Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (XDNTM) là một trong những chính sách trọng điểm của Đảng và Nhà nước nhằm phát triển toàn diện khu vực nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, với địa hình phức tạp, chia cắt bởi nhiều khe suối và núi cao, có tổng diện tích tự nhiên gần 57.000 ha, dân số khoảng 59.000 người, trong đó lao động nông nghiệp chiếm khoảng 80%. Từ năm 2011 đến 2020, huyện đã triển khai nhiều giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện chương trình XDNTM, tuy nhiên đến năm 2022 mới có 7/16 xã đạt chuẩn nông thôn mới, còn 9 xã đang tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng tiến độ thực hiện chương trình XDNTM tại huyện Mai Châu trong giai đoạn 2019-2022, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện chương trình. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình, sử dụng số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập trong năm 2022. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoạch định chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý và huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn mới, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn toàn diện: Nhấn mạnh sự phát triển đồng bộ các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường và hệ thống chính trị ở nông thôn nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.
  • Mô hình quản lý chương trình mục tiêu quốc gia: Tập trung vào vai trò của Nhà nước trong việc định hướng, hỗ trợ chính sách và huy động nguồn lực, đồng thời phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư trong xây dựng nông thôn mới.
  • Khái niệm nông thôn mới: Là mô hình nông thôn hiện đại, văn minh, giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, phát triển sản xuất hàng hóa, bảo vệ môi trường sinh thái và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của người dân.

Các khái niệm chính bao gồm: tiêu chí xây dựng nông thôn mới (19 tiêu chí quốc gia), vai trò của cộng đồng dân cư, cơ chế chính sách hỗ trợ, và các yếu tố ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện chương trình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Mai Châu, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình, các văn bản pháp luật liên quan đến chương trình XDNTM giai đoạn 2019-2022; số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra thực địa tại 16 xã của huyện trong năm 2022 với cỡ mẫu khoảng 500 hộ dân và cán bộ quản lý địa phương.
  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên phân tầng nhằm đảm bảo đại diện cho các xã có điều kiện địa lý, kinh tế xã hội khác nhau.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tiến độ thực hiện các tiêu chí XDNTM giữa các xã; phân tích nhân tố ảnh hưởng bằng phương pháp hồi quy đa biến; phỏng vấn sâu và nhóm tập trung để thu thập ý kiến về các khó khăn, thuận lợi và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu sơ cấp trong quý I và II năm 2022, phân tích dữ liệu và hoàn thiện báo cáo trong quý III và IV năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiến độ thực hiện chương trình XDNTM còn chậm: Đến cuối năm 2022, huyện Mai Châu mới có 7/16 xã đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm khoảng 44%, còn lại 56% xã chưa hoàn thành các tiêu chí. So với kế hoạch đề ra, tiến độ đạt khoảng 70% mục tiêu.
  2. Nguồn lực đầu tư và huy động vốn: Tổng vốn đầu tư cho chương trình giai đoạn 2019-2022 đạt khoảng 350 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Nhà nước chiếm 65%, vốn huy động từ cộng đồng và doanh nghiệp chiếm 35%. Tuy nhiên, tỷ lệ huy động vốn tại một số xã vùng cao còn thấp, chỉ đạt khoảng 20-25% so với kế hoạch.
  3. Năng lực tổ chức quản lý và sự tham gia của cộng đồng: Khoảng 60% cán bộ xã được khảo sát đánh giá năng lực quản lý xây dựng nông thôn mới còn hạn chế, thiếu kỹ năng chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn. Mức độ tham gia của người dân vào các hoạt động xây dựng nông thôn mới đạt khoảng 55%, thấp hơn so với các huyện lân cận như Mộc Châu (70%) và Tây Hòa (75%).
  4. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội: Địa hình phức tạp, chia cắt mạnh với độ dốc trung bình 30-35°, khí hậu khắc nghiệt và hạ tầng giao thông chưa đồng bộ làm hạn chế khả năng phát triển sản xuất và huy động nguồn lực. Thu nhập bình quân đầu người năm 2022 đạt khoảng 40 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo còn khoảng 10%, cao hơn mức trung bình của tỉnh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tiến độ XDNTM chậm chủ yếu do hạn chế về nguồn lực tài chính, năng lực quản lý và sự tham gia của cộng đồng chưa cao. So sánh với huyện Tây Hòa và Mộc Châu, hai địa phương có tiến độ XDNTM nhanh hơn, cho thấy vai trò quan trọng của công tác tuyên truyền, vận động và đào tạo cán bộ cơ sở. Các biểu đồ tiến độ thực hiện các tiêu chí XDNTM theo từng xã cho thấy sự phân hóa rõ rệt giữa các xã vùng thấp và vùng cao, phản ánh ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên đến hiệu quả triển khai chương trình.

Kết quả nghiên cứu cũng khẳng định tầm quan trọng của việc huy động đa dạng nguồn lực, trong đó có sự đóng góp của cộng đồng dân cư và doanh nghiệp, nhằm bù đắp phần vốn còn thiếu từ ngân sách Nhà nước. Việc nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng chuyên môn cho cán bộ xã là yếu tố then chốt để đảm bảo tiến độ và chất lượng xây dựng nông thôn mới. Ngoài ra, việc phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng hàng hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật và phát triển du lịch sinh thái cũng góp phần nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động người dân: Đẩy mạnh các hoạt động truyền thông sâu rộng về mục tiêu, ý nghĩa và lợi ích của chương trình XDNTM, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cộng đồng dân cư. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo XDNTM huyện, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể.
  2. Nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ cơ sở: Tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng quản lý, kỹ thuật xây dựng nông thôn mới cho cán bộ xã, thôn, đặc biệt là các xã vùng cao. Thời gian: quý II - IV năm 2023. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với Trường Đại học Lâm nghiệp.
  3. Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư: Khuyến khích huy động vốn từ doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư thông qua các hình thức xã hội hóa, đóng góp ngày công, tài sản. Xây dựng cơ chế ưu đãi, hỗ trợ đầu tư cho các dự án phát triển hạ tầng và sản xuất. Thời gian: liên tục trong giai đoạn 2023-2025. Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban liên quan.
  4. Phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng hàng hóa và ứng dụng công nghệ cao: Hỗ trợ xây dựng các mô hình sản xuất tập trung, liên kết chuỗi giá trị, áp dụng kỹ thuật tưới nhỏ giọt, nhà lưới, công nghệ sinh học để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, các hợp tác xã, doanh nghiệp.
  5. Cải thiện hạ tầng giao thông và thủy lợi: Ưu tiên đầu tư nâng cấp đường giao thông nông thôn, hệ thống thủy lợi để đảm bảo thuận lợi cho sản xuất và sinh hoạt, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Ban Quản lý dự án huyện, Sở Giao thông vận tải, Sở Nông nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng, khó khăn và giải pháp trong triển khai chương trình XDNTM, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành.
  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu thực địa.
  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư địa phương: Nắm bắt vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia xây dựng nông thôn mới, từ đó phát huy nội lực và phối hợp hiệu quả với chính quyền.
  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, hạ tầng nông thôn: Hiểu rõ tiềm năng, cơ hội và thách thức khi đầu tư vào các dự án phát triển nông thôn mới tại huyện Mai Châu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới là gì?
    Là chương trình phát triển toàn diện khu vực nông thôn, nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường và xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh tại cơ sở.

  2. Tiến độ thực hiện XDNTM tại huyện Mai Châu hiện nay ra sao?
    Đến năm 2022, huyện có 7/16 xã đạt chuẩn nông thôn mới, chiếm khoảng 44%, còn 9 xã đang tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí, tiến độ đạt khoảng 70% so với kế hoạch đề ra.

  3. Những khó khăn chính ảnh hưởng đến tiến độ XDNTM tại Mai Châu là gì?
    Bao gồm địa hình phức tạp, nguồn lực tài chính hạn chế, năng lực quản lý cán bộ cơ sở còn yếu, sự tham gia của cộng đồng chưa cao và hạ tầng giao thông, thủy lợi chưa đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong xây dựng nông thôn mới?
    Thông qua công tác tuyên truyền sâu rộng, tổ chức các cuộc họp dân chủ, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể, đồng thời tạo điều kiện để người dân đóng góp công sức, tài sản và giám sát thực hiện.

  5. Các giải pháp chính để đẩy nhanh tiến độ XDNTM tại Mai Châu là gì?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực quản lý cán bộ, đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư, phát triển kinh tế nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao và cải thiện hạ tầng giao thông, thủy lợi.

Kết luận

  • Huyện Mai Châu đã đạt được những kết quả bước đầu trong xây dựng nông thôn mới với 7/16 xã đạt chuẩn, tuy nhiên tiến độ còn chậm so với kế hoạch.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm nguồn lực tài chính, năng lực quản lý, sự tham gia của cộng đồng và điều kiện tự nhiên phức tạp.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm đẩy nhanh tiến độ, bao gồm tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, huy động đa dạng nguồn lực và phát triển kinh tế nông nghiệp hiện đại.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách và tổ chức thực hiện chương trình XDNTM.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2023-2025 để hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới bền vững tại huyện Mai Châu.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng nông thôn mới giàu đẹp, văn minh tại Mai Châu!