Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh kinh tế vĩ mô, phát triển xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng. Tại Việt Nam, phân cấp quản lý ngân sách nhà nước được thực hiện nhằm phù hợp với cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền các cấp, trong đó ngân sách cấp xã, phường giữ vị trí quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội tại địa phương. Quận Bắc Từ Liêm, thành lập năm 2014 trên cơ sở tách từ huyện Từ Liêm cũ, có diện tích 4.335,34 ha với dân số khoảng 320.000 người, gồm 13 phường. Quá trình chuyển đổi từ địa bàn nông thôn sang đô thị hiện đại đặt ra nhiều thách thức cho công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường.

Nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý ngân sách các phường trên địa bàn quận Bắc Từ Liêm giai đoạn 2011-2015, phân tích các yếu tố thuận lợi và khó khăn, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 13 phường thuộc quận Bắc Từ Liêm, với dữ liệu thu thập từ các báo cáo quyết toán ngân sách, niên giám thống kê và các văn bản pháp luật liên quan. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đảm bảo cân đối ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời đáp ứng yêu cầu đô thị hóa nhanh chóng của địa phương.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, giúp các cấp chính quyền địa phương nâng cao năng lực quản lý tài chính, đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, minh bạch và công bằng, góp phần xây dựng quận Bắc Từ Liêm trở thành đô thị sạch, xanh, hiện đại theo định hướng phát triển đến năm 2020.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và kinh tế học vĩ mô, vi mô để phân tích quản lý ngân sách cấp xã, phường. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò phân cấp trong việc tăng tính chủ động, minh bạch và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền địa phương. Phân cấp ngân sách giúp địa phương tự chủ trong huy động và sử dụng nguồn lực tài chính, đồng thời đảm bảo sự thống nhất trong hệ thống ngân sách nhà nước.

  2. Mô hình chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Mô hình này giúp đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách qua từng giai đoạn, từ kế hoạch đến thực thi và kiểm tra, giám sát.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: ngân sách cấp xã, phường; cân đối ngân sách; chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển; dự toán ngân sách; quyết toán ngân sách; phân cấp quản lý ngân sách; hiệu quả quản lý ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử làm phương pháp luận xuyên suốt. Về thu thập và xử lý số liệu, kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Thu thập các văn bản pháp luật, các đề tài nghiên cứu liên quan, niên giám thống kê và các báo cáo quyết toán ngân sách của quận Bắc Từ Liêm.

  • Phương pháp thống kê - so sánh: Phân tích số liệu thu, chi ngân sách qua các năm 2011-2015, so sánh tuyệt đối và tương đối giữa các phường và các giai đoạn trước và sau khi thành lập quận.

  • Phương pháp tỷ trọng, tỷ lệ: Đánh giá mối quan hệ giữa các khoản thu, chi của từng phường so với tổng ngân sách quận.

  • Phương pháp tổng hợp - phân tích: Kết hợp các số liệu tài chính và phi tài chính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Nguồn dữ liệu chính là số liệu thứ cấp từ Phòng Kế hoạch Tài chính Quận Bắc Từ Liêm, niên giám thống kê quận, các văn bản pháp luật về ngân sách nhà nước và các tài liệu nghiên cứu trước đây. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 13 phường trên địa bàn quận trong giai đoạn 2011-2015. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ đối tượng nghiên cứu nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến động thu ngân sách cấp xã, phường giai đoạn 2011-2015: Tổng thu ngân sách 9 xã thuộc huyện Từ Liêm cũ giảm mạnh từ 261,6 tỷ đồng năm 2011 xuống còn 63,9 tỷ đồng năm 2013, tương đương giảm 75,5%. Nguyên nhân chủ yếu do suy thoái kinh tế và chậm tiến độ giải phóng mặt bằng các dự án bất động sản. Sau khi thành lập quận Bắc Từ Liêm năm 2014, tổng thu ngân sách các phường tăng trở lại, đạt 189,8 tỷ đồng năm 2014 và 256 tỷ đồng năm 2015, tương đương tăng 300% so với năm 2013.

  2. Phân bố thu ngân sách giữa các phường: Phường Xuân Đỉnh chiếm tỷ trọng thu cao nhất, gần 25% tổng thu ngân sách quận năm 2015. Các phường được thành lập hoàn toàn trên cơ sở xã cũ như Thượng Cát, Liên Mạc, Minh Khai có mức tăng nhẹ nhưng tỷ trọng thu giảm từ 1,5 đến 4,2 điểm phần trăm do chưa phát triển hạ tầng đô thị. Phường Cổ Nhuế 1 và Cổ Nhuế 2 tăng tỷ trọng thu lên gần 24% nhờ mở rộng địa bàn và dân số.

  3. Hiệu quả quản lý thu ngân sách: Các phường đều thực hiện thu vượt dự toán, năm 2014 gấp 4 lần và năm 2015 gần 2,5 lần dự toán, cho thấy công tác thu ngân sách được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, sự chênh lệch lớn giữa dự toán và quyết toán cũng phản ánh khó khăn trong dự báo và lập kế hoạch ngân sách.

  4. Cân đối thu chi ngân sách: Giai đoạn 2011-2015, nhiều phường gặp khó khăn trong cân đối ngân sách do chi đầu tư phát triển tăng cao, trong khi nguồn thu chưa ổn định. Tỷ lệ bội chi ngân sách có xu hướng giảm sau khi thành lập quận, nhờ tăng cường quản lý và kiểm soát chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Sự giảm sút thu ngân sách giai đoạn 2011-2013 phản ánh tác động tiêu cực của suy thoái kinh tế và các khó khăn trong giải phóng mặt bằng dự án bất động sản, đặc biệt tại phường Xuân Đỉnh. Việc thành lập quận Bắc Từ Liêm và chuyển đổi địa giới hành chính đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc tăng thu ngân sách, thể hiện qua mức tăng trưởng thu ngân sách giai đoạn 2014-2015.

So sánh với các nghiên cứu về quản lý ngân sách cấp xã tại các địa phương khác, kết quả cho thấy Bắc Từ Liêm có sự phục hồi nhanh hơn nhờ chính sách cải cách hành chính, đẩy mạnh thu hút đầu tư và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính. Tuy nhiên, sự chênh lệch lớn giữa dự toán và quyết toán ngân sách cho thấy cần cải thiện công tác dự báo và lập kế hoạch ngân sách để tránh tình trạng dự toán không sát thực tế.

Việc cân đối ngân sách vẫn là thách thức do áp lực chi đầu tư phát triển hạ tầng đô thị lớn, đòi hỏi các phường phải tăng cường quản lý chi tiêu, ưu tiên các khoản chi thiết yếu và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động thu ngân sách theo năm và bảng so sánh tỷ trọng thu giữa các phường để minh họa rõ nét xu hướng và sự phân bố nguồn thu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách sát thực tế: Cần phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban, cơ quan thuế, tài chính và các đơn vị sử dụng ngân sách để xây dựng dự toán chính xác, dự phòng các biến động kinh tế và các khoản chi phát sinh. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ họp HĐND; Chủ thể: UBND các phường phối hợp Phòng Tài chính Quận.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát thuế, xử lý nghiêm các hành vi trốn thuế, gian lận; đẩy mạnh cải cách hành chính, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân nộp thuế đúng hạn. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Cơ quan thuế, UBND phường.

  3. Quản lý chi ngân sách chặt chẽ, ưu tiên chi đầu tư phát triển thiết yếu: Xây dựng kế hoạch chi tiết, ưu tiên các dự án hạ tầng có tác động lớn đến phát triển kinh tế - xã hội, tránh dàn trải, lãng phí. Thời gian: theo kế hoạch ngân sách hàng năm; Chủ thể: UBND phường, Ban quản lý dự án.

  4. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát ngân sách: Thực hiện công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại các kỳ họp HĐND, tạo điều kiện cho cộng đồng và Mặt trận Tổ quốc giám sát, nâng cao trách nhiệm giải trình. Thời gian: hàng năm; Chủ thể: UBND phường, HĐND phường, Mặt trận Tổ quốc.

  5. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo về quản lý tài chính công, kỹ năng lập dự toán, quyết toán ngân sách cho cán bộ cấp phường. Thời gian: định kỳ hàng năm; Chủ thể: Phòng Tài chính Quận phối hợp các cơ sở đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp phường, quận: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp quản lý ngân sách, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác thu chi ngân sách địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, đảm bảo cân đối thu chi và phát triển bền vững.

  3. Giảng viên, sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã, phường trong bối cảnh chuyển đổi địa giới hành chính và đô thị hóa.

  4. Các tổ chức giám sát tài chính, Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ cơ chế quản lý ngân sách, từ đó tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách cấp xã, phường gồm những khoản thu nào?
    Ngân sách cấp xã, phường bao gồm các khoản thu hưởng 100% như thuế tài nguyên, thuế môn bài, thuế sử dụng đất; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm từ thuế giá trị gia tăng, thu nhập doanh nghiệp, thu nhập cá nhân; thu bổ sung từ ngân sách cấp trên và thu chuyển nguồn từ năm trước.

  2. Chu trình quản lý ngân sách cấp xã, phường gồm những bước nào?
    Chu trình gồm ba bước chính: lập dự toán ngân sách (lập kế hoạch thu chi), chấp hành ngân sách (thực hiện thu chi theo dự toán), và quyết toán ngân sách (tổng kết, đánh giá và báo cáo kết quả thu chi).

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến khó khăn trong quản lý ngân sách tại Bắc Từ Liêm là gì?
    Khó khăn chủ yếu do chuyển đổi địa giới hành chính, tốc độ đô thị hóa nhanh, chậm tiến độ giải phóng mặt bằng các dự án bất động sản, biến động kinh tế vĩ mô và hạn chế về hạ tầng xã hội, đô thị.

  4. Làm thế nào để đảm bảo cân đối ngân sách cấp xã, phường?
    Cần lập dự toán sát thực tế, tăng cường thu ngân sách, quản lý chi tiêu chặt chẽ, ưu tiên các khoản chi thiết yếu, đồng thời thực hiện công khai, minh bạch và giám sát ngân sách.

  5. Vai trò của công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã, phường?
    Công khai, minh bạch giúp nâng cao trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền, tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát, hạn chế thất thoát, lãng phí và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Ngân sách cấp xã, phường tại quận Bắc Từ Liêm có biến động lớn giai đoạn 2011-2015, giảm mạnh trước khi thành lập quận và phục hồi nhanh sau đó.
  • Phân bố thu ngân sách không đồng đều giữa các phường, phản ánh sự khác biệt về phát triển kinh tế và hạ tầng đô thị.
  • Công tác quản lý thu ngân sách được cải thiện rõ rệt, tuy nhiên còn tồn tại khoảng cách lớn giữa dự toán và quyết toán.
  • Cân đối ngân sách vẫn là thách thức do áp lực chi đầu tư phát triển, đòi hỏi quản lý chi tiêu hiệu quả và minh bạch.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách gồm cải thiện lập dự toán, tăng cường thu ngân sách, quản lý chi tiêu chặt chẽ, công khai minh bạch và đào tạo cán bộ.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách trong các giai đoạn tiếp theo để điều chỉnh phù hợp. Các cơ quan quản lý và cán bộ địa phương được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại quận Bắc Từ Liêm.