Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Theo ước tính, các trường trung học phổ thông (THPT) trên địa bàn thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh đang đối mặt với thách thức trong việc quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNL HS). Môn Ngữ văn giữ vai trò quan trọng trong việc bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách và năng lực ngôn ngữ, văn học cho học sinh, góp phần hình thành nhân cách và kỹ năng sống phù hợp với yêu cầu xã hội hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS tại các trường THPT thị xã Từ Sơn trong giai đoạn từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu tập trung vào 4 trường THPT tiêu biểu với sự tham gia của 18 cán bộ quản lý, 36 giáo viên Ngữ văn và 200 học sinh khối 10, 11. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết tiếp cận năng lực trong giáo dục, được phát triển rộng rãi từ những năm 1970 tại Mỹ và các quốc gia như Anh, Úc, New Zealand. Tiếp cận này nhấn mạnh việc tập trung vào kết quả học tập, phát triển năng lực thực tiễn của người học thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Theo K. Paprock, tiếp cận năng lực có năm đặc tính cơ bản: lấy người học làm trung tâm, đáp ứng chính sách, định hướng cuộc sống thật, linh hoạt và có tiêu chuẩn rõ ràng.

Mô hình năng lực giáo viên và nhà quản lý giáo dục được xây dựng dựa trên các năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo, kỹ năng giao tiếp và quản lý nguồn lực. Trong lĩnh vực giáo dục Việt Nam, chương trình dạy học theo định hướng PTNL HS được thiết kế nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực ngôn ngữ và năng lực văn học trong môn Ngữ văn.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Hoạt động dạy học: Quá trình tổ chức, điều khiển hoạt động học của học sinh nhằm hình thành và phát triển nhân cách.
  • Năng lực học sinh: Tổ hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ được hình thành và phát triển qua quá trình học tập, cho phép học sinh vận dụng hiệu quả trong thực tiễn.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Tác động có mục đích, có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm điều phối, tổ chức hoạt động dạy học đạt mục tiêu đề ra.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 18 cán bộ quản lý, 36 giáo viên Ngữ văn và 200 học sinh khối 10, 11 tại 4 trường THPT thị xã Từ Sơn. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và nghiên cứu sản phẩm hoạt động (giáo án, kế hoạch dạy học).
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 8/2019 đến tháng 4/2020, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về dạy học theo định hướng PTNL HS
    Khoảng 75% cán bộ quản lý và 68% giáo viên Ngữ văn nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng PTNL HS. Tuy nhiên, khoảng 32% giáo viên vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, chưa thực sự đổi mới. Học sinh có mức độ nhận thức trung bình về mục tiêu phát triển năng lực qua môn Ngữ văn, với 60% học sinh thể hiện sự quan tâm tích cực.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và chương trình dạy học
    85% trường đã xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng PTNL HS, tuy nhiên chỉ có khoảng 70% giáo viên thực hiện nghiêm túc kế hoạch này. Việc rà soát, điều chỉnh phân phối chương trình còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học
    Khoảng 65% giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học theo tình huống. Tuy nhiên, việc tổ chức hoạt động ngoại khóa, sân khấu hóa tác phẩm văn học chỉ chiếm khoảng 40%, cho thấy còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học đạt mức 55%.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học
    Hơn 70% giáo viên đã đổi mới hình thức kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, kết hợp đánh giá quá trình và sản phẩm học sinh. Tuy nhiên, việc tổ chức đánh giá tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 35%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS tại các trường THPT thị xã Từ Sơn đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong nhận thức và đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vẫn tồn tại hạn chế về việc thực hiện đồng bộ các biện pháp quản lý, đặc biệt là trong việc tổ chức hoạt động ngoại khóa, ứng dụng CNTT và đổi mới kiểm tra đánh giá.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực và nhận thức chưa đồng đều của đội ngũ giáo viên, hạn chế về cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học, cũng như sự thiếu đồng bộ trong chỉ đạo, giám sát của cán bộ quản lý. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông tại các địa phương khác, mức độ đổi mới tại thị xã Từ Sơn tương đối tương đồng nhưng cần tăng cường hơn nữa sự phối hợp giữa các bên liên quan.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về mức độ nhận thức của giáo viên và học sinh, cũng như bảng tổng hợp kết quả kiểm tra đánh giá đổi mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao nhận thức và năng lực cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh
    Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về dạy học theo định hướng PTNL HS, tập trung vào đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá và ứng dụng CNTT. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường tổ chức.

  2. Đa dạng hóa phương pháp và hình thức tổ chức dạy học
    Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học theo tình huống, kết hợp sân khấu hóa tác phẩm văn học và tổ chức hoạt động ngoại khóa. Mục tiêu đạt 80% tiết dạy áp dụng phương pháp tích cực trong năm học tiếp theo, do Ban giám hiệu và tổ chuyên môn quản lý.

  3. Đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh
    Xây dựng kế hoạch kiểm tra đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá quá trình, sản phẩm và tự đánh giá của học sinh. Thực hiện đánh giá định kỳ và thường xuyên, đảm bảo tính khách quan và phản ánh đúng năng lực học sinh. Thời gian triển khai từ đầu năm học, do tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện.

  4. Tăng cường đầu tư và quản lý cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học
    Đầu tư bổ sung thiết bị công nghệ thông tin, thư viện điện tử, tài liệu tham khảo phục vụ dạy học môn Ngữ văn. Đồng thời, tổ chức hướng dẫn sử dụng hiệu quả các thiết bị hiện có. Kế hoạch thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban giám hiệu phối hợp với các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường THPT
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNL HS, từ đó chỉ đạo và giám sát hiệu quả công tác đổi mới giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn Ngữ văn
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học
    Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng năng lực.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp tỉnh, sở GD&ĐT
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, cán bộ quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Đây là phương pháp dạy học tập trung vào việc phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh, đặc biệt là khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức thuần túy.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS?
    Quản lý giúp đảm bảo hoạt động dạy học được tổ chức khoa học, đồng bộ, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Những phương pháp dạy học nào phù hợp với định hướng PTNL HS trong môn Ngữ văn?
    Các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, đóng vai, dạy học theo tình huống, dạy học trực quan và ứng dụng công nghệ thông tin được khuyến khích sử dụng để phát huy năng lực học sinh.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học theo định hướng PTNL HS?
    Đánh giá cần kết hợp giữa đánh giá quá trình, sản phẩm học sinh, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, sử dụng các hình thức kiểm tra đa dạng như kiểm tra thường xuyên, định kỳ và kiểm tra học kỳ.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS?
    Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, bên cạnh đó là điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THPT thị xã Từ Sơn đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên đóng vai trò quyết định trong việc đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học.
  • Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh còn chưa đồng bộ và cần được tăng cường.
  • Cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại là điều kiện cần thiết để nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn theo định hướng PTNL HS.
  • Các biện pháp quản lý đồng bộ, khoa học và phù hợp với điều kiện thực tiễn sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực học sinh và chất lượng giáo dục môn Ngữ văn.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học để đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh trong thời đại mới.