Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Chương trình GDPT 2018, việc quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học viên tại các Trung tâm Giáo dục Thường xuyên (GDTX) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Tỉnh Hà Nam, với mạng lưới 6 Trung tâm GDTX cấp huyện và một Trung tâm cấp tỉnh, đã triển khai thực hiện chương trình GDTX mới từ năm học 2022-2023. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy nhiều khó khăn trong việc tổ chức dạy học và quản lý hoạt động này, đặc biệt là do đội ngũ cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên còn hạn chế về năng lực đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học viên tại các Trung tâm GDTX trên địa bàn tỉnh Hà Nam, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn năm học 2022-2023, với phạm vi khảo sát tại 6 Trung tâm GDTX trên địa bàn tỉnh.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục thường xuyên, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đáp ứng yêu cầu đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học phù hợp với đặc thù của giáo dục thường xuyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý (giám đốc Trung tâm GDTX) đến đối tượng quản lý (hoạt động dạy học của giáo viên và học tập của học viên) nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý bao gồm các chức năng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá.

  2. Lý thuyết dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Hoạt động dạy học được thiết kế nhằm phát triển các năng lực chung (tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề) và năng lực đặc thù (ngôn ngữ, khoa học, công nghệ) cho học viên. Dạy học phân hóa, tích hợp và dựa trên hoạt động tích cực của người học là các phương pháp chủ đạo.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực học viên, quản lý hoạt động dạy học, Trung tâm giáo dục thường xuyên, kế hoạch dạy học, kiểm tra đánh giá năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu từ 6 Trung tâm GDTX trên địa bàn tỉnh Hà Nam, bao gồm phiếu khảo sát ý kiến CBQL, giáo viên và học viên; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý; phân tích các tài liệu, kế hoạch dạy học và báo cáo hoạt động.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng, phân tích định tính để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Các thuật toán toán học được áp dụng để xử lý số liệu khảo sát nhằm đảm bảo độ tin cậy.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, với giai đoạn khảo sát thực trạng từ tháng 9 đến tháng 12/2022, phân tích và đề xuất biện pháp từ tháng 1 đến tháng 6/2023, khảo nghiệm biện pháp trong tháng 7-9/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý kế hoạch dạy học: Khoảng 70% Trung tâm GDTX đã xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực, tuy nhiên chỉ khoảng 45% kế hoạch được triển khai đầy đủ và hiệu quả. Việc lập kế hoạch còn mang tính hình thức, chưa thực sự bám sát năng lực và nhu cầu học viên.

  2. Phương pháp dạy học và tổ chức lớp học: 60% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, nhưng chỉ 35% thực hiện dạy học phân hóa phù hợp với năng lực học viên. Hình thức học tập đa dạng (học tập trung, vừa làm vừa học) được áp dụng nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự hỗ trợ kỹ thuật.

  3. Kiểm tra, đánh giá năng lực học viên: Chỉ 40% Trung tâm thực hiện đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực, còn lại chủ yếu đánh giá theo điểm số truyền thống. Việc đánh giá chưa kết hợp hiệu quả giữa đánh giá định tính và định lượng.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý dạy học: Yếu tố chủ quan như năng lực CBQL và giáo viên chiếm khoảng 65% ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và điều kiện kinh tế xã hội địa phương cũng tác động đáng kể, chiếm khoảng 55%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học chủ yếu do đội ngũ CBQL và giáo viên chưa được bồi dưỡng đầy đủ về quản lý và phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng về vai trò quyết định của năng lực quản lý và đổi mới phương pháp dạy học trong nâng cao chất lượng giáo dục.

Việc chưa áp dụng rộng rãi các hình thức đánh giá năng lực phản ánh sự thiếu đồng bộ trong công tác kiểm tra, đánh giá, ảnh hưởng đến việc phát huy năng lực học viên. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và đánh giá năng lực giữa các Trung tâm có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch này.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng và nguyên nhân, từ đó cung cấp cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển năng lực tại các Trung tâm GDTX tỉnh Hà Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai kế hoạch dạy học theo năng lực học viên: Động viên các Trung tâm xây dựng kế hoạch chi tiết, cá thể hóa theo đặc điểm học viên, đảm bảo tính thực tiễn và khả thi. Thời gian thực hiện trong năm học 2023-2024, do Giám đốc Trung tâm chủ trì phối hợp với tổ chuyên môn.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực CBQL và giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về quản lý hoạt động dạy học và phương pháp dạy học tích cực, phân hóa, đánh giá năng lực. Mục tiêu đạt 100% CBQL và giáo viên được bồi dưỡng trong năm học 2023-2024, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  3. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá học viên: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực phù hợp với chương trình GDTX mới, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, tăng cường đánh giá thường xuyên. Thực hiện thí điểm từ học kỳ II năm học 2023-2024, mở rộng toàn tỉnh năm học 2024-2025.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực xã hội hóa, ưu tiên trang bị thiết bị công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học trực tuyến và học tập linh hoạt. Kế hoạch đầu tư giai đoạn 2023-2025, do UBND tỉnh và Sở GD&ĐT phối hợp chỉ đạo.

  5. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa Trung tâm, gia đình và cộng đồng: Tăng cường vai trò của gia đình và cộng đồng trong quản lý và hỗ trợ học viên, qua các hội nghị phụ huynh, nhóm hỗ trợ học tập trực tuyến. Triển khai ngay từ năm học 2023-2024, do Giám đốc Trung tâm và giáo viên chủ nhiệm thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các Trung tâm GDTX: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục thường xuyên.

  2. Giáo viên giảng dạy tại Trung tâm GDTX: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, phân hóa và đánh giá năng lực học viên phù hợp với đặc thù giáo dục thường xuyên.

  3. Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách hỗ trợ, đầu tư và phát triển giáo dục thường xuyên theo hướng đổi mới.

  4. Sinh viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là gì?
    Là quá trình tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học nhằm phát triển các năng lực chung và đặc thù cho học viên, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức thuần túy. Ví dụ, giáo viên tổ chức các hoạt động học tập tích cực, phân hóa phù hợp với năng lực từng học viên.

  2. Tại sao việc đổi mới phương pháp dạy học lại quan trọng trong giáo dục thường xuyên?
    Phương pháp dạy học đổi mới giúp học viên chủ động, tích cực tham gia học tập, phát huy năng lực cá nhân và đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời. Trong thực tế, nhiều học viên GDTX có hoàn cảnh và trình độ khác nhau, nên phương pháp truyền thống không còn phù hợp.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học tại Trung tâm GDTX?
    Bao gồm năng lực và phẩm chất của CBQL, trình độ chuyên môn của giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, điều kiện kinh tế xã hội địa phương và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực học viên một cách hiệu quả?
    Kết hợp đánh giá định lượng (điểm số, bài kiểm tra) và định tính (nhận xét, đánh giá qua dự án, sản phẩm học tập), thực hiện đánh giá thường xuyên và đa dạng hình thức, tạo điều kiện cho học viên tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học tại Trung tâm GDTX?
    Bao gồm xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp, đào tạo bồi dưỡng CBQL và giáo viên, đổi mới kiểm tra đánh giá, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, và xây dựng cơ chế phối hợp với gia đình, cộng đồng.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục thường xuyên tại tỉnh Hà Nam.
  • Thực trạng cho thấy nhiều Trung tâm GDTX còn hạn chế trong lập kế hoạch, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học viên.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực CBQL và giáo viên, cùng yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm xây dựng kế hoạch, đào tạo bồi dưỡng, đổi mới đánh giá và tăng cường đầu tư thiết bị.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho các Trung tâm GDTX trong việc nâng cao chất lượng dạy học, góp phần thực hiện thành công chương trình GDTX mới theo định hướng phát triển năng lực.

Next steps: Triển khai thí điểm các biện pháp đề xuất trong năm học 2023-2024, đồng thời tổ chức đánh giá, điều chỉnh để nhân rộng trong các năm tiếp theo. Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên được khuyến khích áp dụng và phản hồi để hoàn thiện công tác quản lý và dạy học.