Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật và công nghệ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Tại huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang, với dân số khoảng 132.508 người và 7 trường trung học cơ sở (THCS), công tác quản lý hoạt động dạy học môn Toán đang đặt ra nhiều thách thức. Số liệu năm học 2020-2021 cho thấy số học sinh tăng lên 3.718 em, với quy mô lớp trung bình 38 học sinh/lớp, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH). Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Gò Quao, đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2018-2021, tại 7 trường THCS tiêu biểu của huyện, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học môn Toán, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục (Nguyễn Thị Mỹ Lộc, 2013). Quản lý hoạt động dạy học môn Toán là sự tác động có định hướng của chủ thể quản lý đến hoạt động dạy và học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  • Lý thuyết dạy học môn Toán: Hoạt động dạy học môn Toán bao gồm truyền thụ kiến thức, phát triển kỹ năng, phẩm chất và năng lực học sinh (Bộ GD&ĐT, 2018). Các phương pháp dạy học hiện đại như dạy học theo dự án, tình huống, hợp đồng được khuyến khích nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

  • Khái niệm chính: Hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học, năng lực chủ thể dạy học (giáo viên, học sinh), kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 7 trường THCS huyện Gò Quao, tỉnh Kiên Giang, bao gồm 28 cán bộ quản lý, 32 giáo viên dạy Toán và 200 học sinh. Dữ liệu thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn, quan sát thực tế, hồ sơ chuyên môn và tài liệu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả (điểm trung bình, tỷ lệ phần trăm), phân tích so sánh, đánh giá mức độ thực hiện các hoạt động quản lý và dạy học. Áp dụng công thức hệ số tương quan Spearman để đánh giá mối quan hệ giữa tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu từ năm học 2018-2019 đến 2020-2021, khảo nghiệm và hoàn thiện các biện pháp quản lý trong năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vị trí, vai trò môn Toán: Cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) và học sinh (HS) nhận thức ở mức khá về vai trò cung cấp kiến thức và kỹ năng cơ bản (điểm trung bình 4.2/5), tuy nhiên nhận thức về phát triển phẩm chất, năng lực và định hướng nghề nghiệp còn hạn chế (điểm trung bình khoảng 3.0).

  2. Thực trạng mục tiêu và nội dung dạy học: Mục tiêu dạy học môn Toán được thực hiện ở mức khá (điểm trung bình 2.9-3.0), nhưng nội dung hình học, đo lường, thống kê và hoạt động thực hành trải nghiệm được đánh giá thấp (điểm trung bình 1.5-2.3), phản ánh hạn chế trong việc tổ chức các hoạt động thực tế và ứng dụng.

  3. Phương pháp và hình thức dạy học: GV chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống như thuyết trình, vấn đáp (điểm trung bình 4.5-5.0), trong khi các phương pháp hiện đại như dạy học tình huống, dự án, trò chơi ít được áp dụng (điểm trung bình dưới 2.0). Hình thức tổ chức bài lên lớp được sử dụng thường xuyên, nhưng các hình thức như tham quan, ngoại khóa, học theo nhóm, tự học còn hạn chế.

  4. Năng lực chủ thể: Đội ngũ GV có phẩm chất đạo đức tốt (điểm trung bình 4.1), nhưng năng lực thiết kế hoạt động dạy học, tổ chức và đánh giá còn ở mức trung bình (điểm trung bình 2.5-3.0). Học sinh có thái độ học tập trung bình, thiếu tính tự giác và trách nhiệm trong học tập môn Toán.

  5. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán: Hiệu trưởng thực hiện các chức năng quản lý ở mức trung bình khá (điểm trung bình 2.9-3.4), trong đó xây dựng kế hoạch và tổ chức triển khai được đánh giá cao hơn so với kiểm tra, đánh giá và chỉ đạo thực hiện. Công tác kiểm tra, đánh giá còn hạn chế, chủ yếu giao khoán cho cấp dưới.

  6. Yếu tố ảnh hưởng: Các yếu tố khách quan như sự quan tâm lãnh đạo cấp trên (điểm 4.6), cơ sở vật chất, phương tiện dạy học (điểm 4.1) và phong trào giáo dục địa phương (điểm 3.7) có ảnh hưởng tích cực. Yếu tố chủ quan như năng lực CBQL, chất lượng đội ngũ GV được đánh giá cao (điểm trên 4.4), trong khi chất lượng đầu vào học sinh ở mức khá (điểm 4.3).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Gò Quao còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng phương tiện kỹ thuật và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế. Việc GV chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thống làm giảm tính tích cực, sáng tạo của học sinh, ảnh hưởng đến chất lượng học tập. Năng lực thiết kế và tổ chức dạy học của GV cần được nâng cao thông qua bồi dưỡng chuyên môn và tập huấn đổi mới PPDH.

Công tác quản lý của hiệu trưởng chưa phát huy hết vai trò trong kiểm tra, đánh giá và chỉ đạo thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán, dẫn đến sự thiếu đồng bộ và hiệu quả trong quản lý. Các yếu tố khách quan và chủ quan đều tác động mạnh mẽ đến chất lượng quản lý và dạy học, trong đó năng lực đội ngũ CBQL và GV là then chốt.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của quản lý hoạt động dạy học và sự cần thiết đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Việc áp dụng các biện pháp quản lý toàn diện, có hệ thống và phù hợp với điều kiện thực tế là yêu cầu cấp thiết để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh mức độ nhận thức, thực trạng phương pháp dạy học, năng lực GV và hiệu quả quản lý giữa các trường, cũng như bảng tổng hợp đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và mức độ thực hiện các chức năng quản lý của hiệu trưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng về quản lý hoạt động dạy học môn Toán và đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình mới.
    • Thời gian: Triển khai hàng năm, ưu tiên đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT phối hợp với các trường đại học, trung tâm bồi dưỡng.
  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Toán chi tiết, khoa học

    • Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch dài hạn, trung hạn và ngắn hạn, xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ, nguồn lực và thời gian thực hiện.
    • Thời gian: Lập kế hoạch đầu năm học, điều chỉnh theo kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, ban chỉ đạo chuyên môn.
  3. Tăng cường tổ chức thực hiện và chỉ đạo quản lý hoạt động dạy học

    • Phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên trong ban chỉ đạo, tổ chức triển khai kế hoạch đồng bộ, có kiểm tra, giám sát thường xuyên.
    • Thời gian: Liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn.
  4. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, đánh giá và phản hồi kết quả dạy học

    • Xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá rõ ràng, đa dạng hình thức kiểm tra, tăng cường phản hồi kịp thời để điều chỉnh phương pháp dạy học.
    • Thời gian: Kiểm tra định kỳ và đột xuất trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Ban kiểm tra, tổ chuyên môn, hiệu trưởng.
  5. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, cải thiện cơ sở vật chất và phương tiện dạy học

    • Đầu tư bổ sung thiết bị dạy học hiện đại, phần mềm hỗ trợ, tạo điều kiện cho GV đổi mới phương pháp.
    • Thời gian: Kế hoạch đầu tư hàng năm, ưu tiên các trường còn thiếu thốn.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, hiệu trưởng, các tổ chức xã hội hóa giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán hiệu quả, nâng cao năng lực quản lý.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra hoạt động dạy học tại các trường THCS.
  2. Giáo viên dạy Toán trung học cơ sở

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, phương pháp và kỹ thuật dạy học đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy.
    • Use case: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, sử dụng hiệu quả phương tiện dạy học.
  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý dạy học môn Toán.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ.
  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo các địa phương

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng, xây dựng chính sách và chương trình bồi dưỡng nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển giáo dục, tổ chức tập huấn, hỗ trợ các trường THCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học môn Toán nhằm đảm bảo mục tiêu giáo dục được thực hiện hiệu quả. Ví dụ, hiệu trưởng xây dựng kế hoạch năm học, phân công nhiệm vụ cho giáo viên và tổ chức kiểm tra định kỳ.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Yếu tố chủ quan như năng lực, phẩm chất của cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, phương tiện dạy học và sự quan tâm lãnh đạo cấp trên. Theo khảo sát, chất lượng đội ngũ giáo viên và năng lực quản lý của hiệu trưởng có ảnh hưởng quyết định.

  3. Tại sao phương pháp dạy học truyền thống vẫn được sử dụng phổ biến?
    Giáo viên thường chọn phương pháp thuyết trình, vấn đáp vì dễ kiểm soát thời gian và đảm bảo truyền tải nội dung. Tuy nhiên, phương pháp này làm học sinh thụ động, giảm hiệu quả học tập. Cần tăng cường bồi dưỡng để giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực hơn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm tra, đánh giá trong dạy học môn Toán?
    Cần xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn đánh giá rõ ràng, sử dụng đa dạng hình thức kiểm tra (trắc nghiệm, tự luận, dự án), đồng thời phản hồi kịp thời kết quả cho học sinh để điều chỉnh phương pháp học tập. Ví dụ, tổ chức các bài kiểm tra định kỳ kết hợp đánh giá sản phẩm học tập.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đánh giá là cần thiết và khả thi nhất?
    Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên về vai trò quản lý hoạt động dạy học môn Toán được đánh giá cao nhất về tính cần thiết và khả thi. Tiếp theo là tổ chức thực hiện quản lý, đẩy mạnh công tác kiểm tra, đánh giá và đổi mới chỉ đạo quản lý.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Gò Quao còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Năng lực cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố quyết định chất lượng quản lý và dạy học môn Toán.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất gồm nâng cao nhận thức, lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá được đánh giá cao về tính cần thiết và khả thi.
  • Cần triển khai đồng bộ các biện pháp trên trong giai đoạn 2022-2025 để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.
  • Kêu gọi các cấp quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tích cực áp dụng các biện pháp nhằm phát huy hiệu quả quản lý và dạy học môn Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Hành động tiếp theo: Các trường THCS huyện Gò Quao cần xây dựng kế hoạch triển khai các biện pháp quản lý, tổ chức tập huấn bồi dưỡng đội ngũ, đồng thời tăng cường kiểm tra, đánh giá và phản hồi kết quả dạy học môn Toán.