Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh chuyển đổi mô hình kinh tế từ cơ chế tập trung bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường ngày càng trở nên quan trọng. Thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế, với dân số khoảng 113.811 người và diện tích 456,02 km², là một địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 17,29% giai đoạn 2018-2020, trong đó ngành dịch vụ tăng 18,40%, công nghiệp - xây dựng tăng 17,71%, và nông nghiệp tăng 3,03%. Ngân sách xã, phường là công cụ tài chính quan trọng để chính quyền địa phương thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn Thị xã Hương Thủy giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, phường. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 10 đơn vị hành chính trực thuộc thị xã, gồm 5 phường và 5 xã, với dữ liệu thu thập từ các cơ quan tài chính địa phương và khảo sát 30 cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo thu đúng, chi tiết kiệm, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời tạo môi trường kinh doanh công bằng và minh bạch trên địa bàn thị xã.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là kế hoạch tài chính hàng năm của quốc gia, bao gồm các khoản thu, chi được dự toán và thực hiện theo quy định pháp luật nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách cấp xã, phường là cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách nhà nước, phản ánh mối quan hệ kinh tế giữa chính quyền địa phương và các chủ thể khác.

  • Mô hình quản lý ngân sách cấp xã, phường: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách. Mỗi khâu đều có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính chính xác, minh bạch và hiệu quả của công tác quản lý ngân sách.

  • Khái niệm chính: Ngân sách xã, phường; dự toán ngân sách; chấp hành dự toán; quyết toán ngân sách; kiểm tra, giám sát ngân sách; phân cấp quản lý ngân sách; hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo thu - chi ngân sách nhà nước của Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã Hương Thủy, Kho bạc Nhà nước, Chi cục thuế khu vực Hương Phú, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 344/2016/TT-BTC.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát 30 cán bộ làm công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường, bao gồm trưởng, phó phòng và cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, nhằm thu thập ý kiến về các khía cạnh quản lý ngân sách như lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp, phân tích số liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2018-2020; phương pháp so sánh để đánh giá biến động các chỉ tiêu thu, chi qua các năm; xử lý số liệu bằng phần mềm Excel.

  • Timeline nghiên cứu: Phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2018-2020, khảo sát và thu thập ý kiến trong năm 2021, đề xuất giải pháp áp dụng cho các năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách xã, phường: Công tác lập dự toán được thực hiện theo quy định, dựa trên tình hình kinh tế - xã hội địa phương và các chính sách pháp luật. Tuy nhiên, dự toán thu chưa phản ánh đầy đủ tiềm năng khai thác nguồn thu, dẫn đến dự toán chi chưa cân đối hoàn toàn với nguồn thu. Tỷ lệ dự toán thu đạt khoảng 85-90% so với kế hoạch đề ra.

  2. Chấp hành dự toán thu, chi ngân sách: Thu ngân sách trên địa bàn thị xã Hương Thủy giai đoạn 2018-2020 có xu hướng tăng, với tổng thu năm 2020 đạt khoảng 25.153 tỷ đồng, tăng 38,29% so với năm 2018. Chi ngân sách được thực hiện tiết kiệm, ưu tiên chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Tỷ lệ chi thường xuyên chiếm khoảng 60% tổng chi ngân sách xã, đảm bảo các nhiệm vụ chính trị và an sinh xã hội.

  3. Quyết toán ngân sách: Quyết toán thu, chi ngân sách xã cơ bản phản ánh trung thực tình hình thực hiện, đảm bảo nguyên tắc cân đối giữa thu và chi. Kết dư ngân sách năm trước được chuyển sang năm sau để sử dụng, góp phần tăng cường nguồn lực tài chính cho địa phương.

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách: Công tác kiểm tra, giám sát được tăng cường, đặc biệt là kiểm tra đột xuất và kiểm tra chuyên đề. Qua đó phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Tỷ lệ các sai phạm giảm dần qua các năm, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trong quản lý ngân sách cấp xã, phường chủ yếu do hạn chế trong công tác dự báo nguồn thu, năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ. So sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách tại thành phố Đông Hà và huyện Tuyên Hóa, việc xây dựng dự toán dựa trên cơ sở phát triển kinh tế - xã hội địa phương và tăng cường kiểm tra, giám sát là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách giai đoạn 2018-2020, bảng phân bổ chi ngân sách theo lĩnh vực, và biểu đồ tỷ lệ sai phạm qua các năm để minh họa rõ nét các kết quả và xu hướng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách: Tăng cường phân tích, dự báo nguồn thu dựa trên tiềm năng kinh tế địa phương, đảm bảo dự toán thu sát thực tế, cân đối với dự toán chi. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ họp HĐND xã; Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã phối hợp UBND xã, phường.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán: Tăng cường kiểm soát chi ngân sách, ưu tiên các khoản chi thiết yếu, tiết kiệm và hiệu quả. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, chi để đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên; Chủ thể: UBND xã, phường và Kho bạc Nhà nước.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát ngân sách: Thiết lập kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp với các cơ quan thanh tra, kiểm toán để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: hàng quý, hàng năm; Chủ thể: HĐND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã, Kho bạc Nhà nước.

  4. Đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ cán bộ làm công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường. Thời gian: định kỳ hàng năm; Chủ thể: Sở Tài chính, UBND thị xã.

  5. Đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách: Rà soát, điều chỉnh cơ chế phân cấp phù hợp với thực tiễn, tạo điều kiện cho các xã, phường chủ động hơn trong quản lý ngân sách, đồng thời đảm bảo sự giám sát chặt chẽ của cấp trên. Thời gian: trong 2 năm tới; Chủ thể: UBND tỉnh, UBND thị xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường: Nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Lãnh đạo UBND thị xã và các phòng ban chuyên môn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý ngân sách phù hợp với đặc thù địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và các tổ chức giám sát tài chính: Áp dụng các kiến thức và đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã, phường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã, phường gồm những khoản thu nào?
    Ngân sách xã, phường bao gồm các khoản thu 100% do xã quản lý như phí, lệ phí, thu từ tài sản công, các khoản đóng góp tự nguyện, viện trợ không hoàn lại; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm như thuế sử dụng đất, lệ phí môn bài; và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên để cân đối chi tiêu.

  2. Quy trình lập dự toán ngân sách cấp xã được thực hiện như thế nào?
    Ủy ban nhân dân xã phối hợp với các đơn vị liên quan lập dự toán thu, chi dựa trên nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, chính sách pháp luật và tình hình thực tế, trình Hội đồng nhân dân xã quyết định trước khi gửi cấp trên thẩm định và phê duyệt.

  3. Làm thế nào để đảm bảo chi ngân sách xã tiết kiệm và hiệu quả?
    Cần ưu tiên chi cho các nhiệm vụ chính trị, an sinh xã hội, kiểm soát chặt chẽ thủ tục chi, áp dụng các quy định về tiêu chuẩn, định mức, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi tiêu.

  4. Vai trò của công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã là gì?
    Công tác này giúp phát hiện sai phạm, ngăn ngừa lãng phí, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời củng cố niềm tin của nhân dân vào chính quyền địa phương.

  5. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách cấp xã hiện nay là gì?
    Bao gồm hạn chế trong dự báo nguồn thu, năng lực cán bộ quản lý còn yếu, ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ, và cơ chế phân cấp quản lý chưa hoàn chỉnh, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách xã, phường trên địa bàn Thị xã Hương Thủy đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương giai đoạn 2018-2020.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách được thực hiện theo quy định, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về dự báo nguồn thu và năng lực quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện lập dự toán, nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán, tăng cường kiểm tra giám sát, đào tạo cán bộ và đổi mới cơ chế phân cấp quản lý ngân sách.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo phát triển bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao chất lượng quản lý ngân sách cấp xã, phường.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phường tại Thị xã Hương Thủy, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững!