Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng tại Việt Nam, công tác quản lý nhà nước về môi trường ngày càng trở nên cấp thiết nhằm bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và đảm bảo sự phát triển bền vững. Trên địa bàn Phường Bình Trị Đông, Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh, tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa mạnh mẽ đã tạo ra nhiều áp lực lên môi trường, như ô nhiễm không khí, tiếng ồn, ô nhiễm nguồn nước và rác thải sinh hoạt. Theo thống kê, lượng rác thải sinh hoạt phát sinh khoảng 35-40 tấn/ngày, trong khi hệ thống thu gom và xử lý còn nhiều hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về môi trường trên địa bàn phường trong giai đoạn 2020-2023, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý, phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội và điều kiện tự nhiên của địa phương. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Phường Bình Trị Đông, Quận Bình Tân, với thời gian khảo sát từ năm 2020 đến 2023. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý môi trường tại địa phương mà còn làm cơ sở tham khảo cho các đơn vị quản lý công khác trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý môi trường, trong đó có:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động xã hội nhằm đảm bảo trật tự pháp luật và phát triển bền vững.
  • Lý thuyết phát triển bền vững: Tập trung vào cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và công bằng xã hội.
  • Khái niệm quản lý nhà nước về môi trường: Theo Luật Bảo vệ môi trường số 72/2020/QH14, quản lý nhà nước về môi trường là sự tác động có tổ chức của bộ máy nhà nước nhằm bảo vệ chất lượng môi trường sống và phát triển bền vững kinh tế - xã hội.
  • Mô hình quản lý môi trường cấp phường: Bao gồm các hoạt động xây dựng văn bản pháp luật, kiểm soát ô nhiễm, giám sát môi trường, tuyên truyền nâng cao nhận thức và xử lý vi phạm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác – Lênin, kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, báo cáo, tài liệu liên quan đến quản lý môi trường tại Phường Bình Trị Đông và các nghiên cứu tương tự.
  • Phương pháp thu thập số liệu thực địa: Thu thập dữ liệu từ các cơ quan quản lý địa phương, số liệu thống kê về doanh nghiệp, hộ kinh doanh, lượng rác thải, các hoạt động kiểm tra xử lý vi phạm.
  • Phương pháp thống kê và phân tích: Tổng hợp, phân tích số liệu thu thập được để đánh giá thực trạng và hiệu quả quản lý nhà nước về môi trường.
  • Phương pháp khảo sát và phỏng vấn: Tiếp cận cán bộ quản lý, người dân và các tổ chức liên quan để thu thập ý kiến, đánh giá thực tiễn.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các doanh nghiệp, hộ kinh doanh (4.302 đơn vị), cán bộ công chức phụ trách môi trường tại phường, cùng với khảo sát ý kiến của hơn 3.200 người tham gia các hoạt động tuyên truyền. Phương pháp chọn mẫu kết hợp chọn mẫu toàn bộ và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy và nhân lực quản lý môi trường còn hạn chế: Đội ngũ cán bộ chuyên trách chỉ có 1 người không chuyên trách, kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ khác, không đáp ứng được khối lượng công việc ngày càng tăng. Tỷ lệ cán bộ được đào tạo chuyên sâu về môi trường chiếm dưới 30%, ảnh hưởng đến hiệu quả tham mưu và thực thi.

  2. Công tác xây dựng và thực hiện văn bản pháp luật về môi trường được chú trọng nhưng còn hạn chế về tính khả thi: Trong giai đoạn 2020-2023, phường đã ban hành 2 phương án, 69 kế hoạch, 22 công văn liên quan đến môi trường. Tuy nhiên, nhiều văn bản mang tính chung chung, sao chép từ nơi khác, chưa sát với thực tế địa phương, dẫn đến khó khăn trong triển khai.

  3. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật về môi trường đạt kết quả tích cực nhưng chưa bền vững: Có 79 đợt ra quân với hơn 3.200 lượt người tham gia, thu gom gần 78,4 tấn rác thải. Hơn 500 bài viết tuyên truyền được đăng tải trên các trang mạng xã hội. Tuy nhiên, hoạt động tuyên truyền chủ yếu tập trung vào các ngày lễ lớn, chưa duy trì thường xuyên, chưa thực sự thay đổi nhận thức và hành vi của người dân.

  4. Kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về môi trường được tăng cường: Trong 4 năm, đã kiểm tra 190 cơ sở sản xuất kinh doanh có nguy cơ ô nhiễm, lập biên bản nhắc nhở 155 cơ sở, xử phạt 6 trường hợp với tổng số tiền xử phạt khoảng 4 triệu đồng. Tỷ lệ giải quyết khiếu nại, tố cáo về môi trường đạt 100%. Tuy nhiên, công tác kiểm tra còn mang tính hình thức, thiếu đột xuất và chưa đủ nguồn lực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc đội ngũ cán bộ quản lý môi trường còn mỏng, thiếu chuyên môn sâu và kiêm nhiệm nhiều công việc khác nhau. Điều này làm giảm hiệu quả tham mưu, kiểm tra và xử lý vi phạm. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, như Quảng Ninh hay Đồng Nai, tình trạng thiếu hụt nhân lực và nguồn lực cũng là điểm chung, nhưng tại Bình Trị Đông còn nghiêm trọng hơn do tốc độ đô thị hóa nhanh và mật độ dân cư cao.

Công tác xây dựng văn bản pháp luật chưa sát thực tế địa phương làm giảm tính khả thi và hiệu quả thực thi. Việc tuyên truyền chưa đa dạng và chưa liên tục khiến nhận thức của người dân chưa được nâng cao bền vững, dẫn đến tình trạng xả rác bừa bãi, ô nhiễm kênh rạch và các điểm nóng môi trường vẫn tồn tại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện số lượng văn bản pháp luật ban hành theo năm, số lượt người tham gia các hoạt động tuyên truyền, số vụ kiểm tra và xử lý vi phạm, cũng như tỷ lệ thu gom rác thải hàng ngày để minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng trong giai đoạn nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nhân lực và nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý môi trường

    • Đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng nghiệp vụ thường xuyên cho cán bộ phụ trách môi trường.
    • Tuyển dụng thêm nhân sự chuyên trách để giảm tải công việc kiêm nhiệm.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp với Quận và các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện và cụ thể hóa các văn bản pháp luật, kế hoạch quản lý môi trường phù hợp với đặc điểm địa phương

    • Xây dựng các văn bản có nội dung chi tiết, rõ ràng, sát thực tế, có lộ trình và chỉ tiêu cụ thể.
    • Tham khảo ý kiến chuyên gia và cộng đồng trong quá trình soạn thảo.
    • Thời gian thực hiện: 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND phường, Ban pháp chế Quận.

  3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân

    • Tổ chức tuyên truyền thường xuyên, đa dạng hình thức như đối thoại, hội thi, truyền thông đa phương tiện.
    • Phát triển các mô hình điểm về phân loại rác tại nguồn, giảm sử dụng túi ni-lông.
    • Thời gian thực hiện: liên tục từ 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm pháp luật về môi trường

    • Tăng cường kiểm tra đột xuất, sử dụng công nghệ giám sát như camera an ninh.
    • Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để nâng cao tính răn đe.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2026.
    • Chủ thể thực hiện: UBND phường, Phòng Tài nguyên và Môi trường Quận.

  5. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng và trang thiết bị phục vụ quản lý môi trường

    • Nâng cấp hệ thống thu gom, xử lý rác thải, cải tạo kênh rạch, xây dựng điểm tập kết rác hợp lý.
    • Thời gian thực hiện: 2024-2027.
    • Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp Quận và các nhà tài trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về môi trường tại các cấp phường, xã

    • Học hỏi kinh nghiệm thực tiễn, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý môi trường địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý cấp quận, thành phố

    • Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển bền vững, phù hợp với đặc điểm từng địa bàn.

  3. Các tổ chức xã hội, đoàn thể và Mặt trận Tổ quốc

    • Sử dụng luận văn làm tài liệu tuyên truyền, vận động cộng đồng tham gia bảo vệ môi trường.

  4. Sinh viên, học viên ngành quản lý công, môi trường và các nhà nghiên cứu

    • Nguồn tư liệu tham khảo về thực trạng và giải pháp quản lý nhà nước về môi trường tại địa phương đô thị hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về môi trường tại phường Bình Trị Đông gặp những khó khăn gì?
    Đội ngũ cán bộ mỏng, kiêm nhiệm nhiều công việc, thiếu chuyên môn sâu; cơ sở hạ tầng chưa đáp ứng; công tác tuyên truyền chưa liên tục và chưa hiệu quả; kiểm tra xử lý vi phạm còn hạn chế.

  2. Lượng rác thải sinh hoạt tại phường Bình Trị Đông là bao nhiêu?
    Khoảng 35-40 tấn rác thải sinh hoạt phát sinh mỗi ngày, chủ yếu từ hộ gia đình và hoạt động sản xuất kinh doanh.

  3. Các giải pháp chính để tăng cường quản lý môi trường tại địa phương là gì?
    Tăng cường nhân lực và đào tạo; hoàn thiện văn bản pháp luật; đẩy mạnh tuyên truyền; tăng cường kiểm tra xử lý vi phạm; đầu tư cơ sở hạ tầng.

  4. Tỷ lệ thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt tại phường hiện nay ra sao?
    Tỷ lệ thu gom đạt gần 100% với 15 chủ thu gom đã chuyển đổi phương tiện đạt chuẩn, tuy nhiên còn tồn tại tình trạng điểm tập kết rác quá tải và thu gom chưa kịp thời.

  5. Công tác tuyên truyền về bảo vệ môi trường được thực hiện như thế nào?
    Qua các hoạt động ra quân, hội thi, tuyên truyền trên mạng xã hội, treo băng rôn, phát tờ rơi, với hơn 3.200 lượt người tham gia và hơn 500 bài viết đăng tải trong giai đoạn 2020-2023.

Kết luận

  • Đội ngũ cán bộ quản lý môi trường tại Phường Bình Trị Đông còn thiếu về số lượng và chuyên môn, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Công tác xây dựng văn bản pháp luật và kế hoạch quản lý môi trường đã được thực hiện nhưng còn hạn chế về tính khả thi và sát thực tế.
  • Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng đã đạt được kết quả bước đầu nhưng chưa bền vững và chưa thay đổi hành vi rõ rệt.
  • Kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật về môi trường được tăng cường nhưng còn mang tính hình thức, thiếu nguồn lực và công cụ hỗ trợ.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ về nhân lực, pháp luật, tuyên truyền, kiểm tra và đầu tư cơ sở hạ tầng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về môi trường tại địa phương trong giai đoạn tới.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2027, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn.

Call to action: Các cơ quan quản lý, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các giải pháp, góp phần xây dựng môi trường sống xanh, sạch, bền vững tại Phường Bình Trị Đông.