Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của kinh tế - xã hội, ngành giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Theo báo cáo của ngành, giáo dục trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò then chốt trong việc hình thành kiến thức và kỹ năng cơ bản cho học sinh (HS), đặc biệt là môn Toán – môn học nền tảng cho nhiều lĩnh vực khoa học và kỹ thuật. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định còn nhiều hạn chế, chủ yếu tập trung truyền đạt kiến thức hàn lâm, chưa phát huy được năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo của HS.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh (PTNLHS) tại các trường THCS huyện Tuy Phước trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 12 cán bộ quản lý (CBQL), 24 giáo viên (GV) Toán và 165 HS tại 5 trường THCS trên địa bàn huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển toàn diện năng lực của HS, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục theo Nghị quyết 29 của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết phát triển năng lực học sinh. Trước hết, quản lý được hiểu là quá trình tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý (CBQL) đến khách thể quản lý (GV, HS) nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Lý thuyết hoạt động dạy học nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS, trong đó quản lý hoạt động dạy học là sự điều phối, kiểm soát các yếu tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện và kiểm tra đánh giá.

Về phát triển năng lực học sinh, năng lực được định nghĩa là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân để thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập và giải quyết vấn đề trong bối cảnh thực tiễn. Dạy học theo định hướng PTNLHS đòi hỏi GV tổ chức các hoạt động học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo và hợp tác của HS, đồng thời đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng đánh giá năng lực vận dụng kiến thức.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực, và quản lý đổi mới giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát bằng phiếu hỏi dành cho 12 CBQL, 24 GV Toán và 165 HS tại 5 trường THCS huyện Tuy Phước trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm xử lý thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS. Ngoài ra, nghiên cứu còn sử dụng phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn qua các báo cáo, kế hoạch năm học và ý kiến chuyên gia để đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp. Quá trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của CBQL và GV về dạy học theo định hướng PTNLHS còn hạn chế: Khoảng 65% CBQL và 70% GV hiểu đúng và đầy đủ về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học theo định hướng PTNLHS. Tuy nhiên, vẫn còn 30-35% chưa nắm vững hoặc chưa thực hiện đúng các yêu cầu đổi mới.

  2. Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức chưa đồng bộ: Chỉ khoảng 55% GV thường xuyên áp dụng các phương pháp tích cực như dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, trò chơi trong giảng dạy môn Toán. Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm ngoài lớp chỉ được áp dụng ở mức 40%, còn lại chủ yếu là dạy học theo lớp truyền thống.

  3. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo năng lực chưa được chú trọng: Khoảng 60% GV thực hiện kiểm tra kết hợp giữa tự luận và trắc nghiệm, nhưng chỉ 45% trong số đó chú trọng đánh giá năng lực vận dụng và sáng tạo của HS. Việc công khai kết quả và khuyến khích HS tự đánh giá còn hạn chế.

  4. Quản lý hoạt động dạy học còn nhiều bất cập: CBQL chưa thường xuyên kiểm tra, dự giờ GV để đánh giá việc đổi mới phương pháp dạy học; việc quản lý kế hoạch bài học, sử dụng phương tiện dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin còn chưa hiệu quả. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại chỉ đáp ứng khoảng 50% nhu cầu thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của CBQL và GV về đổi mới giáo dục, trình độ chuyên môn và năng lực quản lý còn hạn chế, cũng như thiếu sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất và công nghệ. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, việc quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, giáo viên và sự hỗ trợ từ gia đình, xã hội.

Biểu đồ phân tích mức độ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực HS có thể minh họa rõ sự chênh lệch giữa các trường và các nhóm đối tượng. Bảng tổng hợp khảo sát nhận thức và thực hành quản lý cũng cho thấy điểm mạnh và điểm yếu cụ thể, từ đó làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp quản lý phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của CBQL và GV: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS, tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá năng lực HS. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS: CBQL chỉ đạo các tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch bài học chi tiết, phù hợp với năng lực HS và yêu cầu đổi mới. Kiểm tra, giám sát việc thực hiện kế hoạch định kỳ hàng học kỳ. Thời gian triển khai ngay từ đầu năm học.

  3. Đổi mới quản lý hoạt động học tập của HS: Tăng cường quản lý việc học tập trên lớp và tự học ở nhà, xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, khuyến khích HS tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau. Phối hợp với phụ huynh trong việc giám sát và hỗ trợ HS. Thực hiện liên tục trong năm học.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin và phương tiện dạy học hiện đại: Đầu tư trang thiết bị, phần mềm hỗ trợ dạy học và quản lý, khuyến khích GV sử dụng hiệu quả CNTT trong giảng dạy và kiểm tra đánh giá. Thời gian thực hiện trong 2 năm, phối hợp giữa nhà trường và các đơn vị tài trợ.

  5. Tăng cường kiểm tra, dự giờ và đánh giá hiệu quả quản lý: CBQL tổ chức dự giờ GV thường xuyên, đánh giá việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực HS, từ đó có biện pháp hỗ trợ, điều chỉnh kịp thời. Thực hiện định kỳ hàng tháng và học kỳ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS, giúp CBQL nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và giám sát hiệu quả công tác dạy học.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Tài liệu giúp GV hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động học tập và kiểm tra đánh giá theo năng lực, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng bài giảng.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về nghiên cứu quản lý giáo dục, đặc biệt trong lĩnh vực đổi mới dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh và cộng đồng: Giúp hiểu rõ vai trò của quản lý giáo dục và phương pháp dạy học hiện đại, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ HS phát triển toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng PTNLHS là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động dạy học nhằm đảm bảo HS phát triển toàn diện năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ trong học tập và cuộc sống.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS?
    Đổi mới phương pháp giúp HS phát huy tính chủ động, sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề thực tiễn, thay vì chỉ học thuộc kiến thức lý thuyết, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong môn Toán?
    Các phương pháp phổ biến gồm dạy học giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, thực hành luyện tập, trò chơi toán học và dạy học trực tuyến sử dụng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo năng lực?
    Kiểm tra đánh giá theo năng lực tập trung vào khả năng vận dụng kiến thức vào các tình huống thực tế, sử dụng đa dạng hình thức như tự luận, trắc nghiệm, thuyết trình, quan sát hoạt động học tập và tự đánh giá của HS.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng PTNLHS?
    Nhận thức và năng lực của CBQL, trình độ chuyên môn của GV, cơ sở vật chất, sự quan tâm của gia đình và xã hội là những yếu tố chủ chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và dạy học theo định hướng PTNLHS.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Tuy Phước còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và công tác quản lý.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực chưa được thực hiện đồng bộ và hiệu quả.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực CBQL, GV và khách quan như cơ sở vật chất, công nghệ thông tin ảnh hưởng lớn đến chất lượng quản lý và dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý gồm nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch bài học, đổi mới quản lý học tập HS, ứng dụng CNTT và tăng cường kiểm tra, dự giờ.
  • Tiếp tục triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2021-2023, đồng thời mở rộng nghiên cứu áp dụng tại các địa phương khác nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tham khảo luận văn để nâng cao hiệu quả công tác quản lý và dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh.