Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc quản lý dạy học môn Địa lí tại các trường Trung học phổ thông (THPT) đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Thành phố Bắc Ninh, với dân số khoảng 199.000 người và 8 trường THPT (6 công lập, 2 tư thục), đã có những bước phát triển đáng kể trong giáo dục THPT, đặc biệt là môn Địa lí. Tuy nhiên, thực trạng quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình mới còn nhiều bất cập, do một số cán bộ quản lý còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng quản lý, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới tại các trường THPT thành phố Bắc Ninh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường THPT trên địa bàn thành phố Bắc Ninh trong giai đoạn năm học 2018-2019 đến 2019-2020, với đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý và 30 giáo viên môn Địa lí.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý dạy học môn Địa lí, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới, đồng thời nâng cao hiệu quả giáo dục tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý dạy học là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Lý thuyết dạy học theo định hướng năng lực: Chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, trong đó dạy học môn Địa lí tập trung vào năng lực nhận thức khoa học địa lí, năng lực vận dụng kiến thức và kỹ năng thực tiễn.
  • Khái niệm chính:
    • Dạy học môn Địa lí: Quá trình tổ chức, hướng dẫn học sinh tự giác, tích cực, chủ động học tập nhằm hình thành phẩm chất và năng lực địa lí.
    • Quản lý dạy học môn Địa lí: Tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý đến quá trình dạy học môn Địa lí để nâng cao hiệu quả giáo dục.
    • Năng lực giáo viên: Bao gồm năng lực phân tích, vận dụng phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin và đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 8 trường THPT tại thành phố Bắc Ninh, khảo sát 30 cán bộ quản lý và 30 giáo viên môn Địa lí.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát dự giờ, nghiên cứu hồ sơ giáo án và sản phẩm dạy học. Phân tích thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong hai năm học 2018-2019 và 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nội dung dạy học: Các trường THPT đã thực hiện tốt việc dạy theo chương trình sách giáo khoa hiện hành và giảm tải các nội dung như sử dụng bản đồ, lược bỏ phần vũ trụ với điểm trung bình lần lượt là 4,63 và 4,57 trên thang 5. Tuy nhiên, các nội dung mới như ứng dụng GPS, phương pháp viết báo cáo địa lí, và các chuyên đề tự chọn chỉ được thực hiện ở mức trung bình (2,77 - 2,93).

  2. Phương pháp dạy học: Giáo viên thường xuyên sử dụng phương pháp thuyết trình (4,77), giải quyết vấn đề (4,57), thảo luận (4,52) và trực quan (4,22). Các phương pháp như dạy học dự án, thực hành thí nghiệm, trải nghiệm và nghiên cứu trường hợp được áp dụng ít hơn, với điểm trung bình từ 2,37 đến 3,48.

  3. Quản lý dạy học: Cán bộ quản lý còn hạn chế về năng lực quản lý chương trình mới, ảnh hưởng đến việc chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực chưa được thực hiện đồng bộ và hiệu quả.

  4. Yếu tố ảnh hưởng: Cơ sở vật chất còn thiếu đồng bộ, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Năng lực giáo viên và tính tích cực học tập của học sinh cũng là những yếu tố quyết định thành công của quản lý dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự chuyển đổi từ chương trình cũ sang chương trình giáo dục phổ thông mới đòi hỏi sự thay đổi toàn diện về nội dung, phương pháp và quản lý dạy học. Việc giảm tải nội dung và tăng cường thực hành, trải nghiệm là phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại, tuy nhiên, việc triển khai các nội dung mới còn chậm do hạn chế về năng lực giáo viên và cán bộ quản lý.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, thảo luận được đánh giá cao nhưng cần tăng cường hơn nữa các phương pháp dự án và trải nghiệm thực tế để phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ sử dụng các phương pháp dạy học và bảng so sánh điểm trung bình thực hiện các nội dung chương trình mới, giúp minh họa rõ nét thực trạng và khoảng cách cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chương trình giáo dục phổ thông mới, phương pháp dạy học tích cực và đánh giá theo định hướng năng lực. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn năng lực lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển và hoàn thiện kế hoạch dạy học môn Địa lí: Xây dựng kế hoạch chi tiết, linh hoạt, phù hợp với đặc điểm từng trường và học sinh, đảm bảo thực hiện đầy đủ các nội dung mới và giảm tải. Thời gian triển khai: năm học tiếp theo. Chủ thể: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích áp dụng đa dạng các phương pháp như dạy học dự án, trải nghiệm thực địa, làm việc nhóm để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng các phương pháp này lên 60% trong 3 năm. Chủ thể: Giáo viên và tổ chuyên môn.

  4. Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư phòng học bộ môn, thiết bị công nghệ thông tin, bản đồ, máy chiếu để hỗ trợ dạy học hiệu quả. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất tối thiểu tại 80% trường THPT trong thành phố trong 3 năm. Chủ thể: UBND thành phố, Sở GD&ĐT.

  5. Tăng cường kiểm tra, đánh giá và giám sát: Thiết lập hệ thống kiểm tra, đánh giá thường xuyên, khách quan, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập theo định hướng năng lực. Chủ thể: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả trong đổi mới chương trình, giúp nâng cao năng lực quản lý và chỉ đạo dạy học.

  2. Giáo viên môn Địa lí: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng xây dựng kế hoạch và đánh giá theo định hướng năng lực, từ đó nâng cao chất lượng giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý dạy học môn học theo chương trình mới, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình mới có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Chương trình mới tập trung phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, tăng cường thực hành, trải nghiệm và đánh giá theo định hướng năng lực, đòi hỏi quản lý phải đồng bộ từ lập kế hoạch đến kiểm tra, đánh giá.

  2. Những phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong chương trình mới?
    Phương pháp giải quyết vấn đề, thảo luận, dạy học dự án, trải nghiệm thực địa và làm việc nhóm được khuyến khích nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học môn Địa lí?
    Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực dạy học của giáo viên là yếu tố quyết định, bên cạnh điều kiện cơ sở vật chất và tính tích cực học tập của học sinh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý và dạy học theo chương trình mới?
    Tổ chức bồi dưỡng chuyên sâu, xây dựng kế hoạch chi tiết, đổi mới phương pháp dạy học và đầu tư cơ sở vật chất là các giải pháp thiết thực.

  5. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực được thực hiện như thế nào?
    Kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, sử dụng đa dạng hình thức như tự luận, trắc nghiệm, quan sát, đánh giá sản phẩm học tập, chú trọng đánh giá khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Địa lí theo chương trình giáo dục phổ thông mới là quá trình đồng bộ, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Thực trạng quản lý và dạy học tại các trường THPT thành phố Bắc Ninh còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc triển khai các nội dung mới và áp dụng phương pháp dạy học tích cực.
  • Các yếu tố chủ quan như năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và tính tích cực học sinh đóng vai trò quyết định thành công của quản lý dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường kiểm tra, đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thiết thực cho việc nâng cao chất lượng giáo dục môn Địa lí tại địa phương, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và cơ quan quản lý cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.