Tổng quan nghiên cứu

Việc thu hồi đất để xây dựng các công trình trọng điểm tại huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh, đã tác động sâu sắc đến sinh kế của người dân địa phương. Trong giai đoạn 2008-2011, huyện Duyên Hải thu hồi 1.834 ha đất nông nghiệp của 724 hộ dân, chủ yếu phục vụ cho hai dự án lớn: Luồng cho tàu có tải trọng lớn vào sông Hậu và Trung tâm Điện lực Duyên Hải. Đây là vùng kinh tế trọng điểm với ngành nuôi trồng thủy sản chiếm 77,6% diện tích đất nông nghiệp, đồng thời có tỷ lệ hộ nghèo còn cao, khoảng 10,16% năm 2013. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng sinh kế của các hộ dân bị thu hồi đất, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự thay đổi thu nhập và sinh kế, đồng thời đề xuất chính sách hỗ trợ phát triển sinh kế bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại ba xã Long Khánh, Dân Thành và Long Toàn, nơi có số lượng hộ bị thu hồi đất nhiều nhất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho các chính sách bồi thường, hỗ trợ việc làm và tái định cư, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu sử dụng khung phân tích sinh kế bền vững của DFID (1999), trong đó sinh kế được hiểu là tập hợp các khả năng, tài sản và hoạt động cần thiết để kiếm sống. Một sinh kế bền vững là sinh kế có khả năng đối phó và phục hồi trước các cú sốc, duy trì hoặc cải thiện năng lực và tài sản mà không làm suy giảm tài nguyên thiên nhiên. Khung lý thuyết tập trung vào năm loại vốn sinh kế chính: vốn con người (kiến thức, kỹ năng, sức khỏe), vốn tự nhiên (đất đai, nước, tài nguyên thiên nhiên), vốn tài chính (thu nhập, tiết kiệm, tín dụng), vốn vật chất (cơ sở hạ tầng, công cụ sản xuất) và vốn xã hội (mạng lưới quan hệ, tổ chức xã hội). Ngoài ra, nghiên cứu xem xét bối cảnh dễ bị tổn thương như mất đất sản xuất, thay đổi nghề nghiệp, ô nhiễm môi trường và các chính sách hỗ trợ của Nhà nước về bồi thường, đào tạo nghề, tạo việc làm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu tiến hành khảo sát trực tiếp 64 hộ gia đình bị thu hồi đất tại ba xã trọng điểm của huyện Duyên Hải, chiếm khoảng 10% tổng số hộ bị ảnh hưởng. Mẫu được chọn ngẫu nhiên theo tỷ lệ từng địa bàn, kết hợp phỏng vấn sâu và phỏng vấn bán cấu trúc với các cán bộ địa phương và chuyên gia liên quan. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, văn bản pháp luật như Luật Đất đai 2013, các nghị định và quyết định liên quan đến bồi thường, hỗ trợ tái định cư và đào tạo nghề. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả để khái quát đặc điểm dân cư, thu nhập, trình độ học vấn, cũng như phân tích định tính để đánh giá tác động của thu hồi đất và hiệu quả chính sách hỗ trợ. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2008-2013, phù hợp với tiến trình thực hiện các dự án trọng điểm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thay đổi diện tích đất và nguồn vốn tự nhiên: Diện tích đất nông nghiệp bình quân mỗi hộ giảm từ khoảng 21.852 m² xuống còn 9.450 m² sau thu hồi đất, gây cú sốc lớn cho sinh kế truyền thống. 78,1% hộ có đất nuôi trồng thủy sản bị thu hồi, ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn thu nhập chính.

  2. Trình độ học vấn và vốn con người thấp: Chủ hộ có độ tuổi trung bình 53,8 tuổi, phần lớn trình độ học vấn chỉ đạt tiểu học hoặc trung học cơ sở (chiếm trên 60%), hạn chế khả năng chuyển đổi nghề nghiệp và tiếp cận việc làm mới. 92,5% người dân tự đánh giá sức khỏe bình thường hoặc tốt, tuy nhiên trình độ thấp là rào cản lớn trong phát triển sinh kế.

  3. Thu nhập và sử dụng tiền bồi thường: Mặc dù tiền bồi thường trung bình khoảng 306 triệu đồng/hộ, chỉ khoảng 26,6% hộ có tiết kiệm, phần lớn sử dụng tiền để trả nợ, mua sắm tài sản sinh hoạt hoặc xây nhà. Chỉ 1,6% hộ đầu tư vào học nghề hoặc phát triển sản xuất kinh doanh. Thu nhập nhiều hộ không cải thiện hoặc giảm do thiếu việc làm ổn định.

  4. Chính sách hỗ trợ và việc làm: Các chính sách bồi thường, tái định cư được thực hiện tương đối đầy đủ, tuy nhiên công tác đào tạo nghề và tạo việc làm chưa hiệu quả. Việc học nghề chưa đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp, lao động nữ ít tham gia do công việc bấp bênh và thu nhập thấp. Lao động phổ thông chủ yếu làm việc tạm thời trong các công trình xây dựng, thiếu hợp đồng và bảo hiểm xã hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy cú sốc mất đất sản xuất đã làm giảm đáng kể nguồn vốn tự nhiên và ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế truyền thống của người dân. Trình độ học vấn thấp và tuổi trung bình cao của chủ hộ làm giảm khả năng thích nghi với nghề mới, dẫn đến việc sử dụng tiền bồi thường không hiệu quả. So với các nghiên cứu tại các khu công nghiệp khác, yếu tố trình độ và đầu tư vào sản xuất kinh doanh là nhân tố quyết định cải thiện thu nhập. Mặc dù chính quyền địa phương đã triển khai các chính sách hỗ trợ, nhưng thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa đào tạo nghề và nhu cầu thị trường lao động khiến người dân khó tìm việc làm ổn định. Ngoài ra, ô nhiễm môi trường do thi công các công trình cũng làm giảm năng suất nông nghiệp còn lại, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh diện tích đất trước và sau thu hồi, tỷ lệ trình độ học vấn, và biểu đồ phân bố thu nhập để minh họa rõ ràng hơn các thay đổi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề phù hợp: Xây dựng các chương trình đào tạo nghề chuyên biệt cho người lao động bị thu hồi đất, gắn kết với nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp địa phương, ưu tiên lao động nữ và người cao tuổi. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND huyện phối hợp với Sở Lao động Thương binh và Xã hội.

  2. Hỗ trợ tiếp cận vốn và khuyến khích đầu tư sản xuất: Tạo điều kiện vay vốn ưu đãi, tư vấn kỹ thuật và hỗ trợ khởi nghiệp cho các hộ dân sử dụng tiền bồi thường đầu tư phát triển kinh doanh dịch vụ hoặc nông nghiệp công nghệ cao. Thực hiện trong 3 năm, do Ngân hàng Nông nghiệp và các tổ chức tín dụng địa phương phối hợp.

  3. Cải thiện cơ sở hạ tầng khu tái định cư: Đầu tư đồng bộ hệ thống thoát nước, nhà văn hóa, khu vui chơi giải trí để nâng cao chất lượng cuộc sống, thu hút người dân vào khu tái định cư ổn định lâu dài. Thời gian 2 năm, do UBND huyện và các đơn vị liên quan thực hiện.

  4. Kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm môi trường: Thiết lập các biện pháp giám sát, xử lý bụi, nước thải trong quá trình thi công và vận hành các công trình, bảo vệ nguồn nước nuôi trồng thủy sản, đảm bảo sức khỏe cộng đồng. Thực hiện liên tục, do Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với chủ đầu tư.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Để xây dựng và điều chỉnh chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư và đào tạo nghề phù hợp với thực tế địa phương, nâng cao hiệu quả hỗ trợ sinh kế.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực phát triển nông thôn và quản lý đất đai: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết sinh kế bền vững ứng dụng trong các dự án phát triển kinh tế vùng ven biển.

  3. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức phát triển: Để thiết kế các chương trình hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và phát triển cộng đồng dựa trên nhu cầu thực tế của người dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương: Hiểu rõ quyền lợi, chính sách hỗ trợ và các cơ hội phát triển sinh kế mới, từ đó chủ động tham gia các hoạt động đào tạo, vay vốn và phát triển kinh tế gia đình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế của người dân?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất sản xuất trung bình từ khoảng 21.852 m² xuống còn 9.450 m², khiến nhiều hộ mất nguồn thu nhập chính từ nông nghiệp, phải chuyển đổi nghề nghiệp hoặc tìm việc làm mới, gây ra nhiều khó khăn trong ổn định cuộc sống.

  2. Tiền bồi thường được người dân sử dụng ra sao?
    Phần lớn người dân dùng tiền bồi thường để trả nợ ngân hàng, xây sửa nhà cửa hoặc mua sắm tài sản sinh hoạt. Chỉ một tỷ lệ rất nhỏ đầu tư vào học nghề hoặc phát triển sản xuất kinh doanh, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa cao.

  3. Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề có hiệu quả không?
    Chính sách đã được triển khai nhưng chưa đáp ứng nhu cầu thực tế. Các khóa đào tạo chưa gắn kết với thị trường lao động, lao động nữ ít tham gia do công việc bấp bênh và thu nhập thấp, khiến người dân khó tìm việc làm ổn định.

  4. Người dân có gặp khó khăn về sức khỏe khi chuyển đổi nghề nghiệp?
    Phần lớn người dân tự đánh giá sức khỏe bình thường hoặc tốt (92,5%), đủ khả năng tham gia lao động. Tuy nhiên, trình độ học vấn thấp và tuổi trung bình cao là rào cản lớn hơn trong việc chuyển đổi nghề nghiệp.

  5. Ô nhiễm môi trường ảnh hưởng thế nào đến sinh kế?
    Ô nhiễm do thi công các công trình làm giảm chất lượng nguồn nước, ảnh hưởng đến nuôi trồng thủy sản và sản xuất nông nghiệp, gây mất mùa và giảm thu nhập, đồng thời ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người dân.

Kết luận

  • Thu hồi đất tại huyện Duyên Hải đã làm giảm đáng kể diện tích đất nông nghiệp và ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế truyền thống của người dân.
  • Trình độ học vấn thấp và tuổi trung bình cao của chủ hộ hạn chế khả năng chuyển đổi nghề nghiệp và phát triển kinh tế mới.
  • Tiền bồi thường được sử dụng chủ yếu để trả nợ và chi tiêu sinh hoạt, ít được đầu tư vào phát triển sản xuất hoặc học nghề.
  • Chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và tạo việc làm chưa đáp ứng hiệu quả, cần cải thiện liên kết với thị trường lao động.
  • Đề xuất các giải pháp đào tạo nghề phù hợp, hỗ trợ vốn, cải thiện cơ sở hạ tầng và kiểm soát ô nhiễm môi trường nhằm phát triển sinh kế bền vững cho người dân.

Tiếp theo, các cấp chính quyền và tổ chức liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm để nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển kinh tế địa phương. Đề nghị các nhà hoạch định chính sách, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương cùng tham gia đóng góp ý kiến và thực hiện các chương trình hỗ trợ thiết thực.