I. Tổng Quan Quản Trị Nước Khu Tưới Đức Hòa Long An 55
Luận án tập trung vào quản trị nước tại khu tưới Đức Hòa, Long An, một khu vực hưởng lợi từ Dự án Thủy lợi Phước Hòa. Dự án này có tầm quan trọng đặc biệt đối với các tỉnh Đông Nam Bộ, với mục tiêu cấp nước cho sinh hoạt, kinh tế và cải thiện môi trường. Nghiên cứu được thực hiện trong khuôn khổ chương trình hợp tác giữa Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) và Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp (EFEO), tập trung vào mối quan hệ giữa các chủ thể liên quan đến quản lý nguồn nước ở khu tưới Đức Hòa và Tân Biên. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của thủy lợi đối với an ninh lương thực và phát triển bền vững, đồng thời đề xuất các giải pháp quản trị nước hiệu quả.
1.1. Bối cảnh Dự án Thủy Lợi Phước Hòa tại Long An
Dự án Thủy lợi Phước Hòa được phê duyệt năm 2002, khởi công năm 2004 và hoàn thành năm 2016, với tổng mức đầu tư lớn. Mục tiêu là lấy nước từ Sông Bé cấp cho Bình Dương, Bình Phước và bổ sung cho hồ Dầu Tiếng để cấp cho Tây Ninh, Long An và TP.HCM. Dự án hình thành hai khu tưới mới ở Đức Hòa (Long An) và Tân Biên (Tây Ninh). AFD phối hợp EFEO nghiên cứu thực trạng quản lý nguồn nước tại các địa phương hưởng lợi, tập trung vào mối quan hệ giữa các chủ thể quản lý nguồn nước.
1.2. Ý nghĩa của Nghiên cứu Nhân học Thủy Lợi Đức Hòa
Nghiên cứu nhằm đổi mới mô hình quản trị nước, đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tốc độ hiện đại hóa và đô thị hóa nhanh chóng ở Đức Hòa. Quỹ đất và nguồn nước cho sản xuất nông nghiệp cạnh tranh gay gắt với công nghiệp và sinh hoạt. Người dân cũng chưa quen với việc sử dụng nguồn nước tưới từ hệ thống kênh mương. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết phải nghiên cứu công tác quản trị hiệu quả, góp phần vào quá trình đổi mới quản trị nước nói chung và quản trị nước ở các khu tưới của các dự án thủy lợi nói riêng.
II. Thách Thức Quản Lý Nước Nông Nghiệp Đức Hòa 58
Mặc dù Việt Nam đã đầu tư đáng kể vào cơ sở hạ tầng thủy lợi, nhưng chỉ có khoảng 50% diện tích canh tác trong các hệ thống thủy lợi được cấp nước đầy đủ. Từ góc độ nhân học văn hóa – xã hội, quy trình vận hành và vấn đề quản trị nước của các công ty thủy nông và người dùng nước còn nhiều bất cập. Việc xã hội hóa công tác vận hành hệ thống tưới tiêu và sự tham gia của nông dân vào quá trình xây dựng, vận hành, bảo trì công trình thủy lợi chưa được nghiên cứu đầy đủ, dẫn đến hiệu suất đầu tư thực tế thấp. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về các nghiên cứu liên ngành và sự tham gia của các nhà xã hội học thủy lợi.
2.1. Bất Cập trong Quy Trình Quản Lý Thủy Lợi Hiện Tại
Thực tế cho thấy, chỉ khoảng 50% diện tích canh tác trong các hệ thống thủy lợi được cấp nước một cách tương đối đầy đủ. Từ góc độ nhân học văn hóa – xã hội, ngoài một số hạn chế do thiết kế hệ thống thì quy trình vận hành, vấn đề quản trị nước của các công ty thủy nông (Irrigation Management Company - IMC) và của người dùng nước còn nhiều bất cập cần được nghiên cứu. Việc xã hội hóa công tác vận hành hệ thống tưới tiêu và sự tham gia của người nông dân vào quá trình xây dựng, vận hành, bảo trì công trình thủy lợi và những xung đột nảy sinh trong quá trình này hầu như chưa được nghiên cứu để đổi mới mô hình quản trị nước.
2.2. Cạnh Tranh Nguồn Nước và Áp Lực Đô Thị Hóa
Đức Hòa, với vị trí tiếp giáp TP.HCM, đối mặt với tốc độ hiện đại hóa và đô thị hóa mạnh mẽ. Quỹ đất và nguồn nước phục vụ cho sản xuất nông nghiệp bị cạnh tranh gay gắt với nhu cầu cho sản xuất công nghiệp và sinh hoạt. Người dân cũng chưa quen với việc sử dụng nguồn nước tưới từ hệ thống kênh mương thủy lợi. Điều này càng đặt ra tính cấp thiết phải nghiên cứu công tác quản trị hiệu quả nguồn nước ở khu tưới này.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Nhân Học Quản Trị Thủy Lợi 52
Luận án tiếp cận vấn đề quản trị nước từ góc độ nhân học phát triển, một lĩnh vực còn mới mẻ ở Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào thực trạng quản trị nước tại một dự án thủy lợi cụ thể, hành vi dùng nước của các bên tham gia và phản hồi của họ về chính sách quản trị nước. Mục tiêu là đề xuất hướng cải thiện và đổi mới quản trị nước ở địa phương. Luận án sử dụng các khái niệm và lý thuyết cốt lõi của nhân học để tìm hiểu các khía cạnh khác nhau của quá trình phát triển.
3.1. Nhân Học Phát Triển và Quản Trị Nước Bền Vững
Nhân học phát triển quan tâm nghiên cứu quá trình phát triển nói chung, những dự án phát triển cụ thể nói riêng, tác động đến văn hóa và xã hội ở những địa bàn và trên những quy mô khác nhau. Do đó, có thể coi Nhân học phát triển là một lĩnh vực nghiên cứu sử dụng các khái niệm và lý thuyết cốt lõi của Nhân học để tìm hiểu các khía cạnh khác nhau của quá trình phát triển. Luận án này tập trung nghiên cứu thực trạng quản trị nước ở một dự án thủy lợi cụ thể, hành vi dùng nước của các bên tham gia trong dự án và phản hồi của họ về chính sách quản trị nước để từ đó đề xuất hướng cải thiện và đổi mới quản trị nước ở địa phương.
3.2. Phạm Vi Nghiên Cứu Từ Xây Dựng Đến Vận Hành
Phạm vi nghiên cứu bao quát cả một quá trình từ khi bắt đầu khởi công xây dựng khu tưới cho đến khi đi vào vận hành (2010-2019), trong đó giai đoạn dự án đi vào vận hành từ 2016 trở đi được nghiên cứu sâu hơn với các cuộc khảo sát thực địa và sự quan sát tác động của dự án từ khi đi vào vận hành. Nghiên cứu tập trung vào các tác nhân liên quan đến quản trị nước trong khu tưới, bao gồm đội triển khai mô hình quản lý tưới của dự án; cơ quan nhà nước các cấp; cơ quan quản lý tưới tại địa phương; và đặc biệt là các hộ sử dụng nước.
IV. Mô Hình Quản Trị Tưới Tham Gia và Thực Hiện 57
Luận án đi sâu vào mô hình quản trị tưới có sự tham gia (PIM) được triển khai tại khu tưới Đức Hòa. Nghiên cứu phân tích đề xuất mô hình từ các đối tác của dự án và quan điểm của Việt Nam về PIM. Quá trình triển khai PIM được xem xét từ cấp dự án Phước Hòa đến khu tưới Đức Hòa, làm rõ các thách thức đối với mô hình này. Phân tích này giúp đánh giá tính hiệu quả và khả năng áp dụng của PIM trong bối cảnh thực tế tại địa phương, hướng đến các giải pháp quản lý nước bền vững.
4.1. Đề Xuất Mô Hình Quản Trị Tưới Có Sự Tham Gia
Luận án đi sâu vào mô hình quản trị tưới có sự tham gia (PIM). Nghiên cứu phân tích đề xuất mô hình quản trị tưới từ các đối tác của dự án. Cùng với đó, nghiên cứu cũng xem xét quan điểm của Việt Nam. Mục đích là để làm rõ các quan điểm khác nhau và những điểm tương đồng. Để từ đó, đánh giá tính hiệu quả của mô hình và khả năng áp dụng của PIM trong bối cảnh thực tế tại địa phương.
4.2. Thách Thức trong Triển Khai Mô Hình PIM tại Đức Hòa
Quá trình triển khai PIM được xem xét từ cấp dự án Phước Hòa đến khu tưới Đức Hòa, làm rõ các thách thức đối với mô hình này. Nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc mô tả quá trình triển khai mà còn đi sâu vào phân tích các yếu tố cản trở và thuận lợi. Mục đích là để hướng đến các giải pháp quản lý nước bền vững.
V. Tổ Hợp Tác Dùng Nước Kênh Nội Đồng Hiệu Quả 59
Nghiên cứu phân tích vai trò của tổ hợp tác dùng nước và kênh nội đồng trong hệ thống thủy lợi Đức Hòa. Luận án xem xét cơ sở thành lập và quá trình triển khai các tổ hợp tác, đồng thời đánh giá những vấn đề đặt ra đối với hoạt động của chúng. Vấn đề xây dựng kênh nội đồng được phân tích từ góc độ nông dân tự nguyện tham gia. Nghiên cứu giúp làm rõ vai trò của cộng đồng trong việc quản lý nguồn nước và khai thác hiệu quả hệ thống thủy lợi.
5.1. Vai Trò của Tổ Hợp Tác Dùng Nước
Nghiên cứu phân tích vai trò của tổ hợp tác dùng nước. Luận án xem xét cơ sở thành lập và quá trình triển khai các tổ hợp tác, đồng thời đánh giá những vấn đề đặt ra đối với hoạt động của chúng. Cần đánh giá vai trò và hiệu quả của tổ chức này trong việc tham gia vào quản lý nguồn nước và đảm bảo phân phối nước công bằng, hiệu quả.
5.2. Kênh Nội Đồng Nỗ Lực Từ Cộng Đồng Nông Dân
Vấn đề xây dựng kênh nội đồng được phân tích từ góc độ nông dân tự nguyện tham gia. Luận án xem xét cơ sở của việc nông dân tự xây kênh nội đồng và quá trình triển khai việc này. Qua đó, làm rõ những vấn đề đặt ra đối với việc huy động nông dân tự xây kênh nội đồng. Nghiên cứu giúp làm rõ vai trò của cộng đồng trong việc khai thác hiệu quả hệ thống thủy lợi.
VI. Giải Pháp Quản Trị Nước Bền Vững Ở Đức Hòa 55
Nghiên cứu đề xuất các ngụ ý thực tiễn cho chính sách quản trị nước hiệu quả tại khu tưới Đức Hòa và rộng hơn là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Các giải pháp tập trung vào việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng, áp dụng các mô hình quản lý linh hoạt và thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp tri thức bản địa với khoa học kỹ thuật để đảm bảo tính bền vững của hệ thống quản lý nước.
6.1. Đề Xuất Giải Pháp Quản Trị Nước Hiệu Quả
Nghiên cứu đề xuất các ngụ ý thực tiễn cho chính sách quản trị nước hiệu quả. Các giải pháp tập trung vào việc tăng cường sự tham gia của cộng đồng. Cần có những chính sách cụ thể để khuyến khích và hỗ trợ cộng đồng tham gia vào quá trình xây dựng, vận hành và bảo trì hệ thống thủy lợi.
6.2. Quản Trị Nước Thích Ứng và Bền Vững
Cần áp dụng các mô hình quản lý linh hoạt và thích ứng với biến đổi khí hậu. Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp tri thức bản địa với khoa học kỹ thuật để đảm bảo tính bền vững của hệ thống quản lý nước. Các giải pháp cần có tính toàn diện, bao gồm cả các biện pháp kỹ thuật và phi kỹ thuật.
