Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) được triển khai rộng khắp trên cả nước nhằm hiện đại hóa khu vực nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2018, cả nước có khoảng 3.289 xã đạt chuẩn NTM, chiếm 36,84%, vượt mục tiêu đề ra. Tuy nhiên, tiến độ xây dựng NTM ở các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, còn chậm với chỉ 5 xã đạt chuẩn. Huyện Đoan Hùng có diện tích tự nhiên 30.285,22 ha, dân số khoảng 122.875 người, chủ yếu sống bằng nông nghiệp với nhiều thuận lợi về tài nguyên thiên nhiên nhưng cũng đối mặt với nhiều khó khăn như địa hình phức tạp, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ và thu nhập người dân còn thấp.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng triển khai chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả và đẩy nhanh tiến độ thực hiện đến năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng NTM, đồng thời có giá trị thực tiễn khi đề xuất các giải pháp phù hợp với điều kiện đặc thù của huyện, góp phần nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn bền vững: Nhấn mạnh sự phát triển đồng bộ về kinh tế, xã hội, văn hóa và môi trường, trong đó người dân là chủ thể trung tâm.
  • Mô hình xây dựng nông thôn mới theo Bộ tiêu chí quốc gia: Bao gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm chính: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị.
  • Khái niệm về huy động nguồn lực cộng đồng: Tập trung phát huy vai trò của người dân trong xây dựng NTM, kết hợp với sự hỗ trợ của Nhà nước và các tổ chức xã hội.

Các khái niệm chính bao gồm: nông thôn mới, tiêu chí xây dựng NTM, phát triển kinh tế nông thôn, huy động nguồn lực cộng đồng, chuyển dịch cơ cấu lao động.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh và thu thập số liệu thực tiễn. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 28 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Đoan Hùng với số liệu thu thập trong giai đoạn 2016-2018. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các xã để đánh giá tổng thể thực trạng và phân tích các yếu tố ảnh hưởng.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tiến độ thực hiện các tiêu chí NTM giữa các xã, đồng thời áp dụng phương pháp hệ thống hóa để đề xuất giải pháp phù hợp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến hết năm 2018, với định hướng giải pháp đến năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ xây dựng NTM trên địa bàn huyện: Đến năm 2018, huyện có 5 xã đạt chuẩn NTM, 2 xã đạt 19/19 tiêu chí, 2 xã đạt 15-18 tiêu chí, 23 xã đạt từ 10-14 tiêu chí, không còn xã dưới 9 tiêu chí. Bình quân số tiêu chí đạt thêm ở các xã là 40%, vượt kế hoạch đề ra.

  2. Nguồn lực đầu tư và huy động xã hội hóa: Tổng nguồn vốn đầu tư giai đoạn 2011-2018 đạt khoảng 415,57 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Trung ương và tỉnh chiếm 73,49 tỷ đồng, vốn huy động từ nhân dân và các nguồn khác chiếm gần 84 tỷ đồng. Năm 2018, toàn huyện vận động được 151,7 nghìn m² đất để xây dựng các công trình phục vụ NTM.

  3. Cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội: Hạ tầng giao thông, trường học, trạm y tế được nâng cấp đáng kể; đến năm 2018, 85% số xã đạt tiêu chí về điện sinh hoạt, 75% số xã có nhà văn hóa đạt chuẩn, 45% số xã đạt tiêu chí về giáo dục và y tế.

  4. Thu nhập và chuyển dịch cơ cấu kinh tế: Thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt khoảng 23,2 triệu đồng/năm năm 2018, tăng 37% so với năm 2016. Tỷ trọng lao động trong nông nghiệp giảm dần, chuyển dịch sang công nghiệp và dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Tiến độ xây dựng NTM tại huyện Đoan Hùng đã có nhiều chuyển biến tích cực, thể hiện qua số xã đạt chuẩn và các tiêu chí được cải thiện rõ rệt. Việc huy động nguồn lực đa dạng, đặc biệt là sự đóng góp của nhân dân, đã tạo động lực quan trọng cho các dự án hạ tầng và phát triển sản xuất. So với các huyện miền núi khác trong tỉnh Phú Thọ, Đoan Hùng có lợi thế về nguồn lao động trẻ và tài nguyên thiên nhiên phong phú, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp hàng hóa.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế như cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ hoàn toàn, trình độ lao động và ứng dụng khoa học kỹ thuật còn thấp, thu nhập bình quân chưa đạt mục tiêu đề ra. Các khó khăn về địa hình đồi núi, đất đai phân tán cũng ảnh hưởng đến quy mô sản xuất và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành và các nghiên cứu về xây dựng NTM ở các huyện miền núi khác, đồng thời nhấn mạnh vai trò của chính quyền địa phương và sự tham gia tích cực của người dân trong quá trình thực hiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tiến độ đạt tiêu chí NTM theo năm, bảng tổng hợp nguồn vốn đầu tư và biểu đồ cơ cấu thu nhập của người dân qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức người dân: Đẩy mạnh truyền thông về lợi ích và trách nhiệm của người dân trong xây dựng NTM, tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật và quản lý sản xuất nhằm nâng cao trình độ lao động. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã; Thời gian: 2019-2020.

  2. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật và chuyển giao công nghệ: Hỗ trợ các mô hình sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, phát triển các sản phẩm chủ lực đặc trưng địa phương để nâng cao giá trị sản phẩm và thu nhập. Chủ thể: Trung tâm khuyến nông, các hợp tác xã; Thời gian: 2019-2021.

  3. Tăng cường đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội: Ưu tiên hoàn thiện hệ thống giao thông nông thôn, thủy lợi, điện sinh hoạt và các công trình văn hóa, y tế, giáo dục nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và nâng cao chất lượng cuộc sống. Chủ thể: UBND huyện, các cấp ngân sách; Thời gian: 2019-2020.

  4. Khuyến khích xã hội hóa và huy động nguồn lực cộng đồng: Xây dựng cơ chế khuyến khích người dân đóng góp đất đai, công sức và tài chính, đồng thời thu hút các nguồn vốn đầu tư từ doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các xã; Thời gian: liên tục.

  5. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và đánh giá tiến độ: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, đánh giá định kỳ kết quả thực hiện các tiêu chí NTM, kịp thời xử lý các vướng mắc và điều chỉnh kế hoạch phù hợp. Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện; Thời gian: hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về nông nghiệp và phát triển nông thôn: Nhận diện các khó khăn, thuận lợi và giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả triển khai chương trình xây dựng NTM.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng NTM tại địa phương miền núi, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tương tự.

  3. Lãnh đạo và cán bộ các xã, huyện trong tỉnh Phú Thọ và các tỉnh miền núi phía Bắc: Áp dụng các giải pháp phù hợp với điều kiện địa phương nhằm đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và nhà đầu tư quan tâm phát triển nông thôn: Hiểu rõ bối cảnh và nhu cầu phát triển nông thôn để phối hợp, hỗ trợ các dự án phát triển kinh tế xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình xây dựng nông thôn mới có những tiêu chí chính nào?
    Chương trình gồm 19 tiêu chí thuộc 5 nhóm: quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Ví dụ, tiêu chí về giao thông yêu cầu các trục đường xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa đạt tỷ lệ nhất định.

  2. Nguồn vốn đầu tư cho xây dựng NTM ở huyện Đoan Hùng chủ yếu đến từ đâu?
    Nguồn vốn gồm ngân sách Trung ương, tỉnh, huyện và huy động từ nhân dân, doanh nghiệp. Giai đoạn 2011-2018, tổng vốn đầu tư đạt khoảng 415,57 tỷ đồng, trong đó vốn huy động từ nhân dân chiếm gần 20%.

  3. Người dân đóng vai trò như thế nào trong xây dựng NTM?
    Người dân là chủ thể trung tâm, tham gia đóng góp đất đai, công sức, tài chính và quyết định các dự án đầu tư. Sự đồng thuận và tích cực của người dân quyết định sự thành công và bền vững của chương trình.

  4. Những khó khăn lớn nhất trong xây dựng NTM tại huyện Đoan Hùng là gì?
    Bao gồm địa hình đồi núi phức tạp, cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, trình độ lao động thấp, sản xuất nông nghiệp manh mún, thu nhập người dân còn thấp và nguồn lực đầu tư hạn chế.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để đẩy nhanh tiến độ xây dựng NTM?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao trình độ lao động, ứng dụng khoa học kỹ thuật, đầu tư hạ tầng, huy động nguồn lực cộng đồng và tăng cường quản lý, giám sát tiến độ thực hiện.

Kết luận

  • Huyện Đoan Hùng đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM với 5 xã đạt chuẩn và tiến độ cải thiện các tiêu chí rõ rệt trong giai đoạn 2016-2018.
  • Nguồn lực đầu tư đa dạng, trong đó huy động từ nhân dân đóng vai trò quan trọng, góp phần nâng cấp hạ tầng và phát triển sản xuất.
  • Thu nhập bình quân đầu người và chuyển dịch cơ cấu kinh tế có xu hướng tích cực nhưng vẫn chưa đạt mục tiêu đề ra.
  • Các khó khăn về địa hình, trình độ lao động và cơ sở hạ tầng cần được giải quyết đồng bộ để đảm bảo phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường tuyên truyền, ứng dụng khoa học kỹ thuật, đầu tư hạ tầng, huy động nguồn lực và nâng cao quản lý, giám sát tiến độ thực hiện đến năm 2020.

Luận văn khuyến nghị các cấp chính quyền và các bên liên quan tiếp tục phối hợp chặt chẽ, phát huy nội lực cộng đồng để hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển kinh tế xã hội huyện Đoan Hùng bền vững. Đề nghị các nhà nghiên cứu và cán bộ quản lý tham khảo để áp dụng và phát triển các mô hình phù hợp trong thực tiễn.