Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc huy động và phân phối nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai, với diện tích tự nhiên hơn 105.662 ha và dân số đa dạng gồm nhiều dân tộc, việc quản lý ngân sách nhà nước có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Giai đoạn 2016-2018, tổng thu ngân sách do huyện quản lý đạt khoảng 77 tỷ đồng, vượt 16,9% so với dự toán, trong khi tổng chi ngân sách địa phương thực hiện khoảng 629,7 tỷ đồng, đạt 90,7% dự toán. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách tại địa phương vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như việc phân bổ nguồn lực chưa hiệu quả, công tác lập dự toán và quyết toán còn mang tính hình thức, đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu chuyên môn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Bát Xát trong giai đoạn 2016-2018, phân tích các nhân tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý ngân sách cấp huyện, bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành, quyết toán và giám sát ngân sách. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời góp phần hoàn thiện chính sách phân cấp quản lý ngân sách nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN được hiểu là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình huy động và sử dụng nguồn lực tài chính nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước theo quy định pháp luật.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách là sự phân định thẩm quyền, trách nhiệm giữa các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương trong việc tổ chức tạo lập, phân phối và sử dụng ngân sách nhằm tăng cường hiệu quả quản lý.

  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp huyện: Quản lý ngân sách cấp huyện là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách theo dự toán được phê duyệt, đảm bảo sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, giám sát và kiểm tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu chủ yếu là dữ liệu thứ cấp thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo tài chính, số liệu thu chi ngân sách của huyện Bát Xát giai đoạn 2016-2018, cùng các báo cáo tổng kết của UBND huyện và các cơ quan liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát ý kiến 60 cán bộ, công chức quản lý ngân sách tại các đơn vị như HĐND, UBND, phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước huyện Bát Xát, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các khía cạnh quản lý ngân sách.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: Tổng hợp, mô tả các chỉ tiêu thu, chi ngân sách qua các năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.

  • Phân tích so sánh: So sánh số liệu thu chi giữa các năm để nhận diện biến động và hiệu quả thực hiện dự toán.

  • Phân tích định tính: Thu thập ý kiến chuyên gia, cán bộ quản lý để đánh giá thực trạng, nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp.

  • Phân tích tổng hợp: Kết hợp các kết quả phân tích số liệu và ý kiến để đưa ra nhận định toàn diện về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

Quy mô mẫu khảo sát được xác định theo công thức thống kê với độ tin cậy 95%, đảm bảo tính đại diện và độ chính xác của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Bát Xát năm 2018 đạt khoảng 77 tỷ đồng, vượt 16,9% so với dự toán. Thu ngân sách địa phương đạt 709,4 tỷ đồng, vượt 2,2% dự toán. Thu từ các nguồn thuế như thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế tài nguyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách địa phương năm 2018 thực hiện khoảng 629,7 tỷ đồng, đạt 90,7% dự toán. Chi thường xuyên chiếm phần lớn trong tổng chi, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng nâng cấp cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Quản lý dự toán và quyết toán: Công tác lập dự toán ngân sách còn mang tính hình thức, chưa phản ánh sát thực tế nhu cầu và nguồn lực. Quyết toán ngân sách chưa được thực hiện đầy đủ, kịp thời, dẫn đến khó khăn trong đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Công tác giám sát và kiểm tra: Việc giám sát, thanh tra ngân sách chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả, dẫn đến tình trạng thất thoát, lãng phí ngân sách còn tồn tại. Ý kiến khảo sát cho thấy chỉ khoảng 60% cán bộ đồng ý rằng công tác kiểm tra ngân sách được thực hiện nghiêm túc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên bao gồm: sự phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, dẫn đến ngân sách huyện phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên; trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế; quy trình lập dự toán và quyết toán chưa được chuẩn hóa và thực hiện nghiêm túc; công tác giám sát, kiểm tra ngân sách chưa phát huy hiệu quả do thiếu nguồn lực và cơ chế phối hợp.

So sánh với các huyện khác như Sóc Sơn (Hà Nội) và Lục Yên (Yên Bái), huyện Bát Xát còn nhiều điểm yếu trong việc chủ động lập dự toán, phối hợp giữa các phòng ban và nâng cao trách nhiệm của các đơn vị sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, với tiềm năng tài nguyên thiên nhiên phong phú và vị trí địa lý thuận lợi, nếu cải thiện quản lý ngân sách, huyện có thể phát huy hiệu quả nguồn lực tài chính để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi qua các năm, bảng so sánh các khoản thu theo sắc thuế và biểu đồ đánh giá mức độ đồng thuận của cán bộ về các khía cạnh quản lý ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cho ngân sách huyện: UBND tỉnh và các cơ quan liên quan cần xem xét điều chỉnh tỷ lệ phân chia nguồn thu giữa ngân sách tỉnh và huyện, nhằm tăng tính chủ động tài chính cho huyện Bát Xát. Mục tiêu đạt tỷ lệ tự chủ ngân sách trên 50% trong vòng 3 năm tới.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về quản lý ngân sách, kế toán công và pháp luật ngân sách cho đội ngũ cán bộ tài chính huyện. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Sở Tài chính phối hợp với UBND huyện tổ chức.

  3. Hoàn thiện quy trình lập dự toán và quyết toán ngân sách: Xây dựng và áp dụng quy trình chuẩn, đảm bảo dự toán phản ánh sát thực tế nhu cầu và nguồn lực, quyết toán ngân sách được thực hiện đầy đủ, kịp thời và minh bạch. Thực hiện trong vòng 18 tháng, do phòng Tài chính - Kế hoạch huyện chủ trì.

  4. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và công khai ngân sách: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa HĐND, UBND, các cơ quan thanh tra và cộng đồng dân cư trong giám sát ngân sách. Đẩy mạnh công khai thông tin ngân sách trên các phương tiện truyền thông địa phương để nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thời gian triển khai trong 24 tháng.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu sai sót và tăng cường kiểm soát chi tiêu. Thực hiện trong 2 năm, phối hợp với Sở Tài chính và các đơn vị liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và tỉnh: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, hỗ trợ công tác lập kế hoạch, giám sát và điều hành ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tài liệu giúp hiểu rõ các vấn đề thực tiễn trong phân cấp quản lý ngân sách, từ đó xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Cung cấp thông tin và phân tích giúp xây dựng các chương trình hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý tài chính công tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ huy động và phân phối nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng của chính quyền địa phương, bao gồm đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, chi thường xuyên cho các hoạt động xã hội, quốc phòng an ninh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Bát Xát là gì?
    Khó khăn gồm phân cấp nguồn thu chưa hợp lý, đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế về trình độ chuyên môn, quy trình lập dự toán và quyết toán chưa chuẩn hóa, công tác giám sát và kiểm tra ngân sách chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến việc sử dụng ngân sách tiết kiệm và minh bạch.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, văn bản pháp luật, kết hợp khảo sát ý kiến cán bộ quản lý ngân sách qua bảng hỏi thang đo Likert, phân tích thống kê mô tả, so sánh và phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện?
    Cần tăng cường phân cấp nguồn thu, nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán và quyết toán, tăng cường giám sát, kiểm tra và công khai ngân sách, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù tập trung nghiên cứu tại huyện Bát Xát, các kết quả và giải pháp đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các huyện vùng cao, biên giới có điều kiện kinh tế - xã hội tương tự nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, làm rõ vai trò và đặc điểm của ngân sách cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước.
  • Đánh giá thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Bát Xát giai đoạn 2016-2018 cho thấy có nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về phân cấp nguồn thu, năng lực cán bộ và công tác quản lý dự toán, quyết toán.
  • Phân tích các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến quản lý ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương.
  • Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho các cơ quan quản lý nhà nước, nhà nghiên cứu và các đối tượng liên quan trong lĩnh vực quản lý kinh tế và tài chính công.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình quản lý và tăng cường giám sát ngân sách nhằm đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Bát Xát.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan chức năng tại tỉnh Lào Cai và huyện Bát Xát cần phối hợp triển khai ngay các giải pháp nâng cao năng lực quản lý ngân sách, đồng thời tăng cường công khai minh bạch để phát huy hiệu quả nguồn lực tài chính phục vụ phát triển địa phương.