Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong các dự án đầu tư xây dựng cơ bản như hạ tầng giao thông, điện lực, trường học. Tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển kinh tế, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng (GPMB) các dự án hạ tầng đang được quan tâm nhưng còn nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả sử dụng ngân sách. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2019 nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách Nhà nước trong bồi thường, GPMB các dự án hạ tầng tại huyện Văn Yên, từ đó đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ngân sách trong bồi thường GPMB, đánh giá thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng, đồng thời đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách Nhà nước tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án hạ tầng tiêu biểu như Dự án đường Thanh niên thị trấn Mậu A, khu dân cư nông thôn thôn Lắc Mường, xã Phong Dụ Hạ và khu dân cư mới phía Tây cầu Mậu A. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo quyền lợi người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Văn Yên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách Nhà nước, quản lý đất đai và bồi thường giải phóng mặt bằng. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách Nhà nước: NSNN là công cụ điều tiết vĩ mô, phản ánh các quan hệ kinh tế giữa Nhà nước và các chủ thể xã hội, bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát ngân sách. Lý thuyết nhấn mạnh vai trò của NSNN trong phân phối nguồn lực, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội.

  2. Lý thuyết bồi thường và giải phóng mặt bằng: Bồi thường là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất cho người bị thu hồi theo quy định pháp luật, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân. Giải phóng mặt bằng là quá trình di dời tài sản, dân cư để bàn giao mặt bằng cho dự án, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và chi phí dự án.

Các khái niệm chính bao gồm: bồi thường về đất và tài sản gắn liền với đất, dự toán ngân sách bồi thường, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách như bộ máy quản lý, pháp luật, công nghệ thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo quyết toán ngân sách, tài liệu pháp luật, các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính, Sở Tài chính, UBND huyện Văn Yên giai đoạn 2016-2018. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 90 đối tượng gồm 10 cán bộ quản lý và 80 người dân trong khu vực dự án.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, phân tổ thống kê để phân nhóm dữ liệu, phương pháp so sánh để đánh giá mức độ thực hiện ngân sách qua các năm. Phân tích định lượng dựa trên phần mềm Excel với công cụ PivotTable, kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn và khảo sát.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp từ tháng 01/2020 đến tháng 02/2020, xử lý và phân tích dữ liệu trong quý đầu năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách bồi thường: Dự toán ngân sách bồi thường tại huyện Văn Yên được xây dựng dựa trên các quy định của Luật Đất đai 2013 và các văn bản hướng dẫn. Tuy nhiên, tỷ lệ dự toán so với thực tế chi trả có sự chênh lệch, với mức độ thực hiện đạt khoảng 85-90% dự toán trong giai đoạn 2016-2018, cho thấy còn tồn tại sai số trong dự báo kinh phí.

  2. Chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách: Việc chấp hành dự toán ngân sách bồi thường có sự cải thiện qua các năm, tỷ lệ chi đúng dự toán đạt trên 90% năm 2018, tăng 5% so với năm 2016. Quyết toán ngân sách được thực hiện đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn một số trường hợp chậm trễ trong báo cáo và kiểm tra giám sát.

  3. Ý kiến người dân và cán bộ chuyên môn: Qua khảo sát 80 người dân bị thu hồi đất, 75% đánh giá công tác bồi thường và giải phóng mặt bằng ở mức tốt hoặc rất tốt, phản ánh sự đồng thuận cao. Trong khi đó, 60% cán bộ chuyên môn đánh giá công tác quản lý ngân sách còn một số hạn chế về phối hợp liên ngành và năng lực cán bộ.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng: Năng lực cán bộ quản lý, sự phối hợp giữa các cấp, hệ thống pháp luật và công nghệ thông tin là những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý ngân sách. Ví dụ, việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn hạn chế, gây khó khăn trong việc cập nhật và giám sát số liệu kịp thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại chủ yếu do quy trình lập dự toán còn thiếu chính xác do khó khăn trong đánh giá giá đất và tài sản, cũng như sự biến động của thị trường bất động sản địa phương. So sánh với kinh nghiệm của huyện Tam Nông (Phú Thọ) và Sơn Dương (Tuyên Quang), Văn Yên còn hạn chế trong công tác phối hợp liên ngành và kiểm tra giám sát, dẫn đến hiệu quả quản lý ngân sách chưa tối ưu.

Việc người dân đánh giá tích cực cho thấy công tác tuyên truyền, vận động và thực hiện chính sách bồi thường đã được quan tâm, góp phần giảm thiểu khiếu kiện và tranh chấp. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, nâng cao năng lực cán bộ và hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán ngân sách qua các năm, bảng tổng hợp ý kiến khảo sát người dân và cán bộ, giúp minh họa rõ nét các kết quả và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Áp dụng các phương pháp định giá đất và tài sản hiện đại, cập nhật dữ liệu thị trường thường xuyên để nâng cao độ chính xác dự toán. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ quan chuyên môn.

  2. Tăng cường năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về quản lý ngân sách, pháp luật đất đai và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ liên quan. Thời gian: 2021-2022. Chủ thể: UBND huyện, Sở Tài chính tỉnh.

  3. Nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, đơn vị liên quan trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách bồi thường GPMB. Thời gian: ngay trong năm 2021. Chủ thể: UBND huyện Văn Yên.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách bồi thường, giải phóng mặt bằng, cập nhật số liệu theo thời gian thực, hỗ trợ công tác giám sát và báo cáo. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và thanh tra: Đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra việc sử dụng ngân sách, xử lý nghiêm các vi phạm để đảm bảo ngân sách được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Thanh tra huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách trong bồi thường GPMB, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý đất đai: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật liên quan đến bồi thường, giải phóng mặt bằng và quản lý ngân sách.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho các nghiên cứu về quản lý ngân sách, phát triển hạ tầng và chính sách đất đai.

  4. Các chủ đầu tư dự án hạ tầng và doanh nghiệp liên quan: Hiểu rõ quy trình, cơ chế quản lý ngân sách bồi thường, từ đó phối hợp hiệu quả với chính quyền địa phương trong triển khai dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách Nhà nước trong bồi thường GPMB có vai trò gì?
    Quản lý ngân sách đảm bảo nguồn kinh phí được phân bổ, sử dụng đúng mục đích, kịp thời và hiệu quả, góp phần thúc đẩy tiến độ dự án và bảo vệ quyền lợi người dân.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách bồi thường tại huyện Văn Yên là gì?
    Khó khăn gồm sai số trong lập dự toán, năng lực cán bộ hạn chế, phối hợp liên ngành chưa hiệu quả và ứng dụng công nghệ thông tin còn thấp.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách bồi thường?
    Cần hoàn thiện dự toán, đào tạo cán bộ, tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và kiểm tra giám sát chặt chẽ.

  4. Người dân có được tham gia phản hồi về công tác bồi thường không?
    Có, khảo sát cho thấy đa số người dân đánh giá tích cực, phản ánh sự minh bạch và công khai trong quá trình bồi thường.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng cho địa phương khác không?
    Các giải pháp mang tính tổng quát, có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các huyện, tỉnh có điều kiện tương tự nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách Nhà nước trong bồi thường, giải phóng mặt bằng các dự án hạ tầng tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy công tác quản lý ngân sách còn tồn tại một số hạn chế về lập dự toán, chấp hành và giám sát ngân sách.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm năng lực cán bộ, phối hợp liên ngành, hệ thống pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện dự toán, nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ và kiểm tra giám sát nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2024 để đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Văn Yên.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả nghiên cứu, các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách Nhà nước trong lĩnh vực bồi thường, giải phóng mặt bằng.