Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, văn hóa ứng xử trong trường học ngày càng được chú trọng nhằm xây dựng môi trường học tập lành mạnh, thân thiện và phát triển toàn diện nhân cách học sinh. Tại huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình, với 19 trường trung học cơ sở (THCS) và hơn 9.700 học sinh, việc quản lý xây dựng văn hóa ứng xử đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng giáo dục. Theo khảo sát năm 2020, 98% cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại các trường THCS trên địa bàn đánh giá việc xây dựng văn hóa ứng xử là quan trọng và rất quan trọng, trong đó 56,1% đánh giá ở mức rất quan trọng.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao nhận thức và hành vi ứng xử văn hóa của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các hoạt động giao tiếp và ứng xử nội bộ nhà trường, tập trung vào 5 trường đại diện cho 5 cụm địa bàn dân cư của huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc tạo dựng môi trường giáo dục an toàn, thân thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện và phát triển nhân cách học sinh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên ba cách tiếp cận chính: tiếp cận chức năng quản lý, tiếp cận văn hóa nhà trường và tiếp cận hệ thống.
- Tiếp cận chức năng quản lý giúp xác định các chức năng quản lý trong xây dựng văn hóa ứng xử, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.
- Tiếp cận văn hóa nhà trường dựa trên lý thuyết tảng băng của Frank Gonzales, phân chia văn hóa nhà trường thành các yếu tố bề nổi (như không gian cảnh quan, phong cách ứng xử) và yếu tố bề sâu (giá trị, chuẩn mực, niềm tin).
- Tiếp cận hệ thống nhấn mạnh vai trò phối hợp của các lực lượng trong và ngoài nhà trường trong việc xây dựng văn hóa ứng xử.
Các khái niệm chính bao gồm: văn hóa nhà trường, văn hóa ứng xử, quản lý xây dựng văn hóa ứng xử, không gian cảnh quan sư phạm, bầu không khí sư phạm, phong cách ứng xử, chuẩn mực và giá trị văn hóa ứng xử.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định lượng và định tính:
- Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THCS tại huyện Yên Khánh, với tổng số 358 đối tượng tham gia khảo sát, gồm 118 giáo viên, 189 học sinh khối 8, 9 và 36 cán bộ quản lý.
- Phương pháp phân tích: Sử dụng bảng hỏi đánh giá mức độ thực hiện, tham gia và hiệu quả các hoạt động xây dựng văn hóa ứng xử; phỏng vấn sâu với 13 cán bộ quản lý và giáo viên để bổ sung dữ liệu định tính; phân tích số liệu bằng phần mềm SPSS với các thống kê mô tả như tỉ lệ phần trăm, điểm trung bình và độ lệch chuẩn.
- Timeline nghiên cứu: Khảo sát được tiến hành trong 2 tháng (5-6/2020), bao gồm thu thập dữ liệu trực tuyến và trực tiếp, xử lý và phân tích dữ liệu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về vai trò xây dựng văn hóa ứng xử: 98% cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh đánh giá việc xây dựng văn hóa ứng xử là quan trọng và rất quan trọng, trong đó 56,1% đánh giá ở mức rất quan trọng. Tỉ lệ này ở giáo viên và cán bộ quản lý lần lượt là 62,7% và 65,7%, cao hơn so với học sinh (50,5%).
Mức độ thực hiện mục tiêu xây dựng văn hóa ứng xử: Trung bình điểm đánh giá là 3,33 trên thang 4, với 91,8% người khảo sát đánh giá mức độ thực hiện mục tiêu ở mức khá và tốt. Mục tiêu được thực hiện tốt nhất là nâng cao nhận thức về hành vi ứng xử văn hóa (93,8% đánh giá khá và tốt). Mục tiêu tạo môi trường thân thiện, an toàn được đánh giá thấp hơn, với gần 10% cho rằng chỉ đạt mức trung bình trở xuống.
Thực trạng xây dựng các nội dung văn hóa ứng xử: Điểm trung bình chung là 3,31, thể hiện mức độ thực hiện tốt. Trong đó, không gian cảnh quan sư phạm được đánh giá cao nhất (3,34), còn giá trị văn hóa ứng xử được đánh giá thấp nhất (3,22). Các nội dung như bầu không khí sư phạm, phong cách ứng xử và chuẩn mực văn hóa ứng xử đều được thực hiện đồng đều ở mức tốt.
Chi tiết về không gian cảnh quan sư phạm: 91,1% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá các hoạt động xây dựng không gian cảnh quan sư phạm ở mức khá và tốt. Các hành vi như trang phục gọn gàng, giữ vệ sinh lớp học, sắp xếp phòng làm việc khoa học được thực hiện tốt (trên 90% đánh giá khá và tốt). Tuy nhiên, các hoạt động trưng bày khẩu hiệu và nội quy ứng xử còn hạn chế, với khoảng 10-13% đánh giá ở mức trung bình hoặc thấp hơn.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh rất cao, phản ánh sự quan tâm của các bên liên quan trong nhà trường. Việc thực hiện các mục tiêu xây dựng văn hóa ứng xử đạt hiệu quả tốt, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức và hành vi ứng xử văn hóa của cán bộ, giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, việc tạo dựng môi trường thân thiện, an toàn vẫn còn một số hạn chế, cần được chú trọng hơn trong các biện pháp quản lý.
Việc xây dựng không gian cảnh quan sư phạm được thực hiện khá tốt, thể hiện qua các hành vi cụ thể của cán bộ, giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, các hoạt động mang tính biểu tượng như trưng bày khẩu hiệu, nội quy ứng xử chưa được chú trọng đúng mức, làm giảm hiệu quả tự nhắc nhở và giáo dục nội bộ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này phù hợp với xu hướng xây dựng văn hóa học đường thực chất, tập trung vào hành vi thực tế hơn là hình thức.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỉ lệ đánh giá mức độ thực hiện các nội dung xây dựng văn hóa ứng xử, giúp minh họa rõ sự chênh lệch giữa các nội dung và nhóm đối tượng khảo sát.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường tuyên truyền và giáo dục về văn hóa ứng xử: Tổ chức các buổi tập huấn, sinh hoạt chuyên đề định kỳ cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng xử văn hóa. Mục tiêu đạt 90% cán bộ, giáo viên và học sinh tham gia trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường THCS.
Củng cố và phát huy vai trò của hiệu trưởng trong quản lý xây dựng văn hóa ứng xử: Đào tạo nâng cao năng lực quản lý, kỹ năng lãnh đạo và truyền thông của hiệu trưởng để họ trở thành tấm gương và người chỉ đạo hiệu quả. Mục tiêu hoàn thành khóa đào tạo cho 100% hiệu trưởng trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo.
Hoàn thiện không gian cảnh quan sư phạm và các biểu tượng văn hóa: Đầu tư trưng bày khẩu hiệu, nội quy ứng xử tại các vị trí dễ quan sát trong trường, đồng thời duy trì vệ sinh, trang phục và bài trí phòng làm việc khoa học. Mục tiêu đạt 95% trường THCS có không gian cảnh quan sư phạm đạt chuẩn trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.
Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và chính quyền địa phương: Tăng cường phối hợp trong việc giáo dục văn hóa ứng xử, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, giám sát và hỗ trợ học sinh. Mục tiêu thiết lập ít nhất một chương trình phối hợp hiệu quả tại mỗi trường trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, Hội phụ huynh học sinh, UBND xã, thị trấn.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường THCS: Nhận diện vai trò và trách nhiệm trong quản lý xây dựng văn hóa ứng xử, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục.
Giáo viên và nhân viên nhà trường: Nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng xử văn hóa, góp phần xây dựng môi trường học tập thân thiện, lành mạnh.
Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu làm cơ sở xây dựng chính sách, kế hoạch và chương trình đào tạo, bồi dưỡng về văn hóa ứng xử trong trường học.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến văn hóa học đường và quản lý giáo dục.
Câu hỏi thường gặp
Văn hóa ứng xử trong trường THCS là gì?
Văn hóa ứng xử tại trường THCS là tập hợp các giá trị, chuẩn mực, hành vi và phong cách giao tiếp giữa các thành viên trong nhà trường, nhằm tạo môi trường học tập thân thiện, an toàn và phát triển nhân cách học sinh.Tại sao quản lý xây dựng văn hóa ứng xử lại quan trọng?
Quản lý xây dựng văn hóa ứng xử giúp định hướng hành vi, nâng cao nhận thức và tạo môi trường giáo dục tích cực, góp phần giảm thiểu bạo lực học đường và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa ứng xử là gì?
Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và thái độ của giáo viên, đặc điểm tâm lý học sinh, cũng như sự quan tâm, phối hợp của gia đình và chính quyền địa phương.Những biện pháp nào hiệu quả trong xây dựng văn hóa ứng xử tại trường THCS?
Các biện pháp như tổ chức tập huấn, xây dựng không gian cảnh quan sư phạm, phát huy vai trò hiệu trưởng, phối hợp với gia đình và cộng đồng, cùng các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được đánh giá cao về tính khả thi và hiệu quả.Làm thế nào để đánh giá hiệu quả xây dựng văn hóa ứng xử?
Thông qua kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định, khảo sát nhận thức, thái độ và hành vi của cán bộ, giáo viên và học sinh, cũng như đánh giá sự thay đổi trong môi trường học tập và các mối quan hệ trong nhà trường.
Kết luận
- Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Yên Khánh, với mức độ nhận thức và thực hiện mục tiêu ở mức tốt.
- Các nội dung xây dựng văn hóa ứng xử như không gian cảnh quan sư phạm, bầu không khí sư phạm, phong cách ứng xử và chuẩn mực văn hóa được thực hiện đồng đều và hiệu quả.
- Hiệu trưởng giữ vai trò trung tâm trong quản lý và xây dựng văn hóa ứng xử, cần được nâng cao năng lực và phát huy vai trò lãnh đạo.
- Các biện pháp đề xuất tập trung vào tăng cường tuyên truyền, hoàn thiện không gian cảnh quan, phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như đào tạo nâng cao năng lực quản lý.
- Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong vòng 12 tháng, đồng thời khuyến nghị mở rộng nghiên cứu và áp dụng tại các địa phương khác.
Hành động tiếp theo: Các trường THCS và cơ quan quản lý giáo dục cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần xây dựng môi trường giáo dục văn hóa, thân thiện và hiệu quả.