I. Tội phạm ma túy Đà Nẵng Tổng quan thực trạng đáng báo động
Thành phố Đà Nẵng, được mệnh danh là “thành phố đáng sống”, không chỉ là trung tâm kinh tế-chính trị của miền Trung mà còn là một điểm nóng về tình hình an ninh trật tự. Trong giai đoạn 2016-2020, tình hình tội phạm ma túy tại đây đã có những diễn biến vô cùng phức tạp và đáng báo động. Các cơ quan chức năng, đặc biệt là Công an thành phố Đà Nẵng, đã nỗ lực không ngừng trong công tác đấu tranh, phòng chống. Theo thống kê từ Ban chỉ đạo thực hiện Chỉ thị số 37-CT/TU, đã có 1.586 đối tượng phạm tội về ma túy bị bắt giữ, thu giữ gần 80kg ma túy các loại. Con số này tăng 117% về số vụ và 452% về lượng ma túy so với giai đoạn 2010-2015. Đáng chú ý, tình trạng tái phạm tội và tỷ lệ tái nghiện ma túy vẫn ở mức cao, đặt ra một thách thức lớn cho công tác phòng ngừa. Vấn đề tái phạm tội ma túy ở Đà Nẵng không chỉ là một chỉ số đánh giá hiệu quả của các biện pháp cải tạo, giáo dục mà còn phản ánh những lỗ hổng trong hệ thống quản lý sau cai nghiện và hỗ trợ sau cai nghiện. Việc nghiên cứu sâu sắc thực trạng này là yêu cầu cấp thiết để xây dựng các giải pháp phòng ngừa toàn diện, hiệu quả, góp phần bảo vệ sự bình yên cho thành phố.
1.1. Các số liệu thống kê tội phạm ma túy giai đoạn 2016 2020
Số liệu thống kê trong 5 năm (2016-2020) cho thấy một bức tranh toàn cảnh về sự gia tăng của tội phạm ma túy tại Đà Nẵng. Các lực lượng chuyên trách đã khởi tố 1.586 bị can, tăng 671 đối tượng so với 5 năm trước đó. Số lượng ma túy thu giữ, đặc biệt là ma túy tổng hợp, tăng đột biến. Công an thành phố Đà Nẵng cũng phát hiện 14.904 trường hợp sử dụng trái phép chất ma túy, tăng 202%. Những con số này cho thấy các điểm nóng ma túy ở Đà Nẵng vẫn tồn tại và hoạt động tinh vi. Thực trạng này đòi hỏi việc xử lý hình sự tội ma túy phải được thực hiện một cách nghiêm khắc và quyết liệt hơn, đồng thời củng cố các biện pháp nghiệp vụ để triệt phá tận gốc các đường dây tội phạm.
1.2. Định nghĩa và bản chất của tái phạm tội về ma túy
Tái phạm tội về ma túy được hiểu là trường hợp một người đã bị kết án về một trong các tội phạm ma túy quy định trong Bộ luật Hình sự, sau đó lại tiếp tục thực hiện một hành vi phạm tội mới cũng liên quan đến ma túy. Bản chất của hiện tượng này thể hiện sự thất bại trong quá trình giáo dục, cải tạo và tái hòa nhập. Nó cho thấy thái độ coi thường pháp luật và sự khó khăn trong việc từ bỏ con đường tội lỗi. Về mặt pháp lý, tái phạm tội khác với tái phạm (chưa được xóa án tích) theo Luật Hình sự, vì nó bao gồm cả những trường hợp đã được xóa án tích nhưng vẫn phạm tội trở lại. Việc phân biệt rõ khái niệm này giúp các cơ quan chức năng có cơ sở để xây dựng các biện pháp phòng ngừa chuyên biệt, tác động trực tiếp vào nguyên nhân tái nghiện và các yếu tố dẫn đến hành vi phạm tội lặp lại.
II. Phân tích số liệu tái phạm tội ma túy Đà Nẵng nguyên nhân
Thực trạng tái phạm tội ma túy ở Đà Nẵng là một vấn đề nhức nhối, phản ánh những thách thức trong công tác phòng ngừa và quản lý. Giai đoạn 2016-2020, các cơ quan chức năng đã xử lý 541 vụ với 985 đối tượng tái phạm tội về ma túy. Con số này cho thấy xu hướng gia tăng đáng lo ngại, đặc biệt về số lượng đối tượng. Tỷ lệ tái phạm tội trong vòng 1 năm sau khi chấp hành xong hình phạt chiếm tới 37,46%, cho thấy hiệu quả của công tác hỗ trợ sau cai nghiện và hòa nhập cộng đồng còn nhiều hạn chế. Việc phân tích sâu các đặc điểm nhân thân của tội phạm, địa bàn hoạt động và các yếu tố kinh tế - xã hội là cơ sở quan trọng để xác định chính xác nguyên nhân tái nghiện và các điều kiện làm phát sinh tội phạm. Từ đó, các cơ quan có thẩm quyền có thể xây dựng những chính sách cho người sau cai nghiện phù hợp và các mô hình cai nghiện hiệu quả hơn, nhắm đúng vào các nhóm đối tượng và khu vực trọng điểm.
2.1. Phân tích đặc điểm nhân thân của người tái phạm tội
Phân tích 985 đối tượng tái phạm tội cho thấy một số đặc điểm nhân thân nổi bật. Về giới tính, nam giới chiếm đa số với 88,83%. Về độ tuổi, nhóm từ 18 đến 30 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất (77,36%), phản ánh tình trạng trẻ hóa của tội phạm ma túy. Đáng chú ý, có đến 60,30% đối tượng có nghề nghiệp không ổn định và 26,60% không có nghề nghiệp. Về trình độ học vấn, phần lớn chưa hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông. Những đặc điểm này chỉ ra rằng, thiếu việc làm, trình độ học vấn thấp và nhận thức pháp luật hạn chế là những nguyên nhân tái nghiện và tái phạm tội cốt lõi. Do đó, các giải pháp dạy nghề và tạo việc làm cho người sau cải tạo là cực kỳ quan trọng.
2.2. Các địa bàn và loại tội danh tái phạm phổ biến nhất
Tình hình tái phạm tội không phân bổ đồng đều mà tập trung tại các quận trung tâm, vốn là những điểm nóng ma túy ở Đà Nẵng. Dẫn đầu là quận Thanh Khê (206 đối tượng), Sơn Trà (188 đối tượng) và Hải Châu (169 đối tượng). Về tội danh, “Tàng trữ trái phép chất ma túy” (Điều 249 BLHS) chiếm tỷ lệ cao nhất với 61,37% số vụ, tiếp theo là “Mua bán trái phép chất ma túy” (Điều 251 BLHS) với 35,67% số vụ. Điều này cho thấy mục đích tái phạm chủ yếu là để có ma túy sử dụng cho bản thân và để thu lợi bất chính. Việc xác định các địa bàn trọng điểm giúp Công an thành phố Đà Nẵng tập trung lực lượng để trấn áp và triển khai các biện pháp phòng ngừa phù hợp.
2.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong công tác phòng ngừa
Mặc dù có nhiều nỗ lực, công tác phòng ngừa tái phạm tội vẫn còn những hạn chế. Một trong những nguyên nhân chính là việc quản lý sau cai nghiện còn lỏng lẻo. Các chính sách cho người sau cai nghiện chưa thực sự đi vào cuộc sống, thiếu sự đồng bộ giữa các cơ quan. Vai trò của gia đình và xã hội trong việc giám sát, động viên người lầm lỗi chưa được phát huy tối đa. Nhiều người sau khi trở về vẫn phải đối mặt với sự kỳ thị, khó khăn trong tìm kiếm việc làm, dẫn đến tâm lý chán nản và dễ dàng quay lại con đường cũ. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền phòng chống ma túy đôi khi còn mang tính hình thức, chưa tác động sâu sắc đến nhận thức của các nhóm đối tượng nguy cơ cao.
III. Tăng cường vai trò chính quyền trong phòng chống ma túy Đà Nẵng
Để giải quyết tận gốc vấn đề tái phạm tội ma túy ở Đà Nẵng, việc tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của hệ thống chính trị là yếu tố then chốt. Thành ủy và UBND thành phố Đà Nẵng đã ban hành nhiều chỉ thị, đề án quan trọng như Chỉ thị số 37-CT/TU và Đề án “Không có người nghiện ma túy không được kiểm soát trong cộng đồng”. Những văn bản này đã tạo ra một cơ sở chính trị và pháp lý vững chắc cho cuộc chiến chống ma túy. Tuy nhiên, để các chủ trương này thực sự phát huy hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ hơn nữa giữa các sở, ban, ngành. Lực lượng Công an thành phố Đà Nẵng cần tiếp tục giữ vai trò nòng cốt, chủ động tham mưu, xây dựng các kế hoạch hành động cụ thể, bám sát tình hình thực tế tại từng địa phương. Việc tuân thủ và hoàn thiện pháp luật về phòng chống ma túy phải được đặt lên hàng đầu, đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều bị xử lý hình sự tội ma túy một cách nghiêm minh, tạo tính răn đe cao trong xã hội.
3.1. Hoàn thiện cơ sở chính trị và pháp luật về phòng chống ma túy
Cơ sở chính trị cho công tác phòng chống ma túy tại Đà Nẵng được thể hiện qua các văn kiện của Đảng như Chỉ thị số 21-CT/TW, Chỉ thị số 48-CT/TW và được cụ thể hóa bằng Chỉ thị số 37-CT/TU của Thành ủy. Về mặt pháp lý, hệ thống pháp luật về phòng chống ma túy từ Hiến pháp, Bộ luật Hình sự đến các nghị định của Chính phủ đã tạo hành lang pháp lý cần thiết. Tuy nhiên, cần tiếp tục rà soát, bổ sung để các quy định về quản lý sau cai nghiện và hỗ trợ sau cai nghiện trở nên cụ thể và khả thi hơn. Việc xây dựng các quy chế phối hợp liên ngành cần được chú trọng để không tạo ra “vùng trống” trong quản lý, đặc biệt là quản lý các đối tượng sau khi chấp hành xong án phạt tù trở về địa phương.
3.2. Nâng cao năng lực cho lực lượng chuyên trách và Công an cơ sở
Công an thành phố Đà Nẵng và lực lượng công an các cấp đóng vai trò xung kích. Việc nâng cao năng lực nghiệp vụ, trang bị phương tiện kỹ thuật hiện đại cho lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy là yêu cầu cấp thiết. Cần tăng cường công tác nắm tình hình, quản lý địa bàn, đặc biệt là các điểm nóng ma túy ở Đà Nẵng. Bên cạnh đó, công an phường, xã cần được bồi dưỡng kỹ năng tiếp cận, quản lý và giáo dục các đối tượng có nguy cơ cao. Sự phối hợp giữa lực lượng công an và các tổ chức đoàn thể tại cơ sở như Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên trong các mô hình như “5+1” cần được nhân rộng để tạo thành một mạng lưới giám sát và hỗ trợ hiệu quả.
IV. Top mô hình cai nghiện và hỗ trợ sau cai nghiện ở Đà Nẵng
Công tác cai nghiện ma túy Đà Nẵng và hỗ trợ sau cai nghiện là hai mắt xích quan trọng nhất quyết định đến tỷ lệ tái nghiện ma túy. Hiện nay, thành phố đang triển khai nhiều hình thức cai nghiện như cai nghiện bắt buộc tại cộng đồng, cai nghiện tự nguyện và điều trị thay thế bằng Methadone. Cơ sở xã hội Bàu Bàng (thường được biết đến với tên gọi Trung tâm cai nghiện 05-06) là nơi thực hiện cai nghiện tập trung. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất nằm ở giai đoạn sau cai nghiện. Việc xây dựng các mô hình cai nghiện hiệu quả không chỉ dừng lại ở việc cắt cơn mà phải tập trung vào trị liệu tâm lý, dạy nghề và tạo điều kiện để người sau cai hòa nhập cộng đồng. Các mô hình hỗ trợ việc làm như “Quỹ hoàn lương” của thành phố đã cho thấy hiệu quả bước đầu. Việc nhân rộng các mô hình này, kết hợp với sự chung tay của doanh nghiệp và xã hội, sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi giúp người lầm lỗi có cơ hội làm lại cuộc đời, giảm thiểu nguy cơ tái phạm.
4.1. Thực trạng và hiệu quả các biện pháp cai nghiện hiện nay
Trong giai đoạn 2016-2020, Đà Nẵng đã tổ chức cai nghiện cho 5.349 lượt người. Trong đó, cai nghiện tập trung tại Cơ sở xã hội Bàu Bàng chiếm 53,01%. Tuy nhiên, tỷ lệ tái nghiện ma túy sau 1 năm vẫn còn ở mức cao (20,17% đối với cai nghiện tập trung). Điều trị bằng Methadone cho thấy tỷ lệ tái nghiện thấp hơn (13,09%). Thực trạng này cho thấy mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng. Cần có sự đánh giá, phân loại người nghiện để áp dụng phác đồ điều trị phù hợp. Việc kết hợp nhiều biện pháp, từ y tế, tâm lý đến xã hội, sẽ giúp nâng cao hiệu quả của công tác cai nghiện ma túy Đà Nẵng.
4.2. Giải pháp tái hòa nhập cộng đồng và hỗ trợ việc làm
Để ngăn chặn tái phạm, hòa nhập cộng đồng là giải pháp căn cơ. Mô hình “Quỹ hoàn lương” đã cho 1.127 lượt người vay vốn làm ăn, giúp họ ổn định cuộc sống. Đây là một mô hình cai nghiện hiệu quả cần được phát huy. Ngoài hỗ trợ vốn, cần đẩy mạnh các hoạt động tư vấn tâm lý, giới thiệu việc làm và kết nối với các doanh nghiệp sẵn sàng tiếp nhận người lao động từng có quá khứ lầm lỗi. Việc xây dựng các câu lạc bộ, đội, nhóm đồng đẳng giúp người sau cai có nơi sinh hoạt lành mạnh, chia sẻ và động viên nhau cũng là một giải pháp cần thiết. Các chính sách cho người sau cai nghiện cần tập trung vào việc tạo ra cơ hội thay vì chỉ quản lý, giám sát.
V. Bí quyết tuyên truyền phòng chống ma túy vai trò cộng đồng
Cuộc chiến chống tái phạm tội ma túy ở Đà Nẵng không thể thành công nếu thiếu đi sức mạnh của toàn xã hội. Công tác tuyên truyền phòng chống ma túy phải được đổi mới liên tục để nâng cao nhận thức cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thanh thiếu niên. Thay vì các phương pháp truyền thống, cần ứng dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội để lan tỏa thông điệp một cách nhanh chóng và hiệu quả. Vai trò của gia đình và xã hội là nền tảng vững chắc nhất. Gia đình cần là nơi quản lý, giáo dục con em, sớm phát hiện các dấu hiệu bất thường. Cộng đồng dân cư, thông qua các tổ dân phố, các mô hình tự quản, cần phát huy vai trò giám sát, đồng thời dang tay giúp đỡ, xóa bỏ sự kỳ thị đối với người từng phạm tội. Khi mỗi người dân trở thành một tuyên truyền viên tích cực, một giám sát viên có trách nhiệm, một mạng lưới phòng ngừa vững chắc sẽ được hình thành, góp phần đẩy lùi tệ nạn ma túy ra khỏi đời sống.
5.1. Đổi mới hình thức tuyên truyền giáo dục pháp luật
Công tác tuyên truyền phòng chống ma túy cần đa dạng hóa hình thức để tiếp cận hiệu quả hơn với giới trẻ. Việc sử dụng các kênh truyền thông hiện đại như fanpage “Tuổi trẻ Đà Nẵng”, “An ninh Đà Nẵng” đã cho thấy hiệu quả tích cực. Cần xây dựng các nội dung sáng tạo, trực quan như video ngắn, infographic về tác hại của ma túy tổng hợp. Tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề tại trường học, khu công nghiệp với sự tham gia của những người đã cai nghiện thành công để tăng tính thuyết phục. Các phiên tòa xét xử lưu động các vụ án ma túy cũng là một hình thức giáo dục pháp luật trực quan, có tác dụng răn đe mạnh mẽ.
5.2. Phát huy vai trò của gia đình và các tổ chức đoàn thể xã hội
Vai trò của gia đình và xã hội là không thể thay thế. Gia đình là tế bào của xã hội, là pháo đài đầu tiên ngăn chặn ma túy. Các tổ chức như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh cần triển khai các mô hình cụ thể để quản lý, giúp đỡ hội viên và gia đình hội viên. Mô hình “5+1” hay “1 hướng, 2 quản, 3 tự giác” là những ví dụ điển hình về sự chung tay của cộng đồng trong việc cảm hóa, giáo dục người lầm lỗi. Việc lồng ghép tiêu chí phòng chống ma túy vào bình xét “Gia đình văn hóa”, “Khu phố văn hóa” cũng là một cách làm hay để nâng cao trách nhiệm của từng cá nhân và tập thể.
VI. Hướng đi tương lai Giải pháp toàn diện cho tái phạm tội ma túy
Để giải quyết bền vững vấn đề tái phạm tội ma túy ở Đà Nẵng, cần một chiến lược tổng thể và dài hạn. Tương lai của công tác phòng ngừa không chỉ dựa vào sự trấn áp của lực lượng chức năng mà phải là sự kết hợp hài hòa của ba trụ cột: Phòng ngừa - Can thiệp - Tái hòa nhập. Phòng ngừa thông qua việc đẩy mạnh tuyên truyền phòng chống ma túy và giáo dục từ sớm. Can thiệp bằng cách nâng cao hiệu quả của các mô hình cai nghiện hiệu quả và xử lý hình sự tội ma túy một cách nghiêm minh. Tái hòa nhập thông qua việc hoàn thiện các chính sách cho người sau cai nghiện, tạo việc làm và xây dựng một xã hội không kỳ thị. Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cộng đồng sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một Đà Nẵng thực sự an toàn, nơi mỗi công dân đều có cơ hội sửa chữa sai lầm và đóng góp cho xã hội, góp phần giữ vững tình hình an ninh trật tự của thành phố.
6.1. Xây dựng chiến lược phòng ngừa tội phạm ma túy dài hạn
Chiến lược dài hạn cần tập trung vào việc loại bỏ các nguyên nhân tái nghiện và điều kiện phát sinh tội phạm. Điều này bao gồm việc phát triển kinh tế - xã hội đồng đều, giải quyết vấn đề việc làm cho thanh niên, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần. Cần có các chương trình dự báo tình hình tội phạm để chủ động xây dựng kế hoạch ứng phó. Việc áp dụng công nghệ vào quản lý đối tượng, quản lý địa bàn sẽ giúp nâng cao hiệu quả công tác của Công an thành phố Đà Nẵng. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác quốc tế trong đấu tranh với tội phạm ma túy xuyên quốc gia, ngăn chặn nguồn cung ma túy từ bên ngoài.
6.2. Kiến nghị hoàn thiện chính sách và pháp luật liên quan
Dựa trên thực tiễn, cần kiến nghị Quốc hội và Chính phủ tiếp tục hoàn thiện pháp luật về phòng chống ma túy. Cần có những quy định cụ thể hơn về cơ chế phối hợp trong quản lý sau cai nghiện, về trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tiếp nhận người lao động sau cải tạo. Các chính sách cho người sau cai nghiện cần được thiết kế theo hướng khuyến khích và hỗ trợ, thay vì chỉ mang tính hành chính. Việc nghiên cứu thành lập “Tòa án ma túy” như một số quốc gia đã áp dụng cũng là một hướng đi đáng xem xét, nhằm chuyên biệt hóa quá trình xét xử và đưa ra các phán quyết kết hợp giữa trừng phạt và trị liệu, giúp giảm tỷ lệ tái nghiện ma túy một cách bền vững.
