Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động ABC tại doanh nghiệp sản xuất vừa và nhỏ ở TP.HCM

• Tác giả: Nguyễn Thị Mộng Điều
• Người hướng dẫn: TS. Huỳnh Lợi
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP.Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Kế toán
• Đề tài: Các Nhân Tố Tác Động Đến Áp Dụng Hệ Thống Kế Toán Chi Phí Dựa Trên Cơ Sở Hoạt Động (ABC – Activity Based Costing) Của Các Doanh Nghiệp Sản Xuất Nhỏ Và Vừa Trên Địa Bàn TP.HCM
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: TP.HCM

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu có liên quan
• 1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
• 1.3. Các công trình nghiên cứu trong nước
• 1.4. Tổng kết và khe hổng nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 2.1. Tổng quan về lý thuyết hệ thống ABC
• 2.2. Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống ABC
• 2.3. Vai trò hệ thống ABC
• 2.4. Nội dung hệ thống ABC
• 2.5. Qui trình thực hiện hệ thống ABC
• 2.6. Hình thức thể hiện trong ứng dụng hệ thống ABC
• 2.7. Doanh nghiệp nhỏ và vừa - Những nhân tố tác động đến ứng dụng hệ thống ABC của các doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa
• 2.8. Doanh nghiệp nhỏ và vừa và những đặc điểm cơ bản về hoạt động của doanh nghiệp nhỏ và vừa
• 2.9. Những nhân tố tác động đến ứng dụng hệ thống ABC của các doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa
• 2.10. Lý thuyết khuếch tán sự đổi mới
• 2.11. Lý thuyết lợi ích và chi phí
• 3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Khung nghiên cứu và quy trình nghiên cứu
• 3.2. Khung nghiên cứu
• 3.3. Qui trình nghiên cứu
• 3.4. Đề xuất mô hình, giả thuyết, thang đo nghiên cứu các nhân tố tác động đến vận dụng hệ thống ABC trong DNSXNVV trên địa bàn TP
• 3.5. Nghiên cứu định tính
• 3.6. Thiết kế nghiên cứu định tính
• 3.7. Kết quả khảo sát ý kiến chuyên gia
• 3.8. Nghiên cứu định lượng
• 3.9. Thiết kế bảng câu hỏi khảo sát
• 3.10. Mẫu nghiên cứu và qui trình thống kê mẫu
• 3.11. Phương pháp đo lường và tính toán dữ liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Kết quả nghiên cứu định lượng
• 4.2. Kết quả thống kê mô tả
• 4.2.1. Phân tích thống kê mô tả đặc điểm mẫu
• 4.2.2. Thống kê mô tả các biến quan sát
• 4.3. Kết quả kiểm định và đánh giá thang đo
• 4.3.1. Kết quả kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha
• 4.3.2. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA
• 4.4. Phân tích hồi quy tuyến tính
• 4.4.1. Kiểm định tương quan từng phần của các hệ số hồi qui
• 4.4.2. Kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến
• 4.4.3. Kiểm định mức độ giải thích của mô hình
• 4.4.4. Kiểm định tự tương quan phần dư
• 4.4.5. Kiểm định mức độ phù hợp của mô hình – ANOVA
• 4.4.6. Kết quả quả hồi qui
• 4.5. Bàn luận kết quả nghiên cứu
• 4.5.1. Biến LDUH - Sự ủng hộ của ban giám đốc
• 4.5.2. Biến LTTD - Lợi thế tương đối
• 4.5.3. Biến DDSP – Sự đa dạng sản phẩm
• 4.5.4. Biến TDKT – Trình độ nhân viên kế toán
• 4.5.5. Biến TQTTT - Tầm quan trọng thông tin kế toán chi phí
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Hàm ý chính sách
• 5.2. Một số gợi ý thực thi áp dụng hệ thống ABC trong DNSXNVV
• 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu cho tương lai
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng quan về kế toán chi phí ABC

Hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (ABC) đã trở thành một công cụ quan trọng trong việc quản lý chi phí tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở TP.HCM. Hệ thống này giúp các doanh nghiệp xác định chính xác chi phí sản xuất và phân bổ chi phí theo từng hoạt động, từ đó nâng cao hiệu quả kinh doanh. Theo Kaplan và Atkinson (1998), hệ thống ABC cung cấp thông tin chi phí chính xác hơn so với các phương pháp truyền thống. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt, nơi mà việc quản lý chi phí hiệu quả có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh cho doanh nghiệp. Hệ thống ABC không chỉ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về chi phí sản xuất mà còn hỗ trợ trong việc ra quyết định chiến lược, từ đó tối ưu hóa quy trình sản xuất và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

1.1. Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống ABC

Hệ thống kế toán ABC được phát triển từ những năm 1980, nhằm khắc phục những hạn chế của các phương pháp kế toán chi phí truyền thống. Ban đầu, ABC được áp dụng chủ yếu trong các doanh nghiệp lớn, nhưng dần dần, các doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng nhận thấy lợi ích của nó. Hệ thống này cho phép các doanh nghiệp phân tích chi phí theo từng hoạt động cụ thể, từ đó đưa ra các quyết định chính xác hơn về giá cả và chiến lược sản phẩm. Việc áp dụng ABC giúp các doanh nghiệp không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn cải thiện chất lượng sản phẩm và dịch vụ. Nghiên cứu của Brown et al. (2004) đã chỉ ra rằng sự hỗ trợ từ ban lãnh đạo và sự hiểu biết về lợi ích của ABC là những yếu tố quan trọng trong việc triển khai hệ thống này.

II. Các nhân tố tác động đến áp dụng hệ thống ABC

Nghiên cứu đã xác định được nhiều nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hệ thống kế toán ABC tại các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở TP.HCM. Trong đó, sự ủng hộ của ban giám đốc được xem là yếu tố quan trọng nhất, chiếm tỷ lệ 21.73%. Điều này cho thấy rằng, nếu ban lãnh đạo không nhận thức được tầm quan trọng của hệ thống ABC, việc triển khai sẽ gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, lợi thế tương đối và sự đa dạng sản phẩm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định mức độ áp dụng hệ thống này. Các doanh nghiệp cần phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt nhân lực, đặc biệt là trình độ của nhân viên kế toán, để có thể vận dụng hiệu quả hệ thống ABC. Việc này không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý chi phí tốt hơn mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường.

2.1. Sự ủng hộ của ban giám đốc

Sự ủng hộ từ ban giám đốc là yếu tố quyết định trong việc áp dụng hệ thống kế toán chi phí ABC. Ban giám đốc không chỉ cần hiểu rõ về lợi ích của hệ thống này mà còn phải cam kết hỗ trợ về mặt tài chính và nhân lực. Theo nghiên cứu, các doanh nghiệp có sự ủng hộ mạnh mẽ từ ban lãnh đạo thường có tỷ lệ thành công cao hơn trong việc triển khai ABC. Điều này cho thấy rằng, việc tạo ra một môi trường làm việc tích cực và khuyến khích nhân viên tham gia vào quá trình áp dụng hệ thống là rất cần thiết. Hơn nữa, ban giám đốc cần thường xuyên tổ chức các buổi đào tạo và hội thảo để nâng cao nhận thức về ABC cho toàn bộ nhân viên.

III. Ứng dụng công nghệ trong kế toán ABC

Việc ứng dụng công nghệ trong hệ thống kế toán ABC đã mang lại nhiều lợi ích cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình thu thập và phân tích dữ liệu, từ đó giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian. Các phần mềm kế toán hiện đại cho phép doanh nghiệp theo dõi chi phí theo từng hoạt động một cách chính xác và nhanh chóng. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp có được thông tin kịp thời để ra quyết định mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh. Hơn nữa, việc sử dụng công nghệ cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh dựa trên các phân tích chi phí. Nghiên cứu cho thấy rằng, các doanh nghiệp áp dụng công nghệ trong kế toán ABC có hiệu quả kinh doanh cao hơn so với những doanh nghiệp không sử dụng công nghệ.

3.1. Lợi ích của việc ứng dụng công nghệ

Việc ứng dụng công nghệ trong kế toán chi phí ABC không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian mà còn nâng cao độ chính xác trong việc phân tích chi phí. Các phần mềm kế toán hiện đại cho phép doanh nghiệp theo dõi và phân tích chi phí theo từng hoạt động một cách dễ dàng. Điều này giúp các nhà quản lý có được cái nhìn tổng quan về tình hình tài chính của doanh nghiệp, từ đó đưa ra các quyết định kịp thời và chính xác. Hơn nữa, công nghệ cũng giúp doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc điều chỉnh chiến lược kinh doanh dựa trên các phân tích chi phí. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, các doanh nghiệp áp dụng công nghệ trong kế toán ABC có hiệu quả kinh doanh cao hơn so với những doanh nghiệp không sử dụng công nghệ.

Tổng quan nghiên cứu

Doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa (DNSXNVV) chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp đáng kể vào tổng sản lượng quốc gia và tạo ra nhiều việc làm. Tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM), môi trường cạnh tranh ngày càng gay gắt đòi hỏi các doanh nghiệp phải nâng cao năng lực quản lý chi phí và ra quyết định kịp thời. Hệ thống kế toán chi phí truyền thống không còn đáp ứng được yêu cầu này trong bối cảnh công nghệ hiện đại. Hệ thống kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động (Activity Based Costing - ABC) được chứng minh là cung cấp thông tin chi phí chính xác hơn, hỗ trợ hiệu quả cho việc quản lý và ra quyết định.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố tác động đến việc áp dụng hệ thống ABC trong các DNSXNVV tại TP.HCM, đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và đề xuất các hàm ý chính sách hỗ trợ doanh nghiệp triển khai thành công hệ thống này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các DNSXNVV trên địa bàn TP.HCM, với thời gian thu thập số liệu từ tháng 01 đến tháng 11 năm 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời cung cấp cơ sở dữ liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về hệ thống ABC.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Hệ thống ABC được phát triển qua bốn giai đoạn, từ việc cải tiến hệ thống kế toán chi phí truyền thống đến việc trở thành công cụ quản trị hoạt động toàn diện, cung cấp thông tin chi tiết và chính xác về chi phí sản phẩm, dịch vụ và khách hàng. Hệ thống này tập trung phân bổ chi phí nguồn lực đến các hoạt động, từ đó phân bổ chi phí chính xác hơn cho các đối tượng chịu chi phí.

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính:

• Lý thuyết khuếch tán sự đổi mới: Giải thích quá trình chấp nhận và lan truyền các ý tưởng mới trong tổ chức, nhấn mạnh vai trò của sự ủng hộ lãnh đạo, tầm quan trọng của thông tin và trình độ nhân viên trong việc áp dụng hệ thống ABC.
• Lý thuyết lợi ích và chi phí: Phân tích sự cân bằng giữa lợi ích thu được và chi phí bỏ ra khi áp dụng hệ thống mới, đặc biệt quan trọng đối với các doanh nghiệp có nguồn lực hạn chế như DNSXNVV.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: sự ủng hộ của ban giám đốc, tầm quan trọng của thông tin kế toán chi phí, trình độ nhân viên kế toán, sự đa dạng sản phẩm, qui mô doanh nghiệp và lợi thế tương đối.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng. Giai đoạn đầu tiến hành tổng hợp tài liệu và xin ý kiến chuyên gia để xác định các nhân tố tác động đến áp dụng hệ thống ABC. Giai đoạn tiếp theo sử dụng khảo sát định lượng với cỡ mẫu khoảng 200 doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa tại TP.HCM, áp dụng phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS, sử dụng các kỹ thuật phân tích như kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính để đo lường mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 01 đến tháng 11 năm 2018, đảm bảo thu thập và phân tích dữ liệu đầy đủ, chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Sự ủng hộ của ban giám đốc có mức độ tác động cao nhất đến việc áp dụng hệ thống ABC, chiếm khoảng 21.73% ảnh hưởng tổng thể. Điều này phản ánh vai trò quyết định của lãnh đạo trong việc triển khai hệ thống mới.
2. Lợi thế tương đối của hệ thống ABC so với hệ thống kế toán chi phí truyền thống chiếm 21.41%, cho thấy doanh nghiệp quan tâm đến lợi ích kinh tế và uy tín xã hội khi áp dụng hệ thống mới.
3. Sự đa dạng sản phẩm tác động 20.21%, minh chứng cho việc các doanh nghiệp có nhiều loại sản phẩm cần hệ thống chi phí chính xác hơn để quản lý hiệu quả.
4. Trình độ nhân viên kế toán ảnh hưởng 13.39%, cho thấy năng lực chuyên môn của nhân viên là yếu tố quan trọng trong việc vận dụng hệ thống ABC.
5. Qui mô doanh nghiệp chiếm 12.75%, phản ánh các doanh nghiệp lớn hơn có điều kiện thuận lợi hơn trong việc áp dụng hệ thống ABC.
6. Tầm quan trọng thông tin kế toán chi phí chiếm khoảng 10%, nhấn mạnh nhu cầu thông tin chính xác để hỗ trợ ra quyết định.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình quốc tế và trong nước, khẳng định vai trò quan trọng của sự ủng hộ lãnh đạo và lợi thế tương đối trong việc áp dụng hệ thống ABC. Sự đa dạng sản phẩm và trình độ nhân viên kế toán cũng là những yếu tố không thể bỏ qua, đặc biệt trong bối cảnh các DNSXNVV tại TP.HCM đang phải đối mặt với áp lực cạnh tranh lớn.

So sánh với các nghiên cứu trước, mức độ tác động của các nhân tố tương đối đồng nhất, tuy nhiên nghiên cứu này làm rõ hơn vai trò của từng nhân tố trong môi trường doanh nghiệp nhỏ và vừa. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố, giúp minh họa trực quan cho các nhà quản lý và nhà nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sự ủng hộ của ban giám đốc: Doanh nghiệp cần xây dựng chính sách truyền thông nội bộ, tổ chức các buổi đào tạo và hội thảo để nâng cao nhận thức lãnh đạo về lợi ích của hệ thống ABC. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm, chủ thể là ban lãnh đạo và phòng kế toán.
2. Nâng cao trình độ nhân viên kế toán: Đào tạo chuyên sâu về hệ thống ABC, kết hợp với việc tuyển dụng nhân sự có chuyên môn phù hợp. Mục tiêu tăng tỷ lệ nhân viên thành thạo ABC lên 80% trong vòng 12 tháng.
3. Phát triển hệ thống thông tin kế toán chi phí: Đầu tư phần mềm quản lý chi phí hiện đại, tích hợp ABC để cung cấp thông tin kịp thời và chính xác. Thời gian triển khai dự kiến 9 tháng, do phòng công nghệ thông tin phối hợp với kế toán thực hiện.
4. Quản lý sự đa dạng sản phẩm hiệu quả: Xây dựng quy trình phân loại sản phẩm và hoạt động chi tiết, áp dụng hệ thống ABC để tính toán chi phí chính xác cho từng loại sản phẩm. Thời gian thực hiện 6 tháng, do phòng sản xuất và kế toán phối hợp.
5. Hỗ trợ từ chính quyền và các tổ chức đào tạo: Cơ quan quản lý nhà nước cần có chính sách hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho DNSXNVV áp dụng hệ thống ABC, đồng thời các tổ chức giáo dục cần phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu về ABC cho doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp sản xuất nhỏ và vừa: Nắm bắt các nhân tố ảnh hưởng để xây dựng chiến lược áp dụng hệ thống ABC hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh.
2. Phòng kế toán và tài chính doanh nghiệp: Áp dụng các kiến thức và giải pháp nâng cao trình độ, cải tiến quy trình kế toán chi phí dựa trên cơ sở hoạt động.
3. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách hỗ trợ DNSXNVV trong việc áp dụng công nghệ quản lý hiện đại.
4. Các tổ chức giáo dục và đào tạo: Phát triển chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực kế toán.

Câu hỏi thường gặp

1. Hệ thống ABC khác gì so với hệ thống kế toán chi phí truyền thống?
   Hệ thống ABC phân bổ chi phí dựa trên các hoạt động tạo ra chi phí, cung cấp thông tin chi phí chính xác hơn, giúp nhà quản trị ra quyết định hiệu quả hơn. Ví dụ, ABC giúp xác định chi phí thực sự của từng sản phẩm đa dạng.

2. Tại sao sự ủng hộ của ban giám đốc lại quan trọng trong áp dụng ABC?
   Ban giám đốc quyết định nguồn lực và chiến lược triển khai, sự ủng hộ của họ tạo điều kiện thuận lợi cho việc đào tạo, đầu tư và thay đổi quy trình. Một nghiên cứu tại Mỹ cũng chỉ ra rằng thành công của ABC phụ thuộc lớn vào sự cam kết của lãnh đạo.

3. Làm thế nào để nâng cao trình độ nhân viên kế toán về ABC?
   Doanh nghiệp nên tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, kết hợp với thực hành và đánh giá định kỳ. Việc này giúp nhân viên hiểu rõ quy trình và áp dụng chính xác hệ thống ABC.

4. Qui mô doanh nghiệp ảnh hưởng thế nào đến việc áp dụng ABC?
   Doanh nghiệp lớn thường có nguồn lực và hệ thống thông tin tốt hơn, dễ dàng triển khai ABC. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng cho thấy các doanh nghiệp nhỏ và vừa hoàn toàn có thể áp dụng thành công nếu có chiến lược phù hợp.

5. Lợi thế tương đối của ABC là gì?
   ABC cung cấp thông tin chi phí chính xác, giúp doanh nghiệp quản lý chi phí hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh và ra quyết định chiến lược tốt hơn so với hệ thống truyền thống.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định sáu nhân tố chính tác động đến áp dụng hệ thống ABC trong DNSXNVV tại TP.HCM: sự ủng hộ của ban giám đốc, lợi thế tương đối, sự đa dạng sản phẩm, trình độ nhân viên kế toán, qui mô doanh nghiệp và tầm quan trọng thông tin kế toán chi phí.
• Mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố được đo lường cụ thể, trong đó sự ủng hộ của ban giám đốc và lợi thế tương đối chiếm tỷ trọng cao nhất.
• Kết quả nghiên cứu phù hợp với các công trình quốc tế và trong nước, đồng thời làm rõ đặc thù của doanh nghiệp nhỏ và vừa tại TP.HCM.
• Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng hệ thống ABC, góp phần cải thiện năng lực cạnh tranh của DNSXNVV.
• Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo về mở rộng phạm vi và bổ sung các nhân tố ảnh hưởng khác trong tương lai.

Các doanh nghiệp và nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản trị chi phí và ra quyết định. Các cơ quan quản lý và tổ chức đào tạo cũng nên phối hợp hỗ trợ để thúc đẩy việc ứng dụng hệ thống ABC rộng rãi hơn trong cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa.