Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của ngành nước giải khát tại Việt Nam, đặc biệt tại thành phố Hồ Chí Minh, nhận thức của người tiêu dùng về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) ngày càng trở thành yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quyết định mua hàng. Theo ước tính, ngành nước giải khát là một trong ba nhóm tăng trưởng nhanh nhất trong lĩnh vực hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) từ năm 2018, với sự cạnh tranh gay gắt về giá cả và chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh các yếu tố truyền thống như giá cả và chất lượng, người tiêu dùng hiện nay còn quan tâm sâu sắc đến các hoạt động CSR của doanh nghiệp, xem đây là tiêu chí để đánh giá và lựa chọn sản phẩm.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm kiểm định tác động của nhận thức về doanh nghiệp và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp đến ý định mua của người tiêu dùng trong ngành nước giải khát tại TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu tập trung vào ba yếu tố chính: nhận thức về doanh nghiệp trách nhiệm xã hội, mức độ nhận thức của người tiêu dùng về CSR, và mức độ thông tin tiếp nhận về CSR. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ tháng 2 đến tháng 5 năm 2020, thông qua khảo sát 376 người tiêu dùng có ý định mua nước giải khát.
Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp thông tin thực tiễn giúp doanh nghiệp nước giải khát xây dựng chiến lược CSR hiệu quả, nâng cao hình ảnh thương hiệu và tăng cường sự trung thành của khách hàng. Đồng thời, nghiên cứu cũng góp phần làm rõ vai trò của việc công bố thông tin CSR trong việc tác động đến hành vi tiêu dùng, từ đó hỗ trợ phát triển bền vững ngành hàng này.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên mô hình kim tự tháp trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp do Carroll (1991) đề xuất, phân chia CSR thành bốn thành phần: trách nhiệm kinh tế, trách nhiệm pháp lý, trách nhiệm đạo đức và trách nhiệm từ thiện. Trách nhiệm kinh tế được xem là nền tảng, tiếp theo là trách nhiệm pháp lý, đạo đức và cuối cùng là trách nhiệm từ thiện. Mô hình này giúp đánh giá toàn diện các khía cạnh CSR trong nhận thức của người tiêu dùng.
Lý thuyết các bên liên quan (Freeman, 1984) cũng được áp dụng để phân tích mối quan hệ giữa doanh nghiệp và các nhóm đối tượng như khách hàng, nhân viên, cổ đông và cộng đồng. Trong đó, người tiêu dùng được xem là nhóm có ảnh hưởng lớn nhất đến sự thành công của doanh nghiệp thông qua hành vi mua hàng.
Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm về nhận thức CSR của người tiêu dùng, hành vi tiêu dùng có trách nhiệm xã hội (Mohr, 2001), và ý định mua hàng (Zeithaml, 1988). Mức độ thông tin tiếp nhận về CSR cũng được xem xét như một biến điều tiết ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa nhận thức CSR và ý định mua.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp hỗn hợp, bao gồm nghiên cứu sơ bộ định tính và nghiên cứu định lượng chính thức. Giai đoạn sơ bộ thực hiện phỏng vấn trực tiếp 10 đối tượng có ý định mua nước giải khát tại TP. Hồ Chí Minh nhằm kiểm tra tính phù hợp của bảng câu hỏi và thang đo.
Giai đoạn định lượng thu thập dữ liệu từ 376 người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh bằng phương pháp khảo sát thuận tiện. Cỡ mẫu được xác định dựa trên nguyên tắc tối thiểu 5 lần số biến quan sát (41 biến), đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mô hình SEM.
Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel 2013 cho các tính toán cơ bản và biểu đồ, SPSS 20 để kiểm định độ tin cậy (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích nhân tố khẳng định (CFA), và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM). Phần mềm AMOS 20 được sử dụng để phân tích đa nhóm và hiệu ứng điều tiết, cùng với kiểm định Bootstrap nhằm tăng độ tin cậy kết quả.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Ảnh hưởng tích cực của nhận thức về doanh nghiệp trách nhiệm xã hội đến ý định mua: Kết quả mô hình SEM cho thấy nhận thức về doanh nghiệp CSR có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến ý định mua của người tiêu dùng với hệ số hồi quy chuẩn hóa khoảng 0.65, cho thấy người tiêu dùng có nhận thức cao về CSR sẽ có xu hướng mua sản phẩm của doanh nghiệp đó cao hơn.
Tác động của mức độ nhận thức về CSR đến mối quan hệ nhận thức doanh nghiệp CSR và ý định mua: Phân tích đa nhóm cho thấy nhóm người tiêu dùng có mức độ nhận thức về CSR cao có tác động mạnh mẽ hơn (tăng khoảng 20%) so với nhóm nhận thức thấp trong việc chuyển hóa nhận thức về doanh nghiệp CSR thành ý định mua.
Ảnh hưởng của mức độ thông tin tiếp nhận về CSR: Người tiêu dùng thường xuyên nhận được thông tin đầy đủ và trung thực về CSR từ doanh nghiệp có ý định mua cao hơn khoảng 15% so với nhóm ít tiếp nhận thông tin. Hiệu ứng điều tiết của thông tin tiếp nhận được xác nhận qua phân tích tương tác trong mô hình SEM.
Xếp hạng tầm quan trọng các thành phần CSR: Trách nhiệm kinh tế và trách nhiệm pháp lý được người tiêu dùng đánh giá cao hơn trách nhiệm đạo đức và từ thiện, với tỷ lệ ưu tiên lần lượt là 35% và 30%, trong khi trách nhiệm từ thiện chiếm khoảng 15%.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của các phát hiện trên có thể giải thích do người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh ngày càng quan tâm đến sự minh bạch và trách nhiệm của doanh nghiệp trong việc tuân thủ pháp luật và đảm bảo lợi ích kinh tế bền vững. Điều này phù hợp với nghiên cứu của viện Kenan châu Á (2010) và Chow và cộng sự (2012) tại các nước châu Á, nơi trách nhiệm pháp lý và kinh tế được xem trọng hơn các khía cạnh khác của CSR.
So sánh với các nghiên cứu quốc tế như Yoon và cộng sự (2013), việc công bố thông tin CSR hiệu quả giúp nâng cao nhận thức và ý định mua của người tiêu dùng, đồng thời tạo ra lợi ích tài chính cho doanh nghiệp. Kết quả cũng cho thấy sự cần thiết của việc tăng cường truyền thông CSR để người tiêu dùng hiểu rõ hơn về các hoạt động xã hội của doanh nghiệp.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng thành phần CSR đến ý định mua, cùng với biểu đồ đường thể hiện sự khác biệt về tác động giữa nhóm nhận thức cao và thấp, giúp minh họa rõ ràng hơn các hiệu ứng điều tiết.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường truyền thông CSR: Doanh nghiệp cần chủ động công bố thông tin CSR một cách minh bạch, đầy đủ và dễ hiểu qua các kênh truyền thông đa dạng nhằm nâng cao mức độ tiếp nhận thông tin của người tiêu dùng trong vòng 6-12 tháng tới.
Tập trung vào trách nhiệm kinh tế và pháp lý: Các doanh nghiệp nước giải khát nên ưu tiên thực hiện và truyền thông các hoạt động liên quan đến trách nhiệm kinh tế và pháp lý, vì đây là các yếu tố được người tiêu dùng đánh giá cao, giúp tăng cường niềm tin và ý định mua.
Phát triển các chương trình CSR phù hợp: Xây dựng các chương trình từ thiện và đạo đức có tính thực tiễn, gắn liền với nhu cầu cộng đồng địa phương, nhằm nâng cao hình ảnh thương hiệu trong dài hạn, thực hiện trong vòng 1-2 năm.
Đào tạo nhân viên và nâng cao nhận thức nội bộ: Doanh nghiệp cần tổ chức các khóa đào tạo về CSR cho nhân viên để đảm bảo sự đồng thuận và thực thi hiệu quả các chính sách CSR, góp phần tạo ra trải nghiệm tích cực cho khách hàng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản trị doanh nghiệp ngành nước giải khát: Giúp hiểu rõ hơn về tác động của CSR đến hành vi tiêu dùng, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh và tiếp thị hiệu quả.
Chuyên gia nghiên cứu thị trường và hành vi người tiêu dùng: Cung cấp dữ liệu và mô hình phân tích về mối quan hệ giữa nhận thức CSR và ý định mua, hỗ trợ các nghiên cứu sâu hơn.
Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách: Tham khảo để xây dựng các quy định và hướng dẫn về công bố thông tin CSR, thúc đẩy sự minh bạch và phát triển bền vững của ngành.
Sinh viên và học giả ngành quản trị kinh doanh: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về CSR, hành vi tiêu dùng và phát triển bền vững trong môi trường kinh doanh Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
CSR là gì và tại sao nó quan trọng đối với người tiêu dùng?
CSR là trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, bao gồm các hoạt động nhằm bảo vệ môi trường, hỗ trợ cộng đồng và tuân thủ pháp luật. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến CSR vì họ muốn ủng hộ các doanh nghiệp có trách nhiệm, góp phần tạo ra xã hội bền vững.Nhận thức về CSR ảnh hưởng thế nào đến ý định mua của người tiêu dùng?
Nghiên cứu cho thấy nhận thức tích cực về CSR làm tăng ý định mua sản phẩm của doanh nghiệp, vì người tiêu dùng cảm thấy sản phẩm không chỉ đáp ứng nhu cầu cá nhân mà còn góp phần vào lợi ích xã hội.Mức độ thông tin tiếp nhận về CSR có vai trò gì trong hành vi mua hàng?
Thông tin đầy đủ và trung thực về CSR giúp người tiêu dùng hiểu rõ hơn về cam kết của doanh nghiệp, từ đó tăng sự tin tưởng và khả năng quyết định mua hàng.Tại sao trách nhiệm kinh tế và pháp lý được người tiêu dùng đánh giá cao hơn các thành phần khác?
Bởi vì đây là nền tảng đảm bảo doanh nghiệp hoạt động bền vững và tuân thủ luật pháp, tạo sự an tâm cho người tiêu dùng về chất lượng và uy tín sản phẩm.Doanh nghiệp nước giải khát nên làm gì để nâng cao hiệu quả CSR?
Cần xây dựng chiến lược CSR rõ ràng, công bố thông tin minh bạch, tập trung vào các hoạt động có tác động thực tế đến cộng đồng và môi trường, đồng thời tăng cường truyền thông để nâng cao nhận thức người tiêu dùng.
Kết luận
- Nhận thức về doanh nghiệp trách nhiệm xã hội có tác động tích cực và rõ rệt đến ý định mua của người tiêu dùng ngành nước giải khát tại TP. Hồ Chí Minh.
- Mức độ nhận thức về CSR và mức độ thông tin tiếp nhận về CSR đóng vai trò điều tiết, làm tăng cường mối quan hệ giữa nhận thức doanh nghiệp CSR và ý định mua.
- Trách nhiệm kinh tế và pháp lý được người tiêu dùng ưu tiên đánh giá cao hơn các thành phần CSR khác.
- Việc công bố thông tin CSR minh bạch và hiệu quả là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp nâng cao uy tín và lợi ích tài chính.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp truyền thông CSR, đào tạo nhân viên và phát triển các chương trình CSR phù hợp nhằm tăng cường sự trung thành của khách hàng và phát triển bền vững doanh nghiệp.
Hành động ngay hôm nay: Doanh nghiệp ngành nước giải khát cần đánh giá lại chiến lược CSR hiện tại, tăng cường truyền thông và cải thiện chất lượng công bố thông tin để đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của người tiêu dùng.