Đánh giá tác động của phát triển khu kinh tế Vân Đồn tới sử dụng đất và đời sống người dân huyện Vân Đồn, Quảng Ninh (2017-2019)

• Tác giả: Phạm Thị Linh Chi
• Người hướng dẫn: GS. Nguyễn Thế Đặng
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý đất đai
• Đề tài: Tác Động Của Khu Kinh Tế Vân Đồn Đến Sử Dụng Đất Và Đời Sống Người Dân
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
• 1.3. Ý nghĩa của đề tài
• 1.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 2. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 2.1.1. Cơ sở lý luận
• 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển khu kinh tế
• 2.2.1. Khái niệm khu kinh tế
• 2.2.2. Đặc trưng của Khu kinh tế
• 2.2.3. Vai trò của Khu kinh tế trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa và hội nhập
• 2.3. Sự phát triển khu kinh tế gắn với đô thị hóa và tác động của nó tới biến động đất đai và đời sống người dân
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tác động của khu kinh tế Vân Đồn đến sử dụng đất

Sự phát triển của khu kinh tế Vân Đồn đã tạo ra những biến động lớn trong sử dụng đất tại huyện Vân Đồn giai đoạn 2017-2019. Theo số liệu thu thập, tỷ lệ đất nông nghiệp giảm mạnh, trong khi đó, diện tích đất phi nông nghiệp tăng lên đáng kể. Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất từ nông nghiệp sang đất đô thị và công nghiệp đã diễn ra nhanh chóng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cơ cấu sử dụng đất mà còn tác động đến đời sống của người dân. Một số hộ dân đã bị thu hồi đất để phục vụ cho các dự án phát triển, dẫn đến tình trạng khiếu kiện và bức xúc trong cộng đồng. Theo nghiên cứu, có khoảng 60% hộ dân cho biết họ không hài lòng với chính sách đền bù khi bị thu hồi đất. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có các chính sách chính sách sử dụng đất hợp lý hơn để đảm bảo quyền lợi cho người dân.

1.1. Thực trạng sử dụng đất tại Vân Đồn

Thực trạng sử dụng đất tại Vân Đồn trong giai đoạn 2017-2019 cho thấy sự chuyển dịch rõ rệt từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp. Theo báo cáo, diện tích đất nông nghiệp đã giảm từ 70% xuống còn 50% tổng diện tích đất tự nhiên. Nguyên nhân chính là do sự phát triển của các dự án đầu tư lớn, đặc biệt là trong lĩnh vực du lịch và dịch vụ. Các dự án như Cảng hàng không quốc tế Quảng Ninh và các khu nghỉ dưỡng cao cấp đã thu hút một lượng lớn vốn đầu tư, dẫn đến việc thu hồi đất nông nghiệp. Điều này không chỉ làm giảm diện tích đất sản xuất mà còn ảnh hưởng đến sinh kế của nhiều hộ gia đình. Một số người dân đã chuyển sang làm việc trong các ngành nghề mới, nhưng vẫn còn nhiều người chưa kịp thích nghi với sự thay đổi này.

II. Tác động đến đời sống người dân

Sự phát triển của khu kinh tế Vân Đồn không chỉ ảnh hưởng đến sử dụng đất mà còn tác động mạnh mẽ đến đời sống người dân. Nhiều hộ gia đình đã mất đất sản xuất, dẫn đến tình trạng thất nghiệp và giảm thu nhập. Theo khảo sát, khoảng 40% hộ dân cho biết thu nhập của họ đã giảm sau khi bị thu hồi đất. Mặc dù một số người đã tìm được việc làm mới trong các khu công nghiệp, nhưng mức thu nhập vẫn chưa đủ để bù đắp cho những mất mát trước đó. Hơn nữa, sự gia tăng dân số và di cư từ các vùng khác đến Vân Đồn đã tạo ra áp lực lên hạ tầng cơ sở, dẫn đến tình trạng quá tải trong dịch vụ công cộng như giáo dục và y tế. Điều này đã làm giảm chất lượng cuộc sống của người dân địa phương.

2.1. Thay đổi trong thu nhập và việc làm

Sự phát triển của khu kinh tế Vân Đồn đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới, nhưng không phải tất cả người dân đều được hưởng lợi. Nhiều người dân địa phương không đủ kỹ năng để làm việc trong các ngành công nghiệp mới, dẫn đến tình trạng thất nghiệp cao. Theo thống kê, tỷ lệ thất nghiệp trong khu vực đã tăng lên 15% trong giai đoạn này. Mặc dù có một số chương trình đào tạo nghề được triển khai, nhưng vẫn còn nhiều người dân chưa tiếp cận được. Điều này cho thấy cần có những chính sách hỗ trợ cụ thể hơn để giúp người dân thích nghi với sự thay đổi trong cơ cấu kinh tế.

III. Giải pháp khắc phục tác động tiêu cực

Để giảm thiểu tác động tiêu cực của sự phát triển khu kinh tế Vân Đồn đến sử dụng đất và đời sống người dân, cần có những giải pháp đồng bộ. Trước hết, chính quyền địa phương cần xem xét lại chính sách đền bù cho các hộ dân bị thu hồi đất, đảm bảo công bằng và hợp lý. Thứ hai, cần có các chương trình đào tạo nghề và hỗ trợ việc làm cho người dân để họ có thể tham gia vào thị trường lao động mới. Cuối cùng, việc quy hoạch sử dụng đất cần phải được thực hiện một cách khoa học, đảm bảo phát triển bền vững và bảo vệ quyền lợi của người dân. Các giải pháp này không chỉ giúp cải thiện đời sống người dân mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của khu kinh tế.

3.1. Chính sách hỗ trợ người dân

Chính quyền cần triển khai các chính sách hỗ trợ cụ thể cho người dân bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của khu kinh tế Vân Đồn. Các chương trình hỗ trợ tài chính, đào tạo nghề và tạo việc làm cần được ưu tiên. Hơn nữa, cần có các kênh thông tin để người dân có thể tiếp cận dễ dàng với các chính sách hỗ trợ này. Việc tạo ra một môi trường thuận lợi cho người dân tham gia vào các hoạt động kinh tế mới sẽ giúp họ nhanh chóng thích nghi và cải thiện đời sống.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc gia, phát triển các khu kinh tế (KKT) ven biển đã trở thành một trong những chiến lược trọng điểm nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa. Tỉnh Quảng Ninh, với vị trí chiến lược trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, đã tập trung phát triển KKT Vân Đồn nhằm khai thác tiềm năng kinh tế biển và du lịch sinh thái. Giai đoạn 2017-2019 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của KKT Vân Đồn với nhiều dự án trọng điểm như Cảng hàng không quốc tế Quảng Ninh, đường cao tốc Hạ Long – Vân Đồn, các khu nghỉ dưỡng cao cấp và tổ hợp dịch vụ đa ngành. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng kéo theo những biến động lớn về sử dụng đất, đặc biệt là đất nông nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng và tác động của phát triển KKT Vân Đồn đến sử dụng đất và đời sống người dân huyện Vân Đồn trong giai đoạn 2017-2019. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ địa bàn huyện Vân Đồn, tỉnh Quảng Ninh, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương và khảo sát trực tiếp các hộ dân bị ảnh hưởng. Nghiên cứu nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh chính sách quản lý đất đai, nâng cao hiệu quả sử dụng đất và đảm bảo quyền lợi người dân trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội.

Theo số liệu thống kê, diện tích đất tự nhiên của huyện Vân Đồn khoảng 58.183,3 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm tỷ lệ đáng kể nhưng có xu hướng giảm do chuyển đổi mục đích sử dụng đất phục vụ phát triển KKT. Tỷ trọng ngành dịch vụ và công nghiệp tăng từ 65,4% năm 2017 lên 69,6% năm 2019, trong khi tỷ trọng nông nghiệp giảm từ 34,6% xuống 30,4%. Những biến động này phản ánh rõ nét sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế và sử dụng đất, đồng thời đặt ra thách thức trong quản lý đất đai và bảo đảm đời sống người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, phát triển khu kinh tế và tác động xã hội của đô thị hóa. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết phát triển khu kinh tế: KKT được hiểu là khu vực có ranh giới địa lý xác định, áp dụng chính sách kinh tế đặc biệt nhằm thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Lý thuyết nhấn mạnh vai trò của KKT trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo việc làm, thúc đẩy xuất khẩu và cải thiện hạ tầng.

2. Lý thuyết quản lý sử dụng đất và tác động xã hội: Đất đai là tài nguyên quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân. Quá trình chuyển đổi sử dụng đất do phát triển KKT và đô thị hóa có thể gây ra biến động xã hội, bao gồm thay đổi nghề nghiệp, thu nhập và điều kiện sống của người dân.

Các khái niệm chính bao gồm: đất nông nghiệp, chuyển đổi mục đích sử dụng đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tác động tích cực và tiêu cực của phát triển KKT, đô thị hóa và phát triển kinh tế xã hội.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý địa phương như Chi cục Thống kê huyện Vân Đồn, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm phát triển quỹ đất, bao gồm báo cáo kinh tế xã hội, kế hoạch sử dụng đất, báo cáo kiểm kê đất đai giai đoạn 2017-2019.

Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát điều tra xã hội học với 120 hộ dân tại 4 xã, thị trấn chịu ảnh hưởng mạnh của phát triển KKT (Đoàn Kết, Vạn Yên, Bản Sen, thị trấn Cái Rồng). Mẫu điều tra được chọn ngẫu nhiên theo phương pháp Slovin với độ tin cậy 95%, chia thành 3 nhóm: mất 100% đất, mất 30-50% đất và không mất đất. Phương pháp thu thập thông tin gồm phỏng vấn trực tiếp, sử dụng phiếu điều tra có câu hỏi đóng và mở.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả và so sánh, xử lý bằng phần mềm Excel và IBM SPSS Statistics 20. Đánh giá tác động dựa trên thang đo Likert 5 cấp độ để đo lường mức độ đồng thuận của người dân về các vấn đề liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Chuyển đổi sử dụng đất rõ rệt: Giai đoạn 2017-2019, diện tích đất nông nghiệp tại Vân Đồn giảm khoảng 4,2%, trong khi đất phi nông nghiệp tăng tương ứng. Tổng diện tích đất thu hồi phục vụ phát triển KKT đạt khoảng 1.200 ha, chủ yếu là đất trồng cây lâu năm và đất nuôi trồng thủy sản.

2. Tác động tích cực đến cơ cấu kinh tế: Tỷ trọng ngành dịch vụ và công nghiệp tăng từ 65,4% năm 2017 lên 69,6% năm 2019, góp phần nâng cao tổng sản phẩm xã hội của huyện. Thu nhập bình quân đầu người tăng khoảng 12% trong giai đoạn này, phản ánh sự cải thiện đời sống người dân.

3. Ảnh hưởng đến đời sống người dân mất đất: Khoảng 70% hộ dân mất đất được bồi thường đầy đủ, tuy nhiên 30% còn lại gặp khó khăn trong việc tìm kiếm việc làm mới. Tỷ lệ hộ chuyển đổi nghề nghiệp thành công đạt 60%, trong khi 40% còn lại gặp khó khăn do thiếu kỹ năng và cơ hội việc làm phù hợp.

4. Môi trường sống và xã hội có biến động: Người dân phản ánh mức độ ô nhiễm môi trường tăng nhẹ (điểm trung bình 3,4 trên thang Likert 5), đồng thời có sự gia tăng áp lực về hạ tầng xã hội và dịch vụ công cộng tại các khu vực phát triển KKT.

Thảo luận kết quả

Sự chuyển đổi sử dụng đất tại Vân Đồn phản ánh xu hướng chung của các khu kinh tế ven biển, khi đất nông nghiệp bị thu hẹp để nhường chỗ cho phát triển công nghiệp, dịch vụ và du lịch. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về tác động của đô thị hóa và phát triển KKT đến sử dụng đất.

Tác động tích cực về kinh tế và thu nhập cho thấy hiệu quả của chính sách phát triển KKT trong việc thúc đẩy tăng trưởng và cải thiện đời sống. Tuy nhiên, những khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp và việc làm cho người dân mất đất là thách thức lớn, cần được quan tâm để tránh phát sinh các vấn đề xã hội như thất nghiệp và nghèo đói.

Mức độ ô nhiễm môi trường và áp lực hạ tầng xã hội tăng lên cũng là hệ quả tất yếu của quá trình phát triển nhanh, đòi hỏi các giải pháp quản lý bền vững và đầu tư đồng bộ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích đất theo mục đích sử dụng, bảng so sánh thu nhập và nghề nghiệp trước và sau thu hồi đất, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng môi trường theo thang đo Likert.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và quy hoạch sử dụng đất: Cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất phù hợp với thực tế phát triển KKT, bảo vệ quỹ đất nông nghiệp có giá trị cao, hạn chế chuyển đổi đất không hợp lý. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Quảng Ninh và huyện Vân Đồn, trong vòng 1-2 năm tới.

2. Hoàn thiện chính sách bồi thường và hỗ trợ tái định cư: Đảm bảo bồi thường công bằng, minh bạch, kịp thời cho người dân bị thu hồi đất, đồng thời hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm mới cho các hộ mất đất. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm phát triển quỹ đất, phối hợp với các sở ngành liên quan, trong 1 năm.

3. Phát triển hạ tầng xã hội và môi trường: Đầu tư nâng cấp hạ tầng giao thông, y tế, giáo dục và dịch vụ công cộng tại các khu vực phát triển KKT để đáp ứng nhu cầu tăng dân số và lao động. Đồng thời, tăng cường kiểm soát ô nhiễm môi trường, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Vân Đồn, các sở ngành liên quan, trong 3-5 năm.

4. Tăng cường truyền thông và tham vấn cộng đồng: Tổ chức các chương trình tuyên truyền, đối thoại với người dân về lợi ích và tác động của phát triển KKT, tạo sự đồng thuận và hỗ trợ trong quá trình phát triển. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý KKT Vân Đồn, chính quyền địa phương, liên tục trong quá trình phát triển.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và phát triển kinh tế: Sở Tài nguyên và Môi trường, UBND tỉnh Quảng Ninh, UBND huyện Vân Đồn có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, quy hoạch và quản lý đất đai hiệu quả hơn.

2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực quản lý đất đai, phát triển kinh tế vùng: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về tác động của phát triển KKT đến sử dụng đất và đời sống, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

3. Nhà đầu tư và doanh nghiệp hoạt động trong KKT Vân Đồn: Hiểu rõ bối cảnh phát triển, các thách thức và cơ hội liên quan đến đất đai và cộng đồng địa phương để xây dựng chiến lược đầu tư bền vững.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội tại Vân Đồn: Nắm bắt thông tin về tác động phát triển KKT, quyền lợi và nghĩa vụ của mình, từ đó tham gia tích cực vào quá trình phát triển và bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

1. Phát triển KKT Vân Đồn đã làm thay đổi diện tích đất nông nghiệp như thế nào?
   Giai đoạn 2017-2019, diện tích đất nông nghiệp giảm khoảng 4,2% do chuyển đổi sang đất phi nông nghiệp phục vụ các dự án phát triển KKT, chủ yếu là đất trồng cây lâu năm và nuôi trồng thủy sản.

2. Người dân mất đất được hỗ trợ và bồi thường ra sao?
   Khoảng 70% hộ dân được bồi thường đầy đủ, còn lại gặp khó khăn do thủ tục hoặc giá trị bồi thường chưa thỏa đáng. Ngoài ra, các chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm đang được triển khai nhưng chưa đồng đều.

3. Tác động tích cực của KKT đến kinh tế địa phương là gì?
   KKT thúc đẩy tăng trưởng ngành công nghiệp và dịch vụ, nâng cao thu nhập bình quân đầu người khoảng 12%, tạo thêm việc làm và cải thiện hạ tầng xã hội.

4. Những thách thức xã hội nào phát sinh từ phát triển KKT?
   Bao gồm khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp cho người mất đất, áp lực tăng dân số đô thị, ô nhiễm môi trường và nhu cầu nâng cấp hạ tầng xã hội.

5. Các giải pháp chính để khắc phục tác động tiêu cực là gì?
   Tăng cường quản lý quy hoạch đất đai, hoàn thiện chính sách bồi thường, đầu tư hạ tầng xã hội và môi trường, đồng thời tăng cường truyền thông và tham vấn cộng đồng.

Kết luận

• Phát triển KKT Vân Đồn giai đoạn 2017-2019 đã thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, đồng thời làm giảm diện tích đất nông nghiệp khoảng 4,2%.
• Tác động tích cực thể hiện qua tăng trưởng kinh tế, nâng cao thu nhập và cải thiện hạ tầng, nhưng cũng gây ra những thách thức về chuyển đổi nghề nghiệp và áp lực xã hội.
• Người dân mất đất được bồi thường và hỗ trợ nhưng vẫn còn tồn tại khó khăn trong việc ổn định cuộc sống và tìm kiếm việc làm mới.
• Cần có các giải pháp đồng bộ về quản lý đất đai, chính sách bồi thường, phát triển hạ tầng và truyền thông để đảm bảo phát triển bền vững.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các cấp quản lý và nhà đầu tư trong việc hoạch định chính sách và chiến lược phát triển KKT Vân Đồn trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý cần triển khai rà soát quy hoạch, hoàn thiện chính sách bồi thường và hỗ trợ người dân, đồng thời tăng cường đầu tư hạ tầng xã hội để đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa kinh tế và đời sống cộng đồng.