VẤN ĐỀ QUẢN TRỊ NƯỚC Ở KHU TƯỚI ĐỨC HÒA, TỈNH LONG AN

Dự án Thủy lợi Phước Hòa được phê duyệt năm 2002, khởi công năm 2004 và hoàn thành năm 2016, với tổng mức đầu tư lớn. Mục tiêu là lấy nước từ Sông Bé cấp cho Bình Dương, Bình Phước và bổ sung cho hồ Dầu Tiếng để cấp cho Tây Ninh, Long An và TP.HCM. Dự án hình thành hai khu tưới mới ở Đức Hòa (Long An) và Tân Biên (Tây Ninh). AFD phối hợp EFEO nghiên cứu thực trạng quản lý nguồn nước tại các địa phương hưởng lợi, tập trung vào mối quan hệ giữa các chủ thể quản lý nguồn nước.

Nghiên cứu nhằm đổi mới mô hình quản trị nước, đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tốc độ hiện đại hóa và đô thị hóa nhanh chóng ở Đức Hòa. Quỹ đất và nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp cạnh tranh gay gắt với công nghiệp và sinh hoạt. Người dân cũng chưa quen với việc sử dụng nguồn nước tưới từ hệ thống kênh mương. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải nghiên cứu công tác quản trị hiệu quả, góp phần vào quá trình đổi mới quản trị nước nói chung và quản trị nước ở các khu tưới của các dự án thủy lợi nói riêng.

Thực tế cho thấy, chỉ khoảng 50% diện tích canh tác trong các hệ thống thủy lợi được cấp nước một cách tương đối đầy đủ. Từ góc độ nhân học văn hóa – xã hội, ngoài một số hạn chế do thiết kế hệ thống thì quy trình vận hành, vấn đề quản trị nước của các công ty thủy nông (Irrigation Management Company - IMC) và của người dùng nước còn nhiều bất cập cần được nghiên cứu. Việc xã hội hóa công tác vận hành hệ thống tưới tiêu và sự tham gia của người nông dân vào quá trình xây dựng, vận hành, bảo trì công trình thủy lợi và những xung đột nảy sinh trong quá trình này hầu như chưa được nghiên cứu để đổi mới mô hình quản trị nước.

Đức Hòa, với vị trí tiếp giáp TP.HCM, đối mặt với tốc độ hiện đại hóa và đô thị hóa mạnh mẽ. Quỹ đất và nguồn nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp bị cạnh tranh gay gắt với nhu cầu cho sản xuất công nghiệp và sinh hoạt. Người dân cũng chưa quen với việc sử dụng nguồn nước tưới từ hệ thống kênh mương thủy lợi. Điều này càng đặt ra tính cấp thiết phải nghiên cứu công tác quản trị hiệu quả nguồn nước ở khu tưới này.

Nhân học phát triển quan tâm nghiên cứu quá trình phát triển nói chung, những dự án phát triển cụ thể nói riêng, tác động đến văn hóa và xã hội ở những địa bàn và trên những quy mô khác nhau. Do đó, có thể coi Nhân học phát triển là một lĩnh vực nghiên cứu sử dụng các khái niệm và lý thuyết cốt lõi của Nhân học để tìm hiểu các khía cạnh khác nhau của quá trình phát triển. Luận án này tập trung nghiên cứu thực trạng quản trị nước ở một dự án thủy lợi cụ thể, hành vi dùng nước của các bên tham gia trong dự án và phản hồi của họ về chính sách quản trị nước để từ đó đề xuất hướng cải thiện và đổi mới quản trị nước ở địa phương.

Phạm vi nghiên cứu bao quát cả một quá trình từ khi bắt đầu khởi công xây dựng khu tưới cho đến khi đi vào vận hành (2010-2019), trong đó giai đoạn dự án đi vào vận hành từ 2016 trở đi được nghiên cứu sâu hơn với các cuộc khảo sát thực địa và sự quan sát tác động của dự án từ khi đi vào vận hành. Nghiên cứu tập trung vào các tác nhân liên quan đến quản trị nước trong khu tưới, bao gồm đội triển khai mô hình quản lý tưới của dự án; cơ quan nhà nước các cấp; cơ quan quản lý tưới tại địa phương; và đặc biệt là các hộ sử dụng nước.

Luận án đi sâu vào mô hình quản trị tưới có sự tham gia (PIM). Nghiên cứu phân tích đề xuất mô hình quản trị tưới từ các đối tác của dự án. Cùng với đó, nghiên cứu cũng xem xét quan điểm của Việt Nam. Mục đích là để làm rõ các quan điểm khác nhau và những điểm tương đồng. Để từ đó, đánh giá tính hiệu quả của mô hình và khả năng áp dụng của PIM trong bối cảnh thực tế tại địa phương.

Quá trình triển khai PIM được xem xét từ cấp dự án Phước Hòa đến khu tưới Đức Hòa, làm rõ các thách thức đối với mô hình này. Nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc mô tả quá trình triển khai mà còn đi sâu vào phân tích các yếu tố cản trở và thuận lợi. Mục đích là để hướng đến các giải pháp quản lý nước bền vững.

Nghiên cứu phân tích vai trò của tổ hợp tác dùng nước. Luận án xem xét cơ sở thành lập và quá trình triển khai các tổ hợp tác, đồng thời đánh giá những vấn đề đặt ra đối với hoạt động của chúng. Cần đánh giá vai trò và hiệu quả của tổ chức này trong việc tham gia vào quản lý nguồn nước và đảm bảo phân phối nước công bằng, hiệu quả.

Vấn đề xây dựng kênh nội đồng được phân tích từ góc độ nông dân tự nguyện tham gia. Luận án xem xét cơ sở của việc nông dân tự xây kênh nội đồng và quá trình triển khai việc này. Qua đó, làm rõ những vấn đề đặt ra đối với việc huy động nông dân tự xây kênh nội đồng. Nghiên cứu giúp làm rõ vai trò của cộng đồng trong việc khai thác hiệu quả hệ thống thủy lợi.

Nghiên cứu đề xuất các ngụ ý thực tiễn cho chính sách quản trị nước hiệu quả. Các giải pháp tập trung vào việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng. Cần có những chính sách cụ thể để khuyến khích và hỗ trợ cộng đồng tham gia vào quá trình xây dựng, vận hành và bảo trì hệ thống thủy lợi.

Cần áp dụng các mô hình quản lý linh hoạt và thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp tri thức bản địa với khoa học kỹ thuật để đảm bảo tính bền vững của hệ thống quản lý nước. Các giải pháp cần có tính toàn diện, bao gồm cả các biện pháp kỹ thuật và phi kỹ thuật.