Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI với sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ và xu thế toàn cầu hóa, giáo dục được xem là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Cấp trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò then chốt trong hệ thống giáo dục quốc dân, là cầu nối giữa tiểu học và trung học phổ thông, đồng thời là giai đoạn quan trọng hình thành và phát triển nhân cách, năng lực học sinh. Môn Toán tại THCS không chỉ cung cấp kiến thức và kỹ năng toán học mà còn góp phần phát triển phẩm chất, năng lực trí tuệ và kỹ năng giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh.

Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình còn nhiều hạn chế, chưa đồng bộ và hiệu quả chưa cao. Nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại địa phương này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 17 trường THCS huyện Yên Mô trong giai đoạn 2016-2019, với đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý và 100 giáo viên dạy Toán.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới quản lý giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW của Đảng, đồng thời hỗ trợ phát triển năng lực toàn diện cho học sinh THCS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, quản lý dạy học và phát triển năng lực học sinh. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Quản lý hoạt động dạy học là quá trình tác động của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy và học nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục. Các yếu tố quản lý bao gồm quản lý mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, kiểm tra đánh giá, cơ sở vật chất và công nghệ thông tin.

  2. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực học sinh: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là chiến lược giảng dạy giúp học sinh làm chủ kiến thức, kỹ năng, thái độ để vận dụng giải quyết các vấn đề thực tiễn. Năng lực học sinh được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với bối cảnh cụ thể nhằm thực hiện thành công nhiệm vụ học tập và cuộc sống.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, năng lực học sinh, quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về đổi mới giáo dục, các công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và dạy học môn Toán.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát, điều tra bằng bảng hỏi với 30 cán bộ quản lý và 100 giáo viên dạy Toán tại 17 trường THCS huyện Yên Mô; quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học; phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên để thu thập thông tin chi tiết về thực trạng quản lý.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu định lượng thu thập được, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm, so sánh mức độ thực hiện các nội dung quản lý.

  • Khảo nghiệm chuyên gia: Lấy ý kiến chuyên gia để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 130 người được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường THCS trong huyện. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 3 năm học từ 2016 đến 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu, chương trình, nội dung dạy học môn Toán: Khoảng 75% cán bộ quản lý và giáo viên cho biết việc triển khai chương trình dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh còn chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chuyên môn. Chỉ 60% giáo viên thực hiện đầy đủ kế hoạch dạy học theo hướng phát triển năng lực.

  2. Quản lý hoạt động dạy của giáo viên: 70% giáo viên được khảo sát cho biết họ được hướng dẫn xây dựng kế hoạch giảng dạy và thiết kế bài học theo định hướng phát triển năng lực, tuy nhiên chỉ 55% giáo viên thường xuyên được dự giờ, đánh giá tiết dạy và nhận xét phản hồi từ hiệu trưởng hoặc tổ trưởng chuyên môn.

  3. Quản lý hoạt động học của học sinh: Khoảng 65% giáo viên đánh giá việc xây dựng động cơ học tập đúng đắn cho học sinh còn hạn chế, nền nếp học tập và thái độ học tập chưa được duy trì ổn định. Chỉ 50% trường tổ chức hiệu quả các hoạt động trải nghiệm môn Toán nhằm phát triển năng lực thực hành cho học sinh.

  4. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: 60% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, nhưng việc đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh mới đạt khoảng 45%. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học và kiểm tra còn hạn chế, chỉ khoảng 40% giáo viên sử dụng hiệu quả thiết bị dạy học và CNTT.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố như: trình độ chuyên môn và năng lực quản lý của cán bộ quản lý chưa đồng đều; thiếu sự bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ thường xuyên cho giáo viên; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và ứng dụng CNTT chưa đáp ứng đủ; nhận thức của một số giáo viên và học sinh về đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá còn hạn chế.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả khảo sát tại huyện Yên Mô tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khác, cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh vẫn còn nhiều thách thức. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên sẽ giúp minh họa rõ nét hơn mức độ thực hiện và các điểm cần cải thiện.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, phát triển năng lực học sinh, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của quản lý dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 1 năm học, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì phối hợp với các trường THCS.

  2. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo viên dạy Toán về phương pháp dạy học tích cực, thiết kế bài học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực. Định kỳ hàng năm, do các trung tâm bồi dưỡng chuyên môn và trường đại học phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng và áp dụng các tiêu chí đánh giá, xếp loại giáo viên gắn với hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo trong giảng dạy. Thực hiện trong 2 năm, do Ban Giám hiệu các trường THCS triển khai.

  4. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong kiểm tra, đánh giá và quản lý kết quả học tập. Thời gian thực hiện 1-2 năm, do tổ chuyên môn và giáo viên chủ động thực hiện, có sự hỗ trợ kỹ thuật từ Phòng GD&ĐT.

  5. Hoàn thiện cơ chế chính sách và điều kiện hỗ trợ hoạt động giảng dạy, học tập môn Toán, bao gồm đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại, thiết bị CNTT phục vụ dạy học và quản lý. Đề xuất với cấp trên và các đơn vị liên quan để thực hiện trong 3 năm.

Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, có sự giám sát, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong thực tiễn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng giáo dục và đào tạo: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục địa phương.

  2. Hiệu trưởng và Ban Giám hiệu các trường THCS: Tham khảo các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Toán, từ quản lý chương trình, kế hoạch giảng dạy, đến kiểm tra đánh giá và đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  3. Giáo viên dạy Toán THCS: Nắm bắt các yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu, sinh viên cao học chuyên ngành quản lý giáo dục và khoa học giáo dục: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh, phương pháp nghiên cứu và đề xuất giải pháp quản lý giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là quá trình tác động có chủ đích của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo hoạt động dạy và học môn Toán không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn phát triển năng lực vận dụng, giải quyết vấn đề của học sinh trong thực tiễn.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực?
    Phương pháp truyền thống tập trung vào ghi nhớ kiến thức, trong khi phương pháp đổi mới giúp học sinh phát triển tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề, sáng tạo và tự học, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Toán?
    Bao gồm trình độ chuyên môn và năng lực quản lý của cán bộ quản lý, năng lực và nhận thức của giáo viên, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin, cũng như sự phối hợp giữa các bên liên quan.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập môn Toán theo định hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá không chỉ dựa trên khả năng ghi nhớ kiến thức mà tập trung vào năng lực vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề, sáng tạo và thái độ học tập của học sinh qua các hình thức kiểm tra đa dạng như tự luận, trắc nghiệm, đánh giá qua hoạt động nhóm và dự án.

  5. Các biện pháp quản lý nào được đề xuất để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán?
    Bao gồm tuyên truyền nâng cao nhận thức, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, xây dựng tiêu chí đánh giá giáo viên, đổi mới kiểm tra đánh giá, ứng dụng CNTT và hoàn thiện cơ sở vật chất, chính sách hỗ trợ giảng dạy và học tập.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục THCS tại huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về đồng bộ chương trình, phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý thiết thực, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán, phát triển năng lực học sinh.
  • Các biện pháp cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh trong vòng 1-3 năm tới.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên nghiên cứu, áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, phát triển toàn diện năng lực học sinh THCS ngay hôm nay!