là nhân tố quyết định thành công của chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tại huyện Yên Lập.
  • Mức độ nhận thức và tham gia của người dân còn chưa đồng đều, phụ thuộc nhiều vào năng lực cán bộ và công tác tuyên truyền.
  • Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế, địa hình và biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến sự tham gia.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện cơ chế khuyến khích, nâng cao năng lực cán bộ và phát huy vai trò giám sát cộng đồng.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các bước tiếp theo trong giai đoạn 2024-2026 để nâng cao hiệu quả chương trình, góp phần phát triển bền vững nông thôn huyện Yên Lập.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, tổ chức đoàn thể và người dân cần đồng lòng, chung sức thực hiện các giải pháp đề xuất để xây dựng nông thôn mới ngày càng phát triển, giàu đẹp và bền vững.