Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn (VDKTVTT) cho học sinh (HS) trở thành mục tiêu trọng tâm. Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang dạy học tích hợp (DHTH) nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức của HS đã được triển khai rộng rãi. Tuy nhiên, thực trạng tại một số trường THPT ở tỉnh Nam Định cho thấy năng lực VDKTVTT của HS còn thấp, chỉ khoảng 5% HS đạt mức rất tốt. Mục tiêu nghiên cứu là phát triển năng lực VDKTVTT cho HS thông qua dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất trong chương trình Hóa học lớp 10, thực hiện tại trường THPT Trực Ninh và THPT Lê Quý Đôn trong giai đoạn từ tháng 11/2016 đến tháng 12/2017. Nghiên cứu nhằm xây dựng các chủ đề tích hợp phù hợp, đề xuất biện pháp sư phạm và công cụ đánh giá năng lực, góp phần nâng cao chất lượng dạy – học môn Hóa học, đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực toàn diện cho HS trong bối cảnh giáo dục hiện đại.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên quan điểm dạy học tích hợp (DHTH) được UNESCO định nghĩa là phương pháp trình bày kiến thức khoa học nhằm thể hiện sự thống nhất và liên kết giữa các lĩnh vực. DHTH giúp HS vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để giải quyết các nhiệm vụ học tập và phát triển năng lực. Khung lý thuyết còn bao gồm mô hình năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn (VDKTVTT), được cấu thành từ các năng lực thành phần như hệ thống hóa kiến thức, phân tích tổng hợp, phát hiện ứng dụng và sáng tạo trong giải quyết vấn đề thực tiễn. Ngoài ra, các phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án, dạy học hợp tác nhóm, dạy học theo góc và sử dụng bài tập hóa học định hướng năng lực cũng được áp dụng nhằm phát triển năng lực VDKTVTT cho HS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phối hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích tài liệu khoa học, văn bản pháp luật về đổi mới giáo dục, chương trình môn Hóa học lớp 10, đặc biệt phần Clo và hợp chất.
  • Phương pháp khảo sát, điều tra: Thu thập dữ liệu từ 20 giáo viên và 800 HS tại hai trường THPT Trực Ninh và Lê Quý Đôn thông qua phiếu khảo sát, phỏng vấn và quan sát lớp học.
  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý dữ liệu định lượng bằng cách tính điểm trung bình, phần trăm để đánh giá thực trạng và hiệu quả dạy học.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thiết kế và triển khai dạy học các chủ đề tích hợp, đánh giá năng lực VDKTVTT qua bài kiểm tra, bảng quan sát và phiếu đánh giá của HS, tiến hành trong năm học 2016-2017 với cỡ mẫu gồm các lớp thực nghiệm và đối chứng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực VDKTVTT của HS còn thấp: Chỉ 5% HS đạt mức rất tốt về năng lực này, 40% ở mức khá và 35% trung bình, cho thấy cần có biện pháp phát triển năng lực hiệu quả hơn.
  2. Giáo viên đánh giá cao tầm quan trọng của năng lực VDKTVTT: 75% GV cho rằng năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo rất quan trọng, 50% đánh giá năng lực VDKTVTT là rất quan trọng.
  3. Khó khăn trong vận dụng DHTH: 90% GV gặp khó khăn do thiếu thời gian, 85% thiếu trang thiết bị, 80% chưa thành thạo các phương pháp dạy học tích cực như dạy học dự án, dạy học theo góc.
  4. Hiệu quả của các chủ đề tích hợp: Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc dạy học các chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất giúp HS tăng hứng thú học tập, phát triển kỹ năng hợp tác nhóm và nâng cao năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi tăng từ khoảng 45% lên trên 70% sau thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả điều tra và thực nghiệm cho thấy việc áp dụng DHTH theo chủ đề tích hợp phần Clo và hợp chất là phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý HS lớp 10, giúp HS không chỉ nắm vững kiến thức mà còn phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc sử dụng các phương pháp dạy học dự án, dạy học theo góc và bài tập hóa học định hướng năng lực đã tạo điều kiện cho HS trải nghiệm, khám phá và giải quyết các vấn đề thực tế như xử lý nước sạch, ứng dụng axit clohiđric trong đời sống. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này khẳng định vai trò quan trọng của DHTH trong phát triển năng lực toàn diện cho HS, đồng thời chỉ ra những hạn chế về cơ sở vật chất và năng lực GV cần được khắc phục. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi trước và sau thực nghiệm, bảng đánh giá năng lực VDKTVTT qua các lần quan sát của GV.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng GV về DHTH và phát triển năng lực VDKTVTT: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế chủ đề tích hợp, phương pháp dạy học dự án, dạy học theo góc trong vòng 6 tháng, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  2. Xây dựng và phổ biến hệ thống bài tập hóa học định hướng năng lực: Phát triển bộ đề bài tập đa dạng, gắn với thực tiễn địa phương, cập nhật thường xuyên, áp dụng trong các lớp Hóa học 10 trong năm học tiếp theo.
  3. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học: Cung cấp đầy đủ dụng cụ thí nghiệm, máy chiếu, thiết bị CNTT hỗ trợ dạy học tích hợp tại các trường THPT trong tỉnh trong vòng 1 năm.
  4. Khuyến khích HS tham gia các hoạt động nghiên cứu khoa học, dự án thực tiễn: Tổ chức các cuộc thi, hoạt động ngoại khóa liên quan đến ứng dụng kiến thức Hóa học trong đời sống, nhằm phát triển năng lực sáng tạo và vận dụng kiến thức, thực hiện định kỳ hàng năm.
  5. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực VDKTVTT: Thiết kế bảng tiêu chí, phiếu quan sát, bài kiểm tra đánh giá toàn diện năng lực HS, áp dụng trong các kỳ kiểm tra định kỳ và cuối năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp, áp dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực VDKTVTT cho HS.
  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo GV, đầu tư trang thiết bị và phát triển chương trình giáo dục theo hướng năng lực.
  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Hóa học: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn dạy học tích hợp, phương pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức.
  4. Các chuyên gia phát triển chương trình giáo dục: Hỗ trợ trong việc thiết kế chương trình, sách giáo khoa tích hợp, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao lại quan trọng trong phát triển năng lực VDKTVTT?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học để giải quyết vấn đề thực tiễn. Nó giúp HS vận dụng kiến thức một cách tổng hợp, phát triển năng lực giải quyết vấn đề phức tạp, tăng tính thực tiễn và hứng thú học tập.

  2. Làm thế nào để xây dựng chủ đề tích hợp hiệu quả trong phần Clo và hợp chất?
    Cần lựa chọn nội dung phù hợp với chuẩn kiến thức, gắn liền với thực tiễn địa phương, đảm bảo tính khoa học và vừa sức HS. Quy trình gồm xác định nội dung, mục tiêu, xây dựng nội dung chính, tiêu chí đánh giá và hướng dẫn thực hiện.

  3. Phương pháp dạy học dự án có ưu điểm gì trong phát triển năng lực VDKTVTT?
    Phương pháp này giúp HS tự lực nghiên cứu, kết hợp lý thuyết và thực hành, phát huy sáng tạo, kỹ năng hợp tác và giao tiếp, đồng thời tạo sản phẩm học tập có ý nghĩa thực tiễn.

  4. Khó khăn lớn nhất khi áp dụng DHTH trong dạy học Hóa học là gì?
    Khó khăn chủ yếu là thiếu thời gian, trang thiết bị, và GV chưa thành thạo các phương pháp dạy học tích cực. Ngoài ra, việc xây dựng nội dung tích hợp và bài tập phù hợp cũng là thách thức.

  5. Làm thế nào để đánh giá chính xác năng lực VDKTVTT của HS?
    Cần sử dụng đa dạng công cụ đánh giá như bài kiểm tra vận dụng kiến thức, quan sát quá trình học tập, vấn đáp, thảo luận nhóm và HS tự đánh giá theo tiêu chí rõ ràng, đảm bảo đánh giá toàn diện và khách quan.

Kết luận

  • Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS THPT tại Nam Định còn thấp, cần có giải pháp phát triển hiệu quả.
  • Dạy học tích hợp các chủ đề phần Clo và hợp chất giúp HS phát triển năng lực VDKTVTT, tăng hứng thú và kỹ năng thực hành.
  • Các phương pháp dạy học dự án, dạy học theo góc và bài tập hóa học định hướng năng lực được chứng minh là hiệu quả trong thực nghiệm sư phạm.
  • Khó khăn chính gồm thiếu thời gian, trang thiết bị và năng lực GV, cần được khắc phục qua đào tạo và đầu tư.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo GV, xây dựng bài tập, đầu tư cơ sở vật chất và công cụ đánh giá để nâng cao chất lượng dạy học trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT và Sở GD&ĐT nên triển khai đào tạo GV, áp dụng các chủ đề tích hợp đã thiết kế và sử dụng bộ công cụ đánh giá năng lực VDKTVTT để nâng cao hiệu quả giáo dục.